فیخته. [ ت ِ ] ( اِخ ) یوهان گتلیب ( 1762 - 1814 م. ). از فلاسفه قرن هیجدهم م. آلمان و از علمای ماورأالطبیعه است. او در 1791 م. در کونیگسبرگ با امانوئل کانت ملاقات کرد. وی در سالهای 1810 تا 1814 م. استاداولین دانشگاه برلین بود. فرزند او امانوئل هرمان فون فیخته نیز از فلاسفه آلمان بود که از سال 1836 دربن و سپس از 1842 تا 1863 م. در توبینگن تدریس کرد و نخستین کنگره فلسفی آلمان را تشکیل داد. او را تألیفاتی در فلسفه است. ( از فرهنگ بیوگرافی وبستر ).
فرهنگ فارسی
یوهان گتلیب - فیلسوف آلمانی ( و. رامنو ۱۷۶۲- ف. ۱۸۱۴ م . ) در دهکده ای از آلمان بدنیا آمده و در کودکی قاز چرانی میکرد . پدر و مادرش مردمانی پرهیزگار بودند و او را بکلیسا میبردند . در هیجده سالگی بعنوان دانشجوی الهیات در دانشگاه پذیرفته شد . پس از پایان تحصیل چون طبیعتش مایل باشتغال بامور کشیشی نبود برای تحصیل معاش بمعلمی خصوصی پرداخت و این امر او را بسویش کشانید . سپس از سویس به آلمان برگشت و بفلسفه کانت آشنا شد و آنرا پسندید . وی در اثنای جهانگردی به کونیکسبرگ رفت و با کانت ملاقات کرد و بر طبق فلسفه آن حکیم در اساس دیانت رساله ای نگاشت و کانت آن رساله را نیکو یافت و ترویج کرد . بعد از مدتی در شهر [ ینا] بمقام استادی رسید ولیکن پس از شش سال معلمی چون گروهی بعضی از تعلیماتش را با اصول دیانت منافی میدانستند فیخته - که فکری آزاد و مستقل داشت - بجای فروتنی و مدارا بخشونت بر آمد و در نتیجه از تدریس در دانشگاه ینا معاف گردید و ببرلن رفت . پادشاه پروس متعرض او نشد و گفت اگر فیخته با خدا نزاع دارد بمامربوط نیست چند سال بعد باستادی دانشگاه برلن تعیین شد . هنگامی که فرانسویان بانقلاب بزرگ دست برده بودند فیخته ذوق و شوری نشان داد و در تایید آن نهضت مقالاتی منتشر کرد اما در دوره ناپلئون آلمانیان که در مخاطره محو و اضمحلال افتادند میهن پرستی فیخته بجوش آمد و ضد فرانسویان برای ملت آلمان سخنوریها نوشت که معروف است و از هیچ قسم کوشش و مجاهدت فرونگذاشت وی در تهییج هم میهنان بر مقاومت با دشمن مداخله عظیم داشت . زوجه اش نیز در بیمارستان بپرستاری زخم خوردگان جنگ میپرداخت و در نتیجه همین پرستاری بیمار شد . و چون او بهبود یافت خود فیخته مبتلی گردید و در آغاز سال ۱۸۱۴ بمرضی که از بیماران جنگ باو سرایت کرده بود در پنجاه و دو سالگی درگذشت . از تصنیفات مهم او آثار ذیل را باید نام برد : [ بنیاد تحقیق در علم ] [ حقوق طبیعی ] [ سرنوشت انسان ] [ احوال ضروری دانشمند] رساله ای در [ طریق وصول بزندگانی سعادتمند ] رساله ای هم که بر طبق فلسفه کانت نگاشته [ نقادی در امر وحی ] نام دارد. کتابی هم تالیف کرده در علم اخلاق که در کمال اهمیت است . فلسفه فیخته بر فلسفه کانت تکیه دارد و فیخته را بزرگترین شاگردان حکیم خوانده اند و این راست است از آن رو که فیخته از مطالعه در فلسفه نقادی کانت بنظر خاص خود رسید با آنکه بر حسب ظاهر مذهب او با مذهب کانت تفاوت بسیار دارد چه استاد را میتوان دو حقیقتی بلکه سه حقیقتی خواند و فیخته یک حقیقتی است و از این جهت با اسپینوزا هم مذاق است فیخته پس از آنکه بتحقیقات کانت آشنا شد اساسش را پسندید جز اینکه ذهنش بیشتر متوجه یکتایی بود و قبول تعدد حقیقت را روا نمیداشت . بعلاوه این فقره که حقایقی باشند که عقل بدرک آنها دسترسی نداشته باشد بر طبع کنجکاو او گران است و ب آسانی زیر بارش نمیرود . پس فکر فیخته کم کم باینجا رسید که از کجا که ماده علم نیز صورتش در خود ذهن نباشد و اگر چنین باشد امتیاز عوارض و ذوات از میان میرود زیرا که عوارض را ما نتیجه تاثیراتی دانستیم که از خارج بر ذهن وارد میشود ولی چون معتقد شدیم که از خارج تاثیراتی بذهن نمیرسد و هم از خود ذهن برم آید عوارض بی حقیقت میشود و برای وجود ذوات هم که منشا ظهور آن عوارض پنداشته بودیم محلی باقی نمیماند و اصل اصیل یک چیز میشود یعنی همانکه علم باو منسوبست و همانکه میگوید [ من ] و ملوم را خود او میسازد و خلق میکند . یوهان گتلیب متولد ۱۷۶۲ و متوفی بسال ۱۸۱۴ م . از فلاسفه قرن هیجدهم آلمان و از علمای ماورائ الطبیعه است .
