فرهنگ های یک زبانهٔ فارسی که پس از اسلام تا قرن هشتم هجری تألیف شده اند همگی فرهنگ های کوتاه و اختصاصی هستند که غالباً بر اساس حرف آخر لغات و برای استفاده شاعران که بتوانند لغات را در قافیه به کار ببرند تنظیم شده اند. در این دوره هنوز تألیف فرهنگ های یک زبانهٔ فارسی با هدف بیان معانی لغات برای عموم مردم باب نشده بود مگر فعالیت های که در هند و اندکی در عثمانی شروع شده بود؛ چون زبان فارسی برای آن ها زبانی ناآشنا بود و برای یادگیری و آموختن آن به لغتنامه نیاز داشتند. از قرن هشتم تا قرن سیزدهم هجری قمری فرهنگ های یک زبانهٔ فارسی نسبت به دوره قبل شاهد افزایش حجم قابل توجهی هستند و همچنین بر خلاف دورهٔ قبل برای استفاده مردم عادی از آن ها به ترتیب حرف اول واژه ها الفبایی شده اند. کم توجهی ایرانیان نسبت به تألیف فرهنگ های یک زبانهٔ فارسی برای مدت مدیدی از یک سو و در طرف مقابل تعدد و شهرت فرهنگ های یک زبانهٔ فارسیِ نوشته شده در شبه قاره هند آفاتی نیز داشته که از آن جمله مرجع قرار دادن این فرهنگ ها توسط فرهنگ نویسان ایرانی و از آن طریق وارد شدن شماری واژه های مجعول و ساختگی دساتیری به زبان فارسی است. در اوایل قرن چهاردهم قمری فرهنگ ناظم الاطبا تألیف می شود که نخستین فرهنگ فارسی است که در آن از روش فونتیک برای نشان دادن تلفظ واژه ها استفاده شده است. همچنین در این فرهنگ واژه هایی که از زبان های اروپایی وارد فارسی شده بودند، آمده است. در سدهٔ حاضر لغت نامهٔ دهخدا تألیف می شود که بزرگترین فرهنگ فارسی است. در دو دههٔ اخیر فلسفه تدوین فرهنگ های یک زبانه به طرز قابل توجهی رعایت شده و فرهنگ های یک زبانهٔ فارسی می کوشند واژه ها را با توصیف و تعریف و به شیوه روایی معنی کنند تا آنکه با مترادف معنی واژه مورد نظر را برسانند. [ ۱]
فهرست زیر شامل واژه نامه های موجود در زبان فارسی از گذشته تا امروز است.
• فرهنگ معین
• لغتنامه دهخدا
• فرهنگ جامع زبان فارسی
• لغت نامه بزرگ فارسی
• فرهنگ عمید
• فرهنگ سخن
• فرهنگ معاصر فارسی
• فرهنگ اصطلاحات مالی و سرمایه گذاری
• فرهنگ زبان آموز فارسی بهروز صفرزاده
• فرهنگ جغرافیایی سخن حسن انوری
• فرهنگ زبان آموز فارسی
• فرهنگ پارسی سره محسن پاکروان
• فرهنگ موضوعی فارسی
• فرهنگ واژگان سره فارسی کزازی و فاطمه غفوری
• پرتو، ابوالقاسم ( ۱۳۷۷ ) ؛ واژه یاب ( فرهنگ برابرهای پارسی واژگان بیگانه ) ؛ سه دفتر؛ چاپ دوم.
• جلالی، تهمورس ( ۱۳۵۴ ) ؛ فرهنگ پایه ( واژه های پارسی و بیگانه زبانزد در فارسی کنونی به پارسی سره ) ؛ کتابخانهٔ ابن سینا؛ چاپ نخست.
• فرهنگستان ایران ( ۱۳۱۹ ) ؛ واژه های نو ( از خردادماه ۱۳۱۴ تا اسفندماه ۱۳۱۹ ) ؛ تهران: دبیرخانه فرهنگستان.
• فرهنگستان زبان پارسی ( ۱۳۹۰ ) ؛ واژه نامه پارسی سره.
• وحیدی، حسین ( ۱۳۷۵ ) ؛ واژگان اقتصادی ( انگلیسی - عربی - فارسی ) ؛ انتشارات تهران با همکاری ماهنامهٔ چیستا؛ چاپ نخست.
• هاجری، ضیاءالدین ( ۱۳۸۶ ) ؛ فرهنگ بیست هزار؛ به آفرین. [ ۲]
• آریان پور کاشانی، منوچهر ( ۱۳۸۴ ) ؛ فرهنگ ریشه های هندواروپایی زبان فارسی؛ اصفهان: جهاد دانشگاهی.
• اسدی توسی ( ۱۳۱۹ ) ؛ لغت فُرس؛ پیرایشِ عباس اقبال؛ با سرمایهٔ عبدالرحیم خلخالی؛ تهران: چاپخانهٔ مجلس.
• افنان، سهیل محسن ( ۱۹۶۹ ) ؛ واژه نامهٔ فلسفی ( فارسی، عربی، انگلیسی، ف‍ران‍س‍ه، پهلوی، ی‍ون‍ان‍ی و لات‍ی‍ن ) ؛ بیروت: دارالمشرق.
• امام شوشتری، محمدعلی ( ۱۳۴۷ ) ؛ فرهنگ واژه های فارسی در زبان عربی؛ تهران: انجمن آثار ملی.
• بریجانیان، ماری و رییسی، طیبه بیگم ( ۱۳۷۳ ) ؛ فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• حسینی مدنی تتوی، عبدالرشید پسر عبدالغفور ( ۱۳۳۷ ) ؛ فرهنگ رشیدی به همراه معربات؛ دو پوشینه؛ پژوهش و ویراستاری محمد محمدلوی عباسی.
• عمید، حسن ( ۱۳۸۹ ) ؛ فرهنگ فارسی عمید.
• خانلری ( کیا ) ، زهرا ( ۱۳۴۸ ) ؛ فرهنگ ادبیات فارسی؛ بنیاد فرهنگ ایران.
• مصاحب، غلامحسین و … ( ۱۳۸۱ ) ؛ دایرةالمعارف فارسی؛ کتاب های جیبی.
• مقدم، محمد ( ۱۳۴۲ ) ؛ راهنمای ریشهٔ فعل های ایرانی ( در زبان اوستا و فارسی باستان و فارسی کنونی ) ؛ گردآورنده محمدبشیر حسین؛ علمی.
• نورایی، علی ( ۲۰۱۳ ) ؛ فرهنگ ریشهٔ واژگان فارسی
• بهروز، ذبیح ( ۱۳۶۳ ) ؛ خط و فرهنگ؛ چاپ دوم؛ فروهر.
• مسکوب، شاهرخ ( ۱۳۸۵ ) ؛ هویت ایرانی و زبان فارسی
• ناتل خانلری، پرویز ( ۱۳۶۵ ) ؛ تاریخ زبان فارسیِ؛ سه دفتر.
• فرهنگستان زبان پارسی ( ۱۳۹۱ ) ؛ واژه نامه کوچک پارسی میانه.
• فرهنگستان زبان و ادب فارسی ( ۱۳۹۱ ) ؛ راهنمای گردآوری گویش ها برای گنجینهٔ گویش های ایرانی؛ تهران.
• مکنزی، دیوید نیل ( ۱۳۷۳ ) ؛ فرهنگ کوچک زبان پهلوی؛ برگردان مهشید میرفخرایی؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• آذران، حسین ( ۱۳۸۲ ) ؛ واژه های ایرانی در زبان سوئدی؛ نشر بلخ؛ ۲۲۸ رویه.
• الشیر، السیّد ادّی ( ۱۳۸۶ ) ؛ واژه های فارسیِ عربی شده، برگردان حمید طبیبیان؛ امیرکبیر.
• ریاحی خویی، محمدامین ( ۱۳۶۹ ) ؛ زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی؛ پاژنگ؛ چاپ نخست.
• سیامک قدیمی، واژه نامهٔ اخترشناسی
• فرهنگ پیشه ها؛ مجموعه واژه نامه ها دربارهٔ پیشه های قدیمی ایران و اصطلاحات مربوط به شغل؛ میرزایی، شهراد؛ نشر دیبایه[ ۳]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلففهرست زیر شامل واژه نامه های موجود در زبان فارسی از گذشته تا امروز است.
• فرهنگ معین
• لغتنامه دهخدا
• فرهنگ جامع زبان فارسی
• لغت نامه بزرگ فارسی
• فرهنگ عمید
• فرهنگ سخن
• فرهنگ معاصر فارسی
• فرهنگ اصطلاحات مالی و سرمایه گذاری
• فرهنگ زبان آموز فارسی بهروز صفرزاده
• فرهنگ جغرافیایی سخن حسن انوری
• فرهنگ زبان آموز فارسی
• فرهنگ پارسی سره محسن پاکروان
• فرهنگ موضوعی فارسی
• فرهنگ واژگان سره فارسی کزازی و فاطمه غفوری
• پرتو، ابوالقاسم ( ۱۳۷۷ ) ؛ واژه یاب ( فرهنگ برابرهای پارسی واژگان بیگانه ) ؛ سه دفتر؛ چاپ دوم.
• جلالی، تهمورس ( ۱۳۵۴ ) ؛ فرهنگ پایه ( واژه های پارسی و بیگانه زبانزد در فارسی کنونی به پارسی سره ) ؛ کتابخانهٔ ابن سینا؛ چاپ نخست.
• فرهنگستان ایران ( ۱۳۱۹ ) ؛ واژه های نو ( از خردادماه ۱۳۱۴ تا اسفندماه ۱۳۱۹ ) ؛ تهران: دبیرخانه فرهنگستان.
• فرهنگستان زبان پارسی ( ۱۳۹۰ ) ؛ واژه نامه پارسی سره.
• وحیدی، حسین ( ۱۳۷۵ ) ؛ واژگان اقتصادی ( انگلیسی - عربی - فارسی ) ؛ انتشارات تهران با همکاری ماهنامهٔ چیستا؛ چاپ نخست.
• هاجری، ضیاءالدین ( ۱۳۸۶ ) ؛ فرهنگ بیست هزار؛ به آفرین. [ ۲]
• آریان پور کاشانی، منوچهر ( ۱۳۸۴ ) ؛ فرهنگ ریشه های هندواروپایی زبان فارسی؛ اصفهان: جهاد دانشگاهی.
• اسدی توسی ( ۱۳۱۹ ) ؛ لغت فُرس؛ پیرایشِ عباس اقبال؛ با سرمایهٔ عبدالرحیم خلخالی؛ تهران: چاپخانهٔ مجلس.
• افنان، سهیل محسن ( ۱۹۶۹ ) ؛ واژه نامهٔ فلسفی ( فارسی، عربی، انگلیسی، ف‍ران‍س‍ه، پهلوی، ی‍ون‍ان‍ی و لات‍ی‍ن ) ؛ بیروت: دارالمشرق.
• امام شوشتری، محمدعلی ( ۱۳۴۷ ) ؛ فرهنگ واژه های فارسی در زبان عربی؛ تهران: انجمن آثار ملی.
• بریجانیان، ماری و رییسی، طیبه بیگم ( ۱۳۷۳ ) ؛ فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• حسینی مدنی تتوی، عبدالرشید پسر عبدالغفور ( ۱۳۳۷ ) ؛ فرهنگ رشیدی به همراه معربات؛ دو پوشینه؛ پژوهش و ویراستاری محمد محمدلوی عباسی.
• عمید، حسن ( ۱۳۸۹ ) ؛ فرهنگ فارسی عمید.
• خانلری ( کیا ) ، زهرا ( ۱۳۴۸ ) ؛ فرهنگ ادبیات فارسی؛ بنیاد فرهنگ ایران.
• مصاحب، غلامحسین و … ( ۱۳۸۱ ) ؛ دایرةالمعارف فارسی؛ کتاب های جیبی.
• مقدم، محمد ( ۱۳۴۲ ) ؛ راهنمای ریشهٔ فعل های ایرانی ( در زبان اوستا و فارسی باستان و فارسی کنونی ) ؛ گردآورنده محمدبشیر حسین؛ علمی.
• نورایی، علی ( ۲۰۱۳ ) ؛ فرهنگ ریشهٔ واژگان فارسی
• بهروز، ذبیح ( ۱۳۶۳ ) ؛ خط و فرهنگ؛ چاپ دوم؛ فروهر.
• مسکوب، شاهرخ ( ۱۳۸۵ ) ؛ هویت ایرانی و زبان فارسی
• ناتل خانلری، پرویز ( ۱۳۶۵ ) ؛ تاریخ زبان فارسیِ؛ سه دفتر.
• فرهنگستان زبان پارسی ( ۱۳۹۱ ) ؛ واژه نامه کوچک پارسی میانه.
• فرهنگستان زبان و ادب فارسی ( ۱۳۹۱ ) ؛ راهنمای گردآوری گویش ها برای گنجینهٔ گویش های ایرانی؛ تهران.
• مکنزی، دیوید نیل ( ۱۳۷۳ ) ؛ فرهنگ کوچک زبان پهلوی؛ برگردان مهشید میرفخرایی؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• آذران، حسین ( ۱۳۸۲ ) ؛ واژه های ایرانی در زبان سوئدی؛ نشر بلخ؛ ۲۲۸ رویه.
• الشیر، السیّد ادّی ( ۱۳۸۶ ) ؛ واژه های فارسیِ عربی شده، برگردان حمید طبیبیان؛ امیرکبیر.
• ریاحی خویی، محمدامین ( ۱۳۶۹ ) ؛ زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی؛ پاژنگ؛ چاپ نخست.
• سیامک قدیمی، واژه نامهٔ اخترشناسی
• فرهنگ پیشه ها؛ مجموعه واژه نامه ها دربارهٔ پیشه های قدیمی ایران و اصطلاحات مربوط به شغل؛ میرزایی، شهراد؛ نشر دیبایه[ ۳]
