قاضی دوانی. [ دَ / دَوْ وا ] ( اِخ ) محمدبن اسعد یا سعدالدین اسعد کازرونی دوانی صدیقی یاخود نامش محمد اسعد پسر سعدالدین اسعد است. عبارات ارباب تراجم در این زمینه مختلف و قول نخستین مشهورتر است ، وی حکیمی است کامل ، متکلمی است فاضل ، محققی است مدقق ، شاعری است ماهر، منطقی است که در تمام علوم متداول خصوصاً در عقلیات تقدم داشته و مرجع استفاده افاضل روم و خراسان و ترکستان بوده و از مشاهیر علماء و حکمای عهد سلطان ابوسعید تیموری و به علامه دوانی مشهور است. ولی مدتی متصدی قضاء فارس بوده و نسبش به ابوبکر خلیفه موصول و از احفاد محمدبن ابی بکر است. در بدایت حال شافعی مذهب بود و عاقبت شیعه گردید.و بعضی از اشعار و تألیفات او نیز دلیل صریح همین موضوع است. بیش از صد تألیف برای وی شمرده اند، او راست : 1- اثبات الواجب ، الجدید. 2- اثبات الواجب ، القدیم. این کتاب را به نام سلطان محمد فاتح متوفی به سال 886 هَ. ق. تألیف نموده است. 3- اخلاق جلالی و نام این کتاب لوامع الاشراق فی مکارم الاخلاق است. 4- استکاکات الحروف و طبایعها و اعدادها و مایتعلق باعداد الحروف من المسائل الموسومة به «ارثماطیقی ». 5- افعال العباد. این کتاب به سال 1315 در ضمن مجموعه ای به نام کلمات المحققین چاپ شده است. 6- افعال اﷲ تعالی.7- انموذج العلوم. این کتاب حاوی تحقیقات رشیق بعضی از مسائل هریک از علوم حدیث و فقه و اصول فقه و طب و تفسیر و کلام و هیئت و هندسه و منطق و ارثماطیقی و بعضی از خلافیات میباشد. 8- الانوار الشافیه. 9- تحفه ٔروحانی در علم حروف و خواص و اسرار آنها. 10- التصوف والعرفان. 11- تفسیر آیه کلوا و اشربوا و لاتسرفواکه آیه 29 سوره اعراف است. 12- تفسیر سوره اخلاص ( قل هو اﷲ احد ). 13- تفسیر سوره جحد ( قل یا ایها الکافرون ). 14- تنویر المطالع جدید. 15- تنویر المطالعقدیم و این هردو کتاب حاشیه است به حاشیه قدیم و جدید میرصدرالدین دشتکی بر شرح مطالع قطب الدین رازی چنانکه تنویر المطالع قدیم حاشیه بر حاشیه قدیم دشتکی است. و هر دو حاشیه دشتکی متعلق بشرح مطالع قطب الدین رازی است. 16- التوحید. 17- الجبر و الاختیار. 18- حاشیه تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الشمسیة و این کتاب تحریر همان شرح قطب الدین رازی به شمسیه نجم الدین کاتبی است و با چند حاشیه و شرح دیگر در استانبول چاپ شده است. 19- حاشیه تهذیب المنطق که به نام شرح تهذیب المنطق و به نام العجالة است و در لکنهو با چند رساله دیگر یک جا چاپ شده است. 20- حاشیه جدید بر شرح تجرید قوشچی. 21- حاشیه قدیم بر شرح تجرید قوشچی. 22- شرح اجد و این شرح سومی است بر شرح تجرید و الذریعه آن را به نام شرح اجد نامیده و گوید هر دو شرح اجد و جدید در کتابخانه رضویه موجود است وبنا به نوشته معجم المطبوعات حاشیه شرح قوشچی در استانبول چاپ سنگی شده و معلوم نیست که کدام یک از این سه شرح است. 23- زوراء در حکمت. این کتاب در قاهره چاپ شده است. 24- شرح العقائد العضدیه. این کتاب دراستانبول و پترزبورگ چاپ شده است. 25- شرح هیاکل النور شهاب الدین یحیی بن حبش سهروردی. 26- نورالهدایة. دوانی شعر نیز میسروده و فانی تخلص اوست. از اوست :بیشتر بخوانید ...
فرهنگ فارسی
محمد ابن سعد یا سعدالدین اسعد کازرونی دوانی صدیقی یا خود نامش محمد اسعد پسر سعدالدین اسعد است .
