قاجاریه سلسله

دانشنامه آزاد فارسی

قاجاریه، سلسله
قاجاریه، سلسله
قاجاریه، سلسله
قاجاریه، سلسله
قاجاریه، سلسله
قاجاریه، سلسله
قاجاریه، سلسله
قاجاریه، سلسله
قاجاریه، سلسله
سلسله ای از شاهان ایران، منسوب به ایل ترک قاجاریه استرآباد. مؤسس این سلسله آقا محمدخان قاجار در روز مرگ کریم خان (۱۳ صفر ۱۱۹۳ق) از شیراز به مازندران گریخت و بساط حکومت درانداخت و با پشتکار و سرسختی فراوان که در مواقعی با قساوت همراه بود، بر رقیبان خانوادگی و حکام نواحی و سرانجام بر لطفعلی خان زند پیروز شد (۱۲۰۹ق) و تفلیس را گرفت (۱۲۰۹ق) و پس از تصرف خراسان در ۱۲۱۰ق کشور ایران را وحدت بخشید و دولتی متمرکز به وجود آورد که بر اسلوب قدیم بنا شده بود. در ۱۲۱۱ق متوجه قفقاز و جنگ با نظامیان روسی و متحدان محلی آن دولت شد و شهر شوش، مرکز قراباغ را تصرف کرد و در ۲۱ ذی حجه همان سال در شهر شوش به دست سه تن از خدمتکاران خود کشته شد. فتحعلی شاه برادرزاده آقا محمدخان که در دهم محرم ۱۲۱۲ق از قتل عموی خود باخبر شده بود، از شیراز به تهران آمد و به سلطنت نشست. در آغاز سلطنت به مقابله با مخالفان و سرکشان پرداخت و در ۱۲۱۵ق، حاجی ابراهیم خان اعتمادالدوله و خانواده اش را برانداخت. جنگ های ایران و روسیه در دوران او پیش آمد. در جنگ های دوره اول (۱۲۱۸ـ ۱۲۲۸ق) که با انعقاد عهدنامۀ گلستان (۱۲۲۸ق) به پایان رسید، بخش وسیعی از قلمرو ایران در جنوب قفقاز به تصرّف روسیه درآمد و در جنگ های دوره دوم (۱۲۴۱ـ۱۲۴۳ق) که با انعقاد قرارداد ترکمان چای خاتمه یافت، بقیه مناطقی که در آن سوی رودخانه ارس هم چنان در دست ایران مانده بود به روسیه رسید. این جنگ ها و غرامت سنگینی که دولت روسیه از ایران گرفت، سبب کاهش عمیق بنیه اقتصادی ـ اجتماعی ایران و تضعیف هرچه بیشتر دولت ایران گردید و نتایج ناگواری برای ایران به همراه آورد. ایران در این دوره به یکی از کانون های رقابت کشور روسیه و انگلیس و فرانسه تبدیل شده بود و هریک از این سه کشور می کوشیدند با نفوذ هرچه بیشتر در ارکان دولت ایران، مانع از پیشرفت سیاست های رقیبان گردند. آشنایی های اولیۀ ایرانیان با تمدن غرب از همین دوره آغاز شد و تشکیل واحدهای نظامی به طرز جدید و اعزام محصل به خارج و افتتاح چاپخانه و روزنامه، مربوط به همین دوره است. در اوایل سلطنت محمدشاه (۱۲۵۰ـ۱۲۶۴ق) میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی که نقش مؤثری در استقرار سلطنت او داشت، به دستور شاه اعدام شد و حاجی میرزا آقاسی به صدارت رسید. محمدشاه در سال های ۱۲۵۳ـ۱۲۵۴ق درصدد استقرار قدرت دولت ایران در هرات برآمد اما مداخلۀ دولت انگلیس مانع از آن شد. در این روزگار رقابت میان دولت های روسیه و انگلیس در ایران افزایش یافت و مناسبات سیاسی میان ایران و بعضی دولت های اروپایی برقرار شد و مناسبات با دولت عثمانی پس از انعقاد قرارداد ارزن الروم (۱۲۶۳ق) رو به بهبود نهاد. در این دوره نیز چند نفر از جوانان ایرانی برای تحصیل علم به اروپا اعزام شدند. شورش آقاخان محلاتی (۱۲۵۶ق) خروج علی محمد باب (۱۲۶۰ق) و شورش حسن خان سالار (۱۲۶۳ق) از دیگر حوادث دوران سلطنت محمدشاه است. سلطنت ناصرالدین شاه (۱۲۶۴ـ۱۳۱۳ق) با کفایت و سخت کوشی میرزا تقی خان امیرکبیر استقرار یافت. این وزیر اصلاح طلب و میهن دوست، اوضاع آشفته کشور را به سامان کرد و درصدد گسترش مدنیات جدید در ایران برآمد و با احداث دارالفنون، نخستین مدرسۀ طرز جدیدِ ایران را به وجود آورد و چاپارخانه یا پست را ایجاد کرد. با عزل امیرکبیر و قتل او (۱۲۶۸ق) سلسله اقدامات اصلاحی متوقف شد. جنگ های ایران برای تصرف شهر هرات در ۱۲۷۳ق بر اثر مداخلۀ نظامی انگلیس و تصرف بعضی از جزایر و بنادر ایرانی خلیج فارس توسط آن کشور، بی نتیجه شد و پس از انعقاد قرارداد پاریس (۱۲۷۳ق/۱۸۵۷م) ایران از کلیه دعاوی خویش نسبت به هرات چشم پوشید و به این ترتیب بخش بزرگی از قلمرو شرقی ایران از آن جدا شد. جریان تشکیل مؤسسات تمدنی جدید پس از این حوادث سرعت گرفت و ازجمله افتتاح تلگراف (۱۲۷۵ق) بر توسعۀ روابط ملی و بین المللی تأثیر نهاد. در سال های میانی سلطنت ناصرالدین شاه رشد افکار نوین اجتماعی و سیاسی و مطالبۀ حکومت قانونی سرعت بیشتری گرفت و سبب تحولاتی در افکار ایرانیان شد. دورۀ صدارت میرزا حسین خان سپهسالار ( ـ ۱۲۹۹ق) از جهت تجدید سازمان دولت و انتشار آگاهی نسبت به اصول قانون و آزادی، انعکاسی از سطح رشد آگاهی های ملی نسبت به اصول یادشده بود. تأسیس بریگاد قزاق ایران در ۱۲۹۶ق، میزان نفوذ دولت روسیه را در ایران افزایش داد. واقعۀ رژی و شکست دولت ناصرالدین شاه در تحمیل نیات خود و پیروزی مخالفان با نتایج متناقضی که برای ایران به همراه داشت، در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه اتفاق افتاد (۱۳۰۹ق). ترور ناصرالدین شاه در ۱۳۱۳ق به دست میرزا رضا کرمانی، از دوستداران جدی سید جمال الدین اسدآبادی، فصل جدیدی در تحولات سیاسی ایران گشود. در سلطنت مظفرالدین شاه (۱۳۱۳ـ۱۳۲۴ق) رشد افکار نوین و گرایش های سیاسی ترقی خواهانه سرعت بیشتری گرفت و بر تعداد مدارس جدید افزوده شد. در آخرین سال سلطنت مظفرالدین شاه انقلاب مشروطیت درگرفت (۱۳۲۴ق/۱۲۸۵ش) و کشور صاحب قانون اساسی و مجلس شد. محمدعلی شاه (۱۳۲۴ـ۱۳۲۷ق) که از آغاز با مشروطیت موافقتی نداشت، در ۱۳۲۶ق علیه مجلس کودتا کرد و سرانجام بر اثر مقاومت و مبارزه مردم تبریز و سپس رشت و اصفهان و تصرف تهران به دست مشروطه خواهان (۱۳۲۷ق) به سفارت روسیه در زرگنده پناهنده شد و از سلطنت خلع گردید. یکی از رویدادهای بین المللی در این سال ها، انعقاد قرارداد ۱۹۰۷ میان روسیه و انگلیس و تقسیم ایران به دو منطقه نفوذ و یک منطقه بی طرف بود. این قرارداد در ۱۹۱۵ تغییر کرد و تمام ایران به دو منطقۀ نفوذ روسیه و انگلیس تقسیم شد. مشروطه خواهان پس از خلع محمدعلی شاه پسر نوجوان او، احمدشاه را به سلطنت نشاندند (۱۳۲۷ـ۱۳۴۴ق/۱۲۸۸ـ۱۳۰۴ش) و چون نوجوان بود، علیرضاخان عضدالملک قاجار را به نیابت سلطنت برگزیدند. پس از فوت او در ۱۳۲۸ق، میرزا ابوالقاسم خان ناصرالملک قراگوزلو نایب السلطنه او شد. سلطنت مستقل او با جنگ جهانی اول همراه بود و هنگامی که کشورهای در حال جنگ، ایران را علی رغم بی طرفی آن به یکی از صحنه های جنگ تبدیل کردند (۱۳۳۳ق) نیروهای ملی و آزادی خواه در اعتراض به این رفتار، کمیته دفاع ملی را تشکیل دادند و پس از آن دولت موقت ملی تشکیل گردید که تا زمان مهاجرت به عثمانی دوام آورد. پس از انقلاب اکتبر و قطع نفوذ استعماری روسیه در ایران، دولت انگلیس درصدد تسلط کامل بر ایران برآمد و از طریق دولت وثوق الدوله کوشید تا قرارداد ۱۹۱۹ را بر ایران تحمیل کند. از دیگر حوادث دوران سلطنت احمدشاه، تشکیل کمیته مجازات در تهران و پیدایش نهضت جنگل در گیلان بود. پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش که به رهبری سید ضیاءالدین طباطبایی و رضاخان میرپنج (رضاشاه بعدی) و با حمایت سفارت انگلیس صورت گرفت، مقدمات سقوط احمدشاه و انقراض قاجاریه فراهم شد. رضاخان سردار سپه که درصدد تصرف کامل قدرت بود، در ۱۳۰۲ـ۱۳۰۳ش به فکر تشکیل جمهوری افتاد اما مقاومت نیروهای ملی مانع از تصمیم او شد و پس از آن درصدد تصرف مقام سلطنت برآمد. در ۱۳۰۴ش و با تصویب مجلس شورای ملی، سلطنت قاجاریه منقرض و سلطنت پهلوی تشکیل شد.

پیشنهاد کاربران

برای یادسپاری آسانتر می توان با کلمات بازی کرد و داستان ساخت.
شاهان قاجار، همه ی آنها شاه هستند غیر از اولی که اول اسمش آغا و آخر آن خان است گویا هنوز کسی به شاهی آن را قبول نمی کرد یا به اسم آن نمیامد. آقا محمد خان که به یک پیروزی و فتحی دست یافت و آن ایجاد سلسله ی قاجار بود لذا کلمه ی فتح را می پسندید پس شاید به همین مسئله، مثلا پسر برادرش جانشین او شد یعنی فتحعلی شاه، اما همین فتحعلی شاه به جای فتح، باز تکرار می کنم، به جای فتح و پیروزی از روسیه شکست خورد. نتیجهٔ این شکست امضای عهدنامه های ترکمانچای و گلستان بود که به موجب آن، بخش های بزرگی از قلمروهای شمال غربی ایران از جمله کشورهای امروزی ارمنستان، گرجستان، داغستان، جمهوری آذربایجان و نخجوان از ایران جدا شد فتحعلی شاه فرزندی داشت به نام عباس میرزا که در جنگها شرکت می کرد و قبل از پدر از دنیا رفت و پسرش محمد شاه به تخت پادشاهی رسید شاید بشود گفت که فتحعلی شاه به عباس میرزا گفت اسم این پسر را ، اسم شاه اول قاجار بگذار چراکه اگر او نبود من هم شاه نبودم و عباس میرزا با این قصه ی ساختگی ما اسم پسر را محمد گذاشت و از قضا همین پسر، شاه شد تا نام آقا محمد خان هم مثلاً زنده بماند از اتفاقات مهم دوران محمد شاه ظهور باب بود که اوحاضر نشد با فتوای روحانیون شیعه مبنی بر قتل او موافقت کند. اما بعد از محمد شاه دوتا شاه داریم که در اسمشان کلمه ی دین است اولی ناصرالدین شاه و دیگری مظفرالدین شاه، حکومت ناصرالدین شاه آخرین حکومت در ایران با شیوه پادشاهی مطلقه بود. ناصرالدین شاه، پسر محمد شاه، نخستین پادشاه ایرانی بود که در رأس هیئت حاکمه عازم اروپای نوین شد. سید علی محمد باب، مؤسس آئین بابی به دستور او تیرباران شد. ناصرالدین شاه نخستین صدراعظم خود امیرکبیر را به قتل رساند. . او به افتخار نیم قرن سلطنت بر ایران، خود را صاحبقران می نامید ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۵ خورشیدی و در آستانهٔ مراسم پنجاهمین سال پادشاهی اش به ضرب گلوله توسط میرزا رضا کرمانی که یکی از پیروان سید جمال الدین اسدآبادی بود، ترور شد اما آبجی مظفر، کتابی است که شرح حال و زندگینامه مظفرالدین شاه پسر چهارم ناصرالدین شاه می پردازد آبجی لقبی بوده که مردم تهران آن زمان به مظفرالدین شاه داده و حتی اشعاری نیز در این خصوص برایش سروده بودند او فرمان مشروطیت را امضا نمود و تنها ده روز پس از امضای قانون اساسی درگذشت. وی به خاطر همین اقدامات در تاریخ ایران به شاه مشروطه مشهور می باشد. ( مظفر تاج را دو نیم کرد نیمی برای مجلس ) . شاه بعدی محمدعلی شاه بود که به مخالفت با مشروطه پرداخت. وی مجلس شورای ملی را به توپ بست و بسیاری از آزادی خواهان را به قتل رساند. این رویدادها به استبداد صغیر معروف است در تبریز ستارخان ( سردار ملی، ستاره ها وقتی سر دار می روند ) و باقرخان ( سالار ملی، سالاری به قر و فر نیست ) بحمایت مشروطه برخاست و سرانجام مجاهدین از اطراف بقصد تصرف پایتخت حرکت کردند و سربازان محمد علیشاه از عهده جلوگیری آنها بر نیامدند و آنها وارد تهران شدند محمد علیشاه به سفارت روس پناه برد و از سلطنت خلع شد و سپس از ایران خارج گردید و احمد میرزا پسر ۱۲ ساله اش به سلطنت رسید. احمد شاه تا ۱۸ سالگی و رسیدن به سن قانونی نقشی در اداره کشور نداشت و عضد الملک بزرگ خاندان قاجار که از سوی شورائی متشکل از علما و برخی نمایندگان مجلس اول و سران مجاهدین به نیابت سلطنت برگزیده شده بود، زمام امور را عهده دار بود احمد شاه 17 سال پادشاه بود. در طول این مدت مانند پدربزرگ و جد خود سفرهای متعددی به اروپا انجام داد. در سالهای پادشاهی احمد شاه، ایران شاهد حوادث متعددی بود. اعدام شیخ فضل الله نوری ـ به توپ بستن بارگاه امام رضا ( ع ) توسط نظامیان روسیه ـ قیام مردم بوشهر علیه نظامیان انگلیس ـ قیام شیخ محمد خیابانی ـ قیام میرزا کوچک خان جنگلی - کودتای رضاخان پهلوی، اما سالهای جنگ اول جهانی بحرانی ترین سالهای حکومت احمد شاه بود. با آنکه احمد شاه در مجلس شورای ملی دولت ایران را بیطرف خواند، در سالهای جنگ، ایران به اشغال روسیه و انگلیس و عثمانی در آمد، سپس قرارداد 1919 به این اشغالگری رسمیت بخشید و سبب تجزیه ایران شد. در سالهای پایانی حکومت وی کودتای مشترک رضاخان و سیدضیاءالدین طباطبائی، به وقوع پیوست. و مقدمات سلب قدرت از احمد شاه و انقراض سلسله قاجار فراهم شد و این سلسله نهایتاً به موجب مصوبه ای که در آبان 1304 در مجلس شورای ملی به تصویب رسید، منقرض گردید. بدین ترتیب احمد شاه که دو سال قبل از این مصوبه و مقارن کودتای رضاخان در اروپا بسر می برد از سلطنت خلع گردید.
...
[مشاهده متن کامل]

( ۱ ) آغامحمدخان ( آغامحمدخان شاه! )
( ۲ ) فتحعلی شاه ( شکستعلی شاه )
( ۳ ) محمدشاه ( همنام و همخو شاه اول )
( ۴ ) ناصرالدین شاه ( آخرین پادشاهی مطلقه )
( ۵ ) مظفرالدین شاه ( شاه مشروطه )
( ۶ ) محمدعلی شاه ( توپ بستن مجلس )
( ۷ ) احمدشاه ( در ۱۲ سالگی به سلطنت رسید )

بپرس