این فهرست شامل تمامی درجات نظامی ایران از آغاز شاهنشاهی هخامنشیان تا پایان حکومت پهلوی راه در بر میگیرد.
سازمان سپاه هخامنشی ( سْپادَ ) بر پایهٔ سامانهٔ دهدهی بوده است که نسبت به رقیب یونانی برتری بسیار داشته است و در هیچ سپاه آسیایی تا زمان مغول ها به کار گرفته نشده است.
... [مشاهده متن کامل]
• سْپادَپَتی ( spādapati* ) : فرمانده کل سپاه ( این نام احتمالی است و به سرداری که قدرت کامل کشوری داشته است کارَنَ ( kārana* ) گفته می شده است )
• بَیوَرَپَتی ( baivarapati* ) : فرمانده سپاه ده هزارنفره
• هَزارَپَتی ( hazārapati* ) : فرمانده لشکر هزارنفره
• ثَتَپَتی ( θatapati* ) : فرمانده گردان صدنفره
• دَثَپَتی ( daθapati ) : فرمانده گروهان ده نفره
ارتش ایران باستان از چندین گروه بندی قابل کنترل تحت فرماندهی یک نفر تشکیل شده بود. این گروه بندی ها مبتنی بر سیستم شمارش دهدهی بود. برای مثال در ارتش هخامنشیان کوچکترین یگان از ۱۰ نفر سرباز تشکیل شده بود که به آن دَثه ( پارسی باستان: daθa «دهه» ) می گفتند و فرمانده آن یک دثه پَتی ( پارسی باستان: daθapati «ده بد» ) بود. پس از آن یگان ۱۰۰ نفری بود که به آن ثتَه ( پارسی باستان: θata «صده» ) می گفتند و فرمانده آن یک ثته پتی ( پارسی باستان: θatapati «صدبد» ) بود. یک یگان ۱۰۰۰ نفره هزاره ( پارسی باستان: hazāra ) نام داشت که فرمانده آن هزاره پتی ( پارسی باستان: hazārapati هزاربد ) خوامده می شد و یک یگان ۱۰٬۰۰۰ نفری بَیوَره ( پارسی باستان: baivara ) نامیده می شد که فرمانده آن یک بیوره پتی ( پارسی باستان: baivarapati «بیوربد» ) بود. کل نیروهای مسلح هخامنشیان سپاده ( پارسی باستان: spāda - «سپاه» ) و فرمانده کل نیروهای مسلح سپاده پَتی ( پارسی باستان: spādapati «سپاهبد» ) خوانده می شدند.
در زمان اشکانیان نیز نیروهای مسلح سپاذ ( پارتی: spāδ ) و فرمانده کل نیروهای مسلح سپاذبد ( پارتی: spāδbad ) خوانده می شدند. اما در سپاه اشکانیان صده ها «وَست» ( پارتی: wast ) ، هزاره ها «درفش» ( پارتی: drafš ) و بَیوَره ها «گُند» ( پارتی: gund ) نامیده می شدند. فرماندهان این یگان ها «وست سالار» ( پارتی: wast - sālār ) ، «درفش سالار» ( پارتی: drafš - sālār ) و «گندسالار» ( پارتی: gund - sālār ) نامیده می شدند.
در زمان ساسانیان نیز سپاه ( پارسی میانه: spāh ) بر پایه سیستم شمارش دهدهی گروهبندی می شد، فرمانده آن سپاهبد ( پارسی باستان: spāhbed ) خوانده می شد. دهه ها «رده» ( پارسی میانه: radag ) و صده ها «تَهم» ( پارسی میانه: tahm ) نامیده و فرمانده آن تهم دار ( پارسی میانه: tahmdār ) خوانده می شدند. یگان های ۵۰۰ نفره «وَشت» ( پارسی میانه: wašt ) و فرمانده آن «وشت سالار» ( پارسی میانه: wašt - sālār ) نام داشته اند. یک یگان ۱۰۰۰ نفره درفش ( پارسی میانه: drafš ) نام داشت که فرمانده آن درفش سالار ( پارسی میانه: drafš - sālār ) خوامده می شد و یک یگان ۵٬۰۰۰ نفری گند ( پارسی میانه: gund ) نامیده می شد که فرمانده آن یک گندسالار ( پارسی میانه: gund - sālār ) بود.
سازمان سپاه هخامنشی ( سْپادَ ) بر پایهٔ سامانهٔ دهدهی بوده است که نسبت به رقیب یونانی برتری بسیار داشته است و در هیچ سپاه آسیایی تا زمان مغول ها به کار گرفته نشده است.
... [مشاهده متن کامل]
• سْپادَپَتی ( spādapati* ) : فرمانده کل سپاه ( این نام احتمالی است و به سرداری که قدرت کامل کشوری داشته است کارَنَ ( kārana* ) گفته می شده است )
• بَیوَرَپَتی ( baivarapati* ) : فرمانده سپاه ده هزارنفره
• هَزارَپَتی ( hazārapati* ) : فرمانده لشکر هزارنفره
• ثَتَپَتی ( θatapati* ) : فرمانده گردان صدنفره
• دَثَپَتی ( daθapati ) : فرمانده گروهان ده نفره
ارتش ایران باستان از چندین گروه بندی قابل کنترل تحت فرماندهی یک نفر تشکیل شده بود. این گروه بندی ها مبتنی بر سیستم شمارش دهدهی بود. برای مثال در ارتش هخامنشیان کوچکترین یگان از ۱۰ نفر سرباز تشکیل شده بود که به آن دَثه ( پارسی باستان: daθa «دهه» ) می گفتند و فرمانده آن یک دثه پَتی ( پارسی باستان: daθapati «ده بد» ) بود. پس از آن یگان ۱۰۰ نفری بود که به آن ثتَه ( پارسی باستان: θata «صده» ) می گفتند و فرمانده آن یک ثته پتی ( پارسی باستان: θatapati «صدبد» ) بود. یک یگان ۱۰۰۰ نفره هزاره ( پارسی باستان: hazāra ) نام داشت که فرمانده آن هزاره پتی ( پارسی باستان: hazārapati هزاربد ) خوامده می شد و یک یگان ۱۰٬۰۰۰ نفری بَیوَره ( پارسی باستان: baivara ) نامیده می شد که فرمانده آن یک بیوره پتی ( پارسی باستان: baivarapati «بیوربد» ) بود. کل نیروهای مسلح هخامنشیان سپاده ( پارسی باستان: spāda - «سپاه» ) و فرمانده کل نیروهای مسلح سپاده پَتی ( پارسی باستان: spādapati «سپاهبد» ) خوانده می شدند.
در زمان اشکانیان نیز نیروهای مسلح سپاذ ( پارتی: spāδ ) و فرمانده کل نیروهای مسلح سپاذبد ( پارتی: spāδbad ) خوانده می شدند. اما در سپاه اشکانیان صده ها «وَست» ( پارتی: wast ) ، هزاره ها «درفش» ( پارتی: drafš ) و بَیوَره ها «گُند» ( پارتی: gund ) نامیده می شدند. فرماندهان این یگان ها «وست سالار» ( پارتی: wast - sālār ) ، «درفش سالار» ( پارتی: drafš - sālār ) و «گندسالار» ( پارتی: gund - sālār ) نامیده می شدند.
در زمان ساسانیان نیز سپاه ( پارسی میانه: spāh ) بر پایه سیستم شمارش دهدهی گروهبندی می شد، فرمانده آن سپاهبد ( پارسی باستان: spāhbed ) خوانده می شد. دهه ها «رده» ( پارسی میانه: radag ) و صده ها «تَهم» ( پارسی میانه: tahm ) نامیده و فرمانده آن تهم دار ( پارسی میانه: tahmdār ) خوانده می شدند. یگان های ۵۰۰ نفره «وَشت» ( پارسی میانه: wašt ) و فرمانده آن «وشت سالار» ( پارسی میانه: wašt - sālār ) نام داشته اند. یک یگان ۱۰۰۰ نفره درفش ( پارسی میانه: drafš ) نام داشت که فرمانده آن درفش سالار ( پارسی میانه: drafš - sālār ) خوامده می شد و یک یگان ۵٬۰۰۰ نفری گند ( پارسی میانه: gund ) نامیده می شد که فرمانده آن یک گندسالار ( پارسی میانه: gund - sālār ) بود.
