فوج

[ویکی الکتاب] معنی فَوْجٌ: جماعتی که به سرعت از جایی عبور کنند
معنی أَفْوَاجاً: فوج ها-فوج فوج
ریشه کلمه:
فوج (۵ بار)

«فوج» چنان که «راغب» در «مفردات» می گوید: به معنای گروهی است که به سرعت حرکت می کنند.
گروه. طائفه. . هر وقت گروهی در آتش انداخته شوند دربانان آن می‏پرسند آیا شما را بیم دهنده‏ای نیامد؟ راغب فوج را «گروهی که به سرعت می‏روند» گفته است. . ظاهراً مراد این است: ملائکه به رؤساء گناهکاران گویند این پیروان شما گروهی اند که با شما وارد عذاب می‏شوند و رؤسا گویند: خوش و وسعت مباد بر آنها که آنها وارد شوندگان آتش اند. جمع فوج در قرآن افواج است . رجعت‏ . یعنی روزی که گروهی را از آنانکه آیات ما را تکذیب می‏کنند جمع می‏کنیم. و از پراکنده شدن منع شوند. تا چون آمدند خدا فرماید آیا آیات مرا بی‏آنکه به آنها دانا شوید تکذیب نمودید یا چه کاری می‏کردید؟ قول (عذاب) بر آنها واقع شود و سخن نگویند. از آیه اول به استناد «نحشر فوجاً» به وجود رجعت استدلال شده زیرا خدا درباره قیامت فرموده . یعنی همه را جمع کردیم واحدی را نگذاشتیم. پس حشر فوجی از هر امت لابد قبل از روز قیامت است و آن نیست مگر رجعت. نگارنده گوید: باید دو مطلب مورد توجه باشد یکی آنکه اگر آیه راجع به رجعت باشد مخصوص به امت اسلامی نیست و لفظ «نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ اُمِّةٌ فَوْجاً» مبین آن است که رجعت از هر امت خواهد بود، لازمه این سخن آن است که در آینده و مثلا در زمان امام زمان «علیه السلام» یا بعد از آن حضرت از هر امّت گروهی زنده خواهند شد و اثبات این مطلب احتیاج به فحص و کاوش در اخبار دارد. دیگری آنکه رجعت فقط مخصوص به بدکاران است نه نیکوکاران و بدکاران زیرا فرموده «فَوْجاً مِّمَنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا» حال آنکه ظهور روایات رجعت در بعثت نیکوکاران و بدکاران است. *** به قرینه بعضی از آیات می‏شود گفت: حشر فوجی از هر امت بعد از حشر عمومی در قیامت است. یعنی چون همه مردم درآخرت زنده شدند از هر امت گروهی که مکذب آیات خدا و سردسته بدکاران اند جمع شده و مورد عذاب واقع می‏شوند در آیات زیر دقت شود. . در این آیات صحبت از یک حشر عمومی است که شامل همه مردم است و بعد ماندن ظالمان در جهنم و نجات اهل تقوی به میان آمده و در وسط بعد از حشر عمومی گفته شده از هر شیعه و گروهی هر کدام را که در سرکشی محکمتر است بیرون می‏کشیم سپس می‏دانیم کدام اشخاص در دخول به آتش اولی تراند. این یک حشر خصوصی بعد از حشر عمومی است و این آیات با آیه «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ...» و با آیه «حَتَّی اِذا جاءُ و...» می‏شود گفت قریب السیاق و بیان کننده یکدیگراند. واللَّه‏اعلم. *** ناگفته نماند: روایات از طریق شیعه درباره رجعت زیاد است طالبات تفصیل به کتاب «الایقاظ من الهجعة فی اثبات الرجعة» تألیف حرّ عاملی رحمه‏اللَّه رجوع کنند. در مجمع ذیل آیه ما نحن فیه فرموده: اخبار متظاهر از ائمه اهل بیت علیهم السلام وارد شده که خداوند در روز قیام مهدی «علیه السلام» گروهی از دوستان او را که مرده‏اند زنده می‏کند تا به ثواب یاری آن حضرت برسند و از دیدن دولت آن حضرت شاد گردند و نیز گروهی از دشمنان آن حضرت را زنده می‏کند تا انتقام بینند و ذلیل و خوار گردند، هیچ عاقلی شک ندارد که این کار بر خداوند مقدور است و محال نیست و خدا اینکار را در امم گذشته کرده است بنابر آنچه قرآن در عده‏ای از مواضع مثل قصه عزیر و غیره گویاست چنانکه تفسیر کردیم. بعد فرموده: ولی جمعی از امامّیه اخبار رجعت را تاویل کرده و گفته‏اند: مراد رجوع دولت و امر و نهی است نه رجوع اشخاص و علت این تاویل آن است که گمان کرده‏اند رجعت منافی تکلیف است ولی این درست نیست زیرا رجعت کسی را به فعل واجب و ترک قبیح مجبور نمی‏کند، تکلیف با وقوع رجعت صحیح است چنانکه با ظهور معجزات از قبیل شکافتن دریا، اژدها شدن عصا و غیر آن صحیح بود بعد فرموده رجعت با ظواهر روایات ثابت نشده تا تاویل در آنها راه یابد بلکه اعتماد عمده بر اجماع شیعه امامیه است هرچند اخبار نیز آن را تأیید می‏کند. شیخ مفید رحمه‏اللَّه در کتاب اوائل المقالات نظیر قول مجمع را گفته و درآخر فرموده: قرآن صحت رجعت را بیان کرده و اخبار درباره آن متظاهر است و امامیه همه به آن قائل اند مگر اشخاص نادری از امامیه که روایات را تاویل کرده‏اند. نگارنده گوید: ظاهراً از جهت نادر بودن قائلین به تاویل است که طبرسی مخالفت آنها را قادح اجماع ندانسته است. در «ایقاظ...» از اعتقادات صدوق رحمه‏اللَّه نقل کرده که فرموده: اعتقاد ما امامیه آن است که رجعت حق است آنگاه آیات «فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُّمَ اَحْیاهُمْ» - «فَاَماتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عامٍ ثُّمَ بَعَثَهُ» - «ثُّمَ بَعَثْناکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ» و غیره را در اثبات آن نقل کرده است. در المیزان ذیل آیه . درباره رجعت به تفصیل سخن گفته و آن را از مراتب روز قیامت (قیامت کوچک) دانسته و پس از نقل و رد شبهه مخالفین، می‏گوید: روایات مثبته رجعت هر چند فرد فرد آنها مختلف است لیکن در معنی متحداندو آن اینکه سیر نظام دنیوی متوجه است به روزی که در آن آیات خدا کاملاً آشکار می‏شود...و بعضی از اولیاء اللَّه و قسمتی از دشمنان خدا زنده شده به دنیا بر می‏گردند و حق از باطل جدا می‏شود. این می‏رساند که رجعت مرتبه‏ای است از مراتب قیامت هرچند در ظهور از قیامت کمتر است که در آن امکان شر و فساد وجود دارد ولی در قیامت نه...از اهل بیت علیهم السلام وارد شده: روزهای خدا سه روز است روز ظهور، روز رجعت، روز قیامت. «ایام اللَّه ثلثة: یوم الظهور، یوم الکرة، یوم القیمة».