قاضی دمشقی. [ دِ م َ ] ( اِخ ) محمدبن عبدالرحمن بن عمربن احمد شافعی قزوینی ، معروف به خطیب دمشقی و مکنی به ابوالمعالی و ملقب به جلال الدین. از اکابر و فحول علمای اهل سنت است که در کمتر از 20 سالگی به قضاء آناطولی از بلاد رومیه منصوب گشت پس به دمشق و شام رفته و اصول و معانی و بیان و فنون ادب را فراگرفت و خطیب جامع گردید، و عاقبت به مقام قضاء بلاد شام ارتقاء یافت و سپس از طرف ملک ناصر ایوبی حکمران مصر به قضاء بلاد مصر نصب شد و اموال اوقاف را به محتاجان و فقیران مختلف صرف کرد و از این رو نزد همه طبقات مختلف عزت و شرافت بی نهایت یافت و عاقبت باز قضاء شام بدو تفویض شد. وی به سال 739 هَ. ق. در 23 سالگی در دمشق وفات یافت. تألیفاتی دارد. او راست : 1- الایضاح فی فنون الافصاح یا فی المعانی و البیان یا فی علوم البلاغةکه از تلخیص المفتاح او مبسوطتر و به منزله شرح آن است. این کتاب در قاهره در حاشیه مختصر تفتازانی چاپ شده است. 2- تلخیص المفتاح. در این کتاب قسم سوم مفتاح العلوم سکاکی را که در سه فن معانی و بیان و بدیع است ملخص و مرتب و مهذب نموده و محل توجه فحول ومرجع استفاده عامه قرار گرفته است و جلال الدین سیوطی آن را به نظم درآورده و ملاسعد تفتازانی مختصر و مطول معروف را در شرح آن نوشته است و این کتاب تلخیص بارها در بیروت و استانبول و کلکته چاپ شده و با دو شرح مذکور نیز بارها در ایران و غیر ایران به طبع رسیده است. باری وی را به مناسبت موطن اصلی او ( قزوین )،خطیب قزوینی گفته اند و به ملاحظه بعضی از ادوار زندگانیش خطیب مصری نیز گویند، لیکن به خطیب دمشقی مشهور است. ( هدیة الاحباب ص 132 ) ( المنصف ) ( معجم المطبوعات ستون 1508 ) ( روضات الجنات ص 79 ) ( 742 و لغات تاریخیةو جغرافیة ج 3 ص 206 ) ( ریحانة الادب ج 1 ص 399 و 400 ).
فرهنگ فارسی
محمد بن عبدالرحمن بن عمر بن احمد شافعی قزوینی معروف به خطیب دمشقی و مکنی به ابوالمعالی و ملقب به جمال الدین از اکابر و فحول علمای اهل سنت است .
