فیل در تاریکی رمانی در سبک جنایی و نوآر از نویسندهٔ ایرانی قاسم هاشمی نژاد است که سال ۱۳۵۸ در شمارهٔ ۱۹ داستان های زمان انتشارات کتاب زمان به چاپ رسید. این اثر از مهم ترین آثار در ادبیات پلیسی ایران محسوب می شود. این رمان در سال ۱۳۵۵ نوشته شده و همان سال به صورت پاورقی در روزنامهٔ رستاخیز جوان منتشر شده است.
... [مشاهده متن کامل]
جلال امین شخصیت اصلی داستان، گاراژداری قدیمی است که برادرش حسین در آلمان تحصیل می کند. حسین در بازگشت برای جلال یک اتومبیل بنز آخرین مدل می آورد. شبکه ای تبهکار بدون اطلاع حسین در ماشینش هروئین جاسازی کرده اند و پس از ورود اتومبیل به ایران به دنبال آن هستند. حسین به دست تبهکاران به قتل می رسد و جلال برای گرفتن انتقام او، به مقابله با آنها می پردازد.
عنوان داستان هاشمی نژاد اشاره مستقیم به تمثیل فیل در تاریکی مولوی در مثنوی معنوی دارد. نثر هاشمی نژاد نثری است حساب شده و شاعرانه که حاصل سال ها مصاحبت او با ادبیات فارسی و پرسه زدن در متون قدیمی و عرفانی است. هاشمی نژاد در این رمان، به خلق لهجه های مختلف در زبان فارسی دست زده است و تصویری مدرن اما ترسناک از تهران به دست داده است.
هاشمی نژاد خشونت باندهای مواد مخدر را با احساس شاعرانه ای دربارهٔ زندگی که رابطه اجتماع و خشونت را آشکار می کند درآمیخته است و بنیان های پوسیده یک دوران رفاه و افتخار را نشان می دهد. رابطه اجتماع و خشونت به تصویر درآمده در فیل در تاریکی بر خلاف آنچه در رمان های پلیسی مرسوم است، به دنبال کشف معما نیست. فیل در تاریکی بسیاری از خصوصیات داستان نوآر – از جمله تضاد نیروهای خیر و شر، لحن بدبینانه و تلخ، تقدیرگرایی، شخصیتی که ناخواسته درگیر حل معما می شود و زن افسونگر ( «فِم فَتال» ) – را دارد و توانسته به شکلی بومی، تنش ها و تضادهای اجتماعی ایران را در قالب داستان و جدال خیر و شر به تصویر درآورد. فیل در تاریکی از نمونه های آمریکایی ادبیات نوآر بهره گرفته و به جای تمرکز بر قتل و جنایت، به انگیزه های درونی شخصیت ها و تأثیر محیط و جامعه بر رفتار آنها توجه دارد.
نوشته شدن فیل در تاریکی واکنش و توصیهٔ هاشمی نژاد به اصحاب اصفهان و نویسندگانی چون هوشنگ گلشیری دانسته شده است چراکه برخلاف اصحاب اصفهان او فرم را مهم تر از محتوا نمی دانست و به اندام واری و درآمیختگی آنها قائل بود. از آنجا که در سال های پس از نوشته شدن فیل در تاریکی در داستان نویسی ایران غلبه با فرم گراهای اصفهان بوده است، می توان فیل در تاریکی و پیشنهادش به ادبیات فارسی مبتنی بر درآمیختگی فرم و محتوا و اهمیت پلات را شکست خورده دانست. فیل در تاریکی به خاطر وجود دو نوع سانسور پیش از انقلاب ۱۳۵۷، نادیده گرفته شده و دیده نشد: یکی سانسور حکومتی و دیگری سانسوری در سوی دیگر طیف سیاسی از سوی روشنفکران چپ که هر اثری را که به زعم آنان در خدمت توده ها نبود، برنمی تافتند. پس از انقلاب نیز به گفته خود نویسنده، با ممنوعیت انتشار آثار پلیسی عملاً شانس کتاب برای دیده شدن، از بین رفت.
... [مشاهده متن کامل]
جلال امین شخصیت اصلی داستان، گاراژداری قدیمی است که برادرش حسین در آلمان تحصیل می کند. حسین در بازگشت برای جلال یک اتومبیل بنز آخرین مدل می آورد. شبکه ای تبهکار بدون اطلاع حسین در ماشینش هروئین جاسازی کرده اند و پس از ورود اتومبیل به ایران به دنبال آن هستند. حسین به دست تبهکاران به قتل می رسد و جلال برای گرفتن انتقام او، به مقابله با آنها می پردازد.
عنوان داستان هاشمی نژاد اشاره مستقیم به تمثیل فیل در تاریکی مولوی در مثنوی معنوی دارد. نثر هاشمی نژاد نثری است حساب شده و شاعرانه که حاصل سال ها مصاحبت او با ادبیات فارسی و پرسه زدن در متون قدیمی و عرفانی است. هاشمی نژاد در این رمان، به خلق لهجه های مختلف در زبان فارسی دست زده است و تصویری مدرن اما ترسناک از تهران به دست داده است.
هاشمی نژاد خشونت باندهای مواد مخدر را با احساس شاعرانه ای دربارهٔ زندگی که رابطه اجتماع و خشونت را آشکار می کند درآمیخته است و بنیان های پوسیده یک دوران رفاه و افتخار را نشان می دهد. رابطه اجتماع و خشونت به تصویر درآمده در فیل در تاریکی بر خلاف آنچه در رمان های پلیسی مرسوم است، به دنبال کشف معما نیست. فیل در تاریکی بسیاری از خصوصیات داستان نوآر – از جمله تضاد نیروهای خیر و شر، لحن بدبینانه و تلخ، تقدیرگرایی، شخصیتی که ناخواسته درگیر حل معما می شود و زن افسونگر ( «فِم فَتال» ) – را دارد و توانسته به شکلی بومی، تنش ها و تضادهای اجتماعی ایران را در قالب داستان و جدال خیر و شر به تصویر درآورد. فیل در تاریکی از نمونه های آمریکایی ادبیات نوآر بهره گرفته و به جای تمرکز بر قتل و جنایت، به انگیزه های درونی شخصیت ها و تأثیر محیط و جامعه بر رفتار آنها توجه دارد.
نوشته شدن فیل در تاریکی واکنش و توصیهٔ هاشمی نژاد به اصحاب اصفهان و نویسندگانی چون هوشنگ گلشیری دانسته شده است چراکه برخلاف اصحاب اصفهان او فرم را مهم تر از محتوا نمی دانست و به اندام واری و درآمیختگی آنها قائل بود. از آنجا که در سال های پس از نوشته شدن فیل در تاریکی در داستان نویسی ایران غلبه با فرم گراهای اصفهان بوده است، می توان فیل در تاریکی و پیشنهادش به ادبیات فارسی مبتنی بر درآمیختگی فرم و محتوا و اهمیت پلات را شکست خورده دانست. فیل در تاریکی به خاطر وجود دو نوع سانسور پیش از انقلاب ۱۳۵۷، نادیده گرفته شده و دیده نشد: یکی سانسور حکومتی و دیگری سانسوری در سوی دیگر طیف سیاسی از سوی روشنفکران چپ که هر اثری را که به زعم آنان در خدمت توده ها نبود، برنمی تافتند. پس از انقلاب نیز به گفته خود نویسنده، با ممنوعیت انتشار آثار پلیسی عملاً شانس کتاب برای دیده شدن، از بین رفت.
