[ویکی اهل البیت] فى ظلال القرآن. این تفسیر در میان تفسیرهای قرآن کریم دارای رویکردی سیاسی، اجتماعی، حرکتی و تربیتی است که مؤلف آن به مفسّری مجدّد با سیاق تفسیری نوینی شهرت دارد و یکی از پیشوایان و اندیشوران اصیل حرکت اسلامی معاصر است. بنابراین تکرار مکررات فراوانی که در سایر تفاسیر ملاحظه می گردد، در این تفسیر جایی ندارد و در بسیاری از موارد، عرضه دارنده مباحثی بکر و بدیع است. شخص مؤلف تمام تجربه قرآنی اش و نیز رهیافت تفسیری اش را در مقدمه« فی ظلال» چنین خلاصه می کند:
در پرتو قرآن زیستم تا هستی را بسی فراخ تر از بسیاری از ظواهر مشهودش ببینم، بزرگ تر در حقیقت و بزرگ تر در تعدّد جوانبش...، در سایه قرآن بازیافتم که تصادف بی بصیرت را در عرصه هستی جایی نیست... محمّد قطب برادر دانشور مؤلف« فی ظلال» در چند سطری که در آغاز تفسیر آمده است می نویسد: فی ظلال القرآن کتابی است که نگارنده اش با روح، اندیشه، شعور و همه هستی اش با آن زندگی کرد... و گزیده تجربه زنده اش در عالم ایمان را با آن به راز نهاد.
تفسیر« فی ظلال القرآن» در دو مرحله شکل یافت. باری هنگامی که سیّد قطب هنوز پای در میدان جهاد، حرکت و دعوت نگذاشته بود و بیش تر از دیدگاه نکات ادبی به قرآن می نگریست, و دیگر بار وقتی که همه وجود پیام قرآنی را بازیافت و به صورت عملی به حرکت، تربیت و دعوت ملتزم گشت.
نخستین مرحله پیدایی« فی ظلال» به سال 1951 در مجله« المسلمون» برمی گردد که سعید رمضان منتشر کننده این مجله از مرحوم شهید سیّد قطب خواست تا به گونه پیوسته نوشتاری در آن مجله داشته باشد و سیّد نیز پذیرفت که مباحثی در تفسیر قرآن با عنوان« فی ظلال القرآن» بنویسد.
در نتیجه تا آیه 103 سوره مبارکه بقره, شرح پیش گفته در مجله« المسلمون» منتشر شد و پس از آن سیّد قطب تصمیم گرفت عنوان دیگری را برای مقالات خویش در این مجله برگزیند. به خوانندگان وعده داد که به همین ترتیب، تفسیر سی جزء قرآن کریم را در سی بخش منتشر خواهد کرد. از آن تاریخ« فی ظلال» از مجله« المسلمون» درآمد و سرنوشتی دیگر یافت. پیرو وعده قبلی، نخستین جزء از آن در اکتبر 1952 توسط دارالکتب العربیة در قاهره منتشر شد و پس از آن هر دو ماه یک جزء عرضه می شد. این سیر تا جزء شانزدهم قرآن کریم ادامه یافت.
بعد از انتشار جزء شانزدهم سیّد قطب دستگیر و راهی زندان شد، در هفته های نخست به سبب آزارهای روحی و جسمی که می دید، نتوانست کارش را در زندان ادامه دهد. در نتیجه ناشر که قرارداد تفسیر تمامی قرآن مجید را تا پایان با او داشت، از دولت وقت به دادگاه برای جبران خسارت مالی خود شکایت برد و در نهایت دولت توافق کرد که سیّد قطب در زندان تفسیر را به پایان رساند. در پایان دهه پنجاه میلادی تألیف« فی ظلال» در زندان پایان یافت.
« فی ظلال» در این مرحله گر چه روشی نوین داشت، اما آن نبود که ما امروز شاهدش هستیم بلکه مؤلف دانشمند، پس از کشف نمایش هنری در قرآن و تألیف کتابی در این زمینه و با همین عنوان، آرزو داشت که این کار را در همه قرآن انجام دهد و به تفصیل ویژگی های و عناوین نمایش هنری را در تمام قرآن عرضه دارد. در این مرحله توفیق یافت بخشی از آرزویش را در مورد نمایش هنری در قرآن برآورده سازد. برخی از خواطر ذهنی، زیبایی، هنر، نمایش هنری و بعضی از مبادی و مناهج تفسیری اش را در تفسیر« فی ظلال» بیان داشت. اما زندان سیّد قطب را با مرحله جدیدی از تجربیات قرآنی مواجه ساخت و گستره نوینی از منهج حرکت اسلامی در دعوت، تربیت، جهاد و تغییر بر وی گشود و خداوند متعال او را به سوی کشف کلید فهم گنجینه های حرکی قرآن کریم و به کارگیری اش در مسیر دعوت و جهاد رهنمون گشت. با سودجویی از این فیض، تفسیر« فی ظلال القرآن» وارد مرحله دوم سرنوشت خود شد و مؤلف محترم با پالایش و ویرایش دوباره روح ویژه ای بدان بخشید. آغاز این کار با توجه به زمینه های روحی فراهم شده برای سیّد قطب از قبیل زندان، شکنجه، جاهلیّت حاکم از آیات مکّی که تلائم کامل با آن داشت، شروع شد.
از این رو مؤلف شروع این کار را از سه جزء آخر قرآن کریم که تأمین بخش این هدف بود، آغاز کرد و پاره ای از مفاهیم حرکتی جدید را در تفسیر این سه جزء بیان داشت و پس از آن مصمّم گشت این روند را در مورد همه قرآن تکرار کند و با بیان تجربه نوین حرکی اش روحی دیگر در تفسیر« فی ظلال» بدمد. جزء نخست تنقیح شده« فی ظلال القرآن» در آغاز سال 1960 توسط دار احیاء الکتب العربیه منتشر شد و بدین وسیله« نمایش هنری در قرآن» که بیانگر زیبایی و هنر در قرآن کریم بود، قرین دیگری یافت که از گنجینه های حرکتی قرآن کریم، پرده برمی داشت. سیّد قطب بدین اعتبار مفسّری مجدّد گشت که دارای سبک نوینی در قرآن تحت عنوان« سبک تفسیر حرکی» است.
در پرتو قرآن زیستم تا هستی را بسی فراخ تر از بسیاری از ظواهر مشهودش ببینم، بزرگ تر در حقیقت و بزرگ تر در تعدّد جوانبش...، در سایه قرآن بازیافتم که تصادف بی بصیرت را در عرصه هستی جایی نیست... محمّد قطب برادر دانشور مؤلف« فی ظلال» در چند سطری که در آغاز تفسیر آمده است می نویسد: فی ظلال القرآن کتابی است که نگارنده اش با روح، اندیشه، شعور و همه هستی اش با آن زندگی کرد... و گزیده تجربه زنده اش در عالم ایمان را با آن به راز نهاد.
تفسیر« فی ظلال القرآن» در دو مرحله شکل یافت. باری هنگامی که سیّد قطب هنوز پای در میدان جهاد، حرکت و دعوت نگذاشته بود و بیش تر از دیدگاه نکات ادبی به قرآن می نگریست, و دیگر بار وقتی که همه وجود پیام قرآنی را بازیافت و به صورت عملی به حرکت، تربیت و دعوت ملتزم گشت.
نخستین مرحله پیدایی« فی ظلال» به سال 1951 در مجله« المسلمون» برمی گردد که سعید رمضان منتشر کننده این مجله از مرحوم شهید سیّد قطب خواست تا به گونه پیوسته نوشتاری در آن مجله داشته باشد و سیّد نیز پذیرفت که مباحثی در تفسیر قرآن با عنوان« فی ظلال القرآن» بنویسد.
در نتیجه تا آیه 103 سوره مبارکه بقره, شرح پیش گفته در مجله« المسلمون» منتشر شد و پس از آن سیّد قطب تصمیم گرفت عنوان دیگری را برای مقالات خویش در این مجله برگزیند. به خوانندگان وعده داد که به همین ترتیب، تفسیر سی جزء قرآن کریم را در سی بخش منتشر خواهد کرد. از آن تاریخ« فی ظلال» از مجله« المسلمون» درآمد و سرنوشتی دیگر یافت. پیرو وعده قبلی، نخستین جزء از آن در اکتبر 1952 توسط دارالکتب العربیة در قاهره منتشر شد و پس از آن هر دو ماه یک جزء عرضه می شد. این سیر تا جزء شانزدهم قرآن کریم ادامه یافت.
بعد از انتشار جزء شانزدهم سیّد قطب دستگیر و راهی زندان شد، در هفته های نخست به سبب آزارهای روحی و جسمی که می دید، نتوانست کارش را در زندان ادامه دهد. در نتیجه ناشر که قرارداد تفسیر تمامی قرآن مجید را تا پایان با او داشت، از دولت وقت به دادگاه برای جبران خسارت مالی خود شکایت برد و در نهایت دولت توافق کرد که سیّد قطب در زندان تفسیر را به پایان رساند. در پایان دهه پنجاه میلادی تألیف« فی ظلال» در زندان پایان یافت.
« فی ظلال» در این مرحله گر چه روشی نوین داشت، اما آن نبود که ما امروز شاهدش هستیم بلکه مؤلف دانشمند، پس از کشف نمایش هنری در قرآن و تألیف کتابی در این زمینه و با همین عنوان، آرزو داشت که این کار را در همه قرآن انجام دهد و به تفصیل ویژگی های و عناوین نمایش هنری را در تمام قرآن عرضه دارد. در این مرحله توفیق یافت بخشی از آرزویش را در مورد نمایش هنری در قرآن برآورده سازد. برخی از خواطر ذهنی، زیبایی، هنر، نمایش هنری و بعضی از مبادی و مناهج تفسیری اش را در تفسیر« فی ظلال» بیان داشت. اما زندان سیّد قطب را با مرحله جدیدی از تجربیات قرآنی مواجه ساخت و گستره نوینی از منهج حرکت اسلامی در دعوت، تربیت، جهاد و تغییر بر وی گشود و خداوند متعال او را به سوی کشف کلید فهم گنجینه های حرکی قرآن کریم و به کارگیری اش در مسیر دعوت و جهاد رهنمون گشت. با سودجویی از این فیض، تفسیر« فی ظلال القرآن» وارد مرحله دوم سرنوشت خود شد و مؤلف محترم با پالایش و ویرایش دوباره روح ویژه ای بدان بخشید. آغاز این کار با توجه به زمینه های روحی فراهم شده برای سیّد قطب از قبیل زندان، شکنجه، جاهلیّت حاکم از آیات مکّی که تلائم کامل با آن داشت، شروع شد.
از این رو مؤلف شروع این کار را از سه جزء آخر قرآن کریم که تأمین بخش این هدف بود، آغاز کرد و پاره ای از مفاهیم حرکتی جدید را در تفسیر این سه جزء بیان داشت و پس از آن مصمّم گشت این روند را در مورد همه قرآن تکرار کند و با بیان تجربه نوین حرکی اش روحی دیگر در تفسیر« فی ظلال» بدمد. جزء نخست تنقیح شده« فی ظلال القرآن» در آغاز سال 1960 توسط دار احیاء الکتب العربیه منتشر شد و بدین وسیله« نمایش هنری در قرآن» که بیانگر زیبایی و هنر در قرآن کریم بود، قرین دیگری یافت که از گنجینه های حرکتی قرآن کریم، پرده برمی داشت. سیّد قطب بدین اعتبار مفسّری مجدّد گشت که دارای سبک نوینی در قرآن تحت عنوان« سبک تفسیر حرکی» است.
wikiahlb: فى_ظلال_القرآن