نهاد وزارت امور خارجه ایران از قدیمی ترین نهادهای حکومتیِ نوینِ ایران است. نخستین بار در زمان فتحعلی شاه قاجار تشکیلات روابط خارجی کشور «وزارت» نامیده شد. طی فرمانی به تاریخ ذیحجهٔ ۱۲۳۶ ه. ق ( برابر با شهریور یا مهر ۱۲۰۰ ه. خ ) ، مسئولیت «انتظام مَهامّ وزارت خارجه» به عبدالوهاب نشاط اصفهانی ( ملقب به معتمدالدوله ) سپرده شد.
... [مشاهده متن کامل]
پیش از انقلاب مشروطه معمولاً شاه وزیر خارجه را مستقیماً برمی گزید و وزیر خارجه لزوماً زیر نظر صدراعظم وقت انجام وظیفه نمی کرد.
به دلیل فراگیر نبودن نام خانوادگی پیش از تصویب قانون سجل احوال، بسیاری از سیاستمداران دوران قاجار از لقب بهره می بردند؛ ولی در بسیاری موارد یک لقب در دوره های گوناگون به چند نفر اعطا شده است که سبب سردرگمی تاریخ خوانان می شود. از این رو، پیش از لقب حتماً نام کوچک فرد ذکر شده است. در این فهرست تا جای ممکن از آوردن عنوان هایی همچون میرزا، خان، پرنس، شیخ و حاجی پرهیز شده است.
در فهرست زیر، در صورتی که پُست وزارت امور خارجه خالی بوده و کسی آن را سرپرستی ( کفالت ) کرده باشد، نام او در فهرست آمده است؛ ولی چنانچه وزیر امور خارجه تعیین شده باشد و به هر دلیلی حاضر نبوده و کسی سرپرستی ( کفالت ) این سمت را برعهده گرفته باشد، نام این سرپرست در پانویس آمده است.
دربارهٔ زمان آغاز وزارت وزیران، ذکر این نکته لازم است که در دورهٔ مشروطه نخست وزیر هیئت دولت را به ترتیب به شاه، مجلس شورای ملی و سرانجام به مجلس سنا معرفی می کرد که میان این معرفی ها گاهی چندین روز فاصله بود. در این فهرست تا جای ممکن تاریخ معرفی وزیر امور خارجه به شاه آمده است، زیرا در دوره های فَترت میان تشکیل مجالس - که گاهی چندین سال به طول می انجامیده است - امکان معرفی هیئت دولت به مجلس وجود نداشته است.
برخی تاریخ نگاران همانند محمد محیط طباطبایی، نشاط را نخستین وزیر خارجهٔ ایران می دانند. فریدون آدمیت نیز از ابوالحسن شیرازی به عنوان دومین وزیر خارجهٔ ایران یاد می کند؛ پس چنین می نماید که او نشاط را نخستین وزیر خارجه دانسته است. همچنین، برابر متن فرمان فتح علی شاه تشکیلات روابط خارجی ایران در زمان تصدی نشاط «وزارت» نامیده شده است. ولی میرفضل الله خاوری شیرازی در تاریخ ذوالقرنین آورده است: « تا اواخر کار مسمیٰ به اسم وزارت نبود ولی هموارهٔ اوقات کار وزارت را می نمود. » احتمالاً منظور خاوری شیرازی از وزارت، وزارت عظمی بوده است زیرا همین زمان بوده است که فتح علی شاه به تقلید از عثمانی ها عنوان «وزیر اعظم» را به «صدراعظم» دگر گرداند و نام سمتِ وزارت را که پیش از این به وزارت عظمی اطلاق می شد بر چند سمت جداگانهٔ حکومتی نهاد.
... [مشاهده متن کامل]
پیش از انقلاب مشروطه معمولاً شاه وزیر خارجه را مستقیماً برمی گزید و وزیر خارجه لزوماً زیر نظر صدراعظم وقت انجام وظیفه نمی کرد.
به دلیل فراگیر نبودن نام خانوادگی پیش از تصویب قانون سجل احوال، بسیاری از سیاستمداران دوران قاجار از لقب بهره می بردند؛ ولی در بسیاری موارد یک لقب در دوره های گوناگون به چند نفر اعطا شده است که سبب سردرگمی تاریخ خوانان می شود. از این رو، پیش از لقب حتماً نام کوچک فرد ذکر شده است. در این فهرست تا جای ممکن از آوردن عنوان هایی همچون میرزا، خان، پرنس، شیخ و حاجی پرهیز شده است.
در فهرست زیر، در صورتی که پُست وزارت امور خارجه خالی بوده و کسی آن را سرپرستی ( کفالت ) کرده باشد، نام او در فهرست آمده است؛ ولی چنانچه وزیر امور خارجه تعیین شده باشد و به هر دلیلی حاضر نبوده و کسی سرپرستی ( کفالت ) این سمت را برعهده گرفته باشد، نام این سرپرست در پانویس آمده است.
دربارهٔ زمان آغاز وزارت وزیران، ذکر این نکته لازم است که در دورهٔ مشروطه نخست وزیر هیئت دولت را به ترتیب به شاه، مجلس شورای ملی و سرانجام به مجلس سنا معرفی می کرد که میان این معرفی ها گاهی چندین روز فاصله بود. در این فهرست تا جای ممکن تاریخ معرفی وزیر امور خارجه به شاه آمده است، زیرا در دوره های فَترت میان تشکیل مجالس - که گاهی چندین سال به طول می انجامیده است - امکان معرفی هیئت دولت به مجلس وجود نداشته است.
برخی تاریخ نگاران همانند محمد محیط طباطبایی، نشاط را نخستین وزیر خارجهٔ ایران می دانند. فریدون آدمیت نیز از ابوالحسن شیرازی به عنوان دومین وزیر خارجهٔ ایران یاد می کند؛ پس چنین می نماید که او نشاط را نخستین وزیر خارجه دانسته است. همچنین، برابر متن فرمان فتح علی شاه تشکیلات روابط خارجی ایران در زمان تصدی نشاط «وزارت» نامیده شده است. ولی میرفضل الله خاوری شیرازی در تاریخ ذوالقرنین آورده است: « تا اواخر کار مسمیٰ به اسم وزارت نبود ولی هموارهٔ اوقات کار وزارت را می نمود. » احتمالاً منظور خاوری شیرازی از وزارت، وزارت عظمی بوده است زیرا همین زمان بوده است که فتح علی شاه به تقلید از عثمانی ها عنوان «وزیر اعظم» را به «صدراعظم» دگر گرداند و نام سمتِ وزارت را که پیش از این به وزارت عظمی اطلاق می شد بر چند سمت جداگانهٔ حکومتی نهاد.
