محمد زکریای رازی، پزشک، فیلسوف و شیمی دان ایرانی در قرن سوم و اوایل چهارم هجری بود. در مورد آثار رازی در لغت نامهٔ دهخدا آمده است: «ابن الندیم در کتاب «الفهرست» خود تعداد آثار رازی را یک صد و شصت و هفت و ابوریحان بیرونی در کتاب «فهرست کتب رازی» یک صد و هشتاد و چهار دانسته اند. «کتاب های رازی برحسب فهرست بیرونی بدین ترتیب تقسیم موضوعی می شود: ۵۶ کتاب در پزشکی، ۳۳ کتاب در طبیعیات، ۷ کتاب در منطق، ۱۰ کتاب در ریاضیات و اخترشناسی، ۷ کتاب در تفسیر و تلخیص و اختصار کتب فلسفی یا طبی دیگران، ۱۷ کتاب در علوم فلسفی و تخمینی، ۶ کتاب در متافیزیک، ۱۴ کتاب در الهیات، ۲۲ کتاب در کیمیا، ۲ کتاب در کفریات، ۱۰ کتاب در فنون مختلف که جمعاً بالغ بر یکصدوهشتادوچهار مجلد می شود و ابن ابی اصیبعه در عیون الأنباء فی طبقات الأطباء دویست و سی و هشت کتاب از برای رازی برمی شمارد.
... [مشاهده متن کامل]
محمود نجم آبادی استاد دانشگاه تهران در کتاب «مؤلفات و مصنفات ابوبکر محمدبن زکریای رازی» ( انتشارات دانشگاه تهران، ) فهرست های ارائه شدهٔ ابن الندیم و ابوریحان بیرونی و ابن القفطی و ابن ابی اصیبعه با یک دیگر تطبیق داده و در مجموع، دویست وهفتادویک کتاب و رساله و مقاله را فهرست کرده است.
در این مقاله علاوه بر لغت نامه دهخدا از کتاب محمد زکریای رازی طبیب، فیلسوف، شیمیدان ایرانی نیز استفاده شده است.
• الحاوی، یک دوره کامل علم طب تا دوران رازی است.
• الکناش المنصوری، که الطب المنصوری نیز خوانده می شود.
• المرشد، که الفصول فی الطب نیز نامیده می شود.
• من لایحضره الطبیب، نام دیگر کتاب طب الفقراء است.
• المدخل الی الطب، پیش درآمد و مقدمه علم طب
• الرد علی الجاحظ فی مناقضةالطب، که در آن رازی نظر جاحظ معروف را که نقض علم طب را رد می کرده، را رد کرده است. .
• الطب الملوکی، این کتاب یک دوره بیماری شناسی است.
• القراباذین الکبیر
• القراباذین الصغیر
• کتاب الجدری و الحصبه
• التقسیم و التشجیر، که رازی در این کتاب گونه های بیماری و علت های آن ها را با شرح و طبقه بندی آورده است.
• الحصی فی الکلی و المثانه، در باب سنگ کلیه و مثانه است.
• القولنج، در این کتاب از اقسام و انواع قولنج ها بحث می شود.
• اوجاع المفاصل ( دردبندها )
• منافع السکنجبین، در باب خواص سکنجبین و موارد مصرف و تجویز آن است.
• دفع مضار الاغذیه، در بارهٔ پیش گیری از ضررهای غذاها است.
• ''تقدیم الفاکهه قبل الطعام و تأخیر هامنه، '' در مورد خوردن میوه پیش و پس از غذا است.
• الابدال، در بارهٔ جانشینی داروها.
• الادویة الموجودة بکل مکان، دربارهٔ داروهایی که آسان درهرجا یافت می شود.
• الابنة و علاج ها
• فی هیئة القلب ( تشریح قلب )
• فی هیئة الانثین ( تشریح خصیه ها یا خایهها )
• فی هیئه الصماخ ( تشریح پردهٔ گوش )
• فی هیئه العین ( تشریح چشم )
• فی هیئه الکبد ( تشریح جگر )
• الرد علی الناشی فی نقضه الطب، در باب رد رازی بر نقض ناشی است که علم طب را نقض کرده است.
• فی المحنه الطبیب و کیف ینبغی ان یکون حاله فی نفسه و بدنه و شربه، دربارهٔ آزمون پزشک و این که باید چگونه باشد.
• فیماجری بینه و بین جری الطبیب فی التوت عقیب البطیخ، گفت وگو بین رازی و جری پزشک در باب خوردن توت پس از خربزه
• فی العلة آلتی تحدث الورم و ازکام فی روس بعض الناس وقت الورد، در سبب آن که آماس و زکام در سر بعضی از مردمان، وقت گل سرخ عارض می شود.
• فی الإستفراغ المحمومین قبل النضج، در این که استفراغ پیش از بهبودی لازم است.
• فی تبرید الماء عیل الثلج و تبرید الماء یقع الثلج فیه، دربارهٔ آبی که با برف سرد شده باشد و آبی که بر برف گذارده و سرد شده باشد.
• فی العله آلتی لها بزعم بعض الجهال الاطباء ان الثلج یعطش، در علت آن که بعضی پزشکان نادان تصور می کنند که برف تشنگی می آورد.
• العلل القاتلة، دربارهٔ بیماری های کشنده است.
• فی علة الموت الحوی من السموم، دربارهٔ علت مرگ سریع از زهر است.
• اطمعة المرضی، درباب غذای بیماران است.
• الفالج
• اللقوة، عبارت است از فلج عصب صورت و نتیجه حاصل از آن کجی دهان می باشد.
• فی ان الحمیه المفرطه تضر بالا بدان، در این که پرهیز مفرط برای بدن انسان مضر است.
• فی ان الطین المتنقل
• فی علة تعیش السمک، درآن که ماهی تشنگی آورد.
• فی العله آلتی لها صار الخریف ممرضا، در سبب آن که پاییز بیماری زا است.
• فی ان الطبیب الحاذق لبیس هومن قدر علی ابراء جمیع العلل و ان ذلک لیس فی الوسع، در این که پزشک توانا، قادر به درمان همهٔ بیماری ها نیست.
• فی التلطف فی ایصال العلیل الی بعض شهواته، در لطف ورزیدن پزشک برای برخی بیماران در بعضی امیال آن ها
• فی العلع آلتی یذم لها بعض الناس و عوامها الطبیب و ان کان حاذقا، در سبب آن که بعضی مردم و عوام الناس پزشک را رها می کنند، هر قدر هم که حاذق باشد.
• فی العلة آلتی لها ینجح جهال الاطباء و العوام و النساء اکثر من العلماء، در علت آن که پزشکان نادان و عوام و زنان بیش از پزشکان دانشمند توفیق می یابند. ( با کتاب ۵۵ در همین سیاهه سنجیده شود )
• خطاء غرض الطبیب، دربارهٔ خطا و اشتباهات پزشک
• اختصار کتاب النبض الکبیر لجالینوس
• اختصار کتاب حیله البرء لجالینوس
• تلخیص کتاب العلل و الاعراض لجالینوس
• تلخیص کتاب العلل المواضع الألمه لجالینوس
• تلخیص کتاب فصول بقراط
• فیما لایلصق مما یقطع من البدن، در بارهٔ این که نمی توان بعضی اندام های بدن را پیوند زد، اگر چه کوچک باشند.
• فی العله آلتی لها لا یوجد شراب یفعل فعل الشراب الصحیح بالبدن، در بارهٔ اثری که مشروب سکر و غیر سکر در بدن می گذارد.
• کیفیة الاغتذاء، در باب کیفیت تغذیه است.
• فی الأغراض الممیله لقلوب کثیر من الناس عن أفاضل الأطباء إلی اخسائهم، در این باره که دیدگاه مردم از پزشک توانا به پزشکان پایین تر متمایل می گردد. ( با کتاب ۴۵ در همین سیاهه سنجیده شود )
• فی الجبر، دربارهٔ شکسته بندی است.
• فی ان العلّة الیسیرة بعضها أعسر تعرفا و علاجا من الغلیظه، در آن که درمان بعضی بیماری های آسان و پیش پا افتاده، دشوارتر از بیماری های شدید است.
• تقسیم الأمراض و أسبابها و علاجاتها علی الشرح، در طبقه بندی مشروح و علت ها و درمان های بیماری ها
• المشجر فی الطب علی طریق کناش
• فی العلل المشکله، در بیماری های صعب و مشکل
• کتاب الباه، از ضررها و اسراف وموقع و نافع امر باه و مواد مولد منی و تکثیر و رقت آن و غذاها و داروهای مولد و رفع کنندهٔ باه بحث می کند.
• فی السکر
• فی التعری و التدثر، در علت آن که حرارت گاهی با برهنه شدن و زمانی با پوشیده شدن برطرف می گردد.
• مایعرض فی صناعة الطب
• کتاب النقرس و عرق المدینی، دربارهٔ بیماری نقرس و پیوک ( با کتاب ۷۴ در همین سیاهه سنجیده شود )
• کتاب الصیدنة، دربارهٔ داروسازی است.
• فی معرفة تطریف الأجفان، در شناسایی به هم زدن پلک های چشم
• فی شرف العین، در فضیلت و برتری چشم بر سایر حواس
• فی العمل بالحدید و الجبر، در اعمال جراحی با چاقو و شکسته بندی
• کتاب الکبیر فی العطر و الأنجبات و الأدهان، کتاب بزرگ رازی در عطر
• اثبات الطب، در اثبات پزشکی
• کتابان فی التجارب
• فی الفصد، دربارهٔ رگ زدن و خون گرفتن
• فی النقرس ( با کتاب ۶۵ در همین سیاهه سنجیده شود )
• فی العلة آلتی صار النائم یعرق أکثر من الیقظان، در علت آن که افراد در خواب، بیشتر از بیداری عرق می کنند.
• کتاب الفاخر
• فی صناعة الطب و وضعها و تمییزها
• برء الساء ( درمان فوری )
• فی علاج العین بالحدید، در درمان چشم با چاقو
• فی الأدویة العین و علاجها و مداواتها و ترکیب الأدویة لما یحتاج الیه من ذلک، در داروها و درمان بیماری های چشم و ترکیب داروها
• کتاب سرّ الطب
• منافع الأعضاء ( فیزیولوژی )
• کتاب صفات البیمارستان، در بارهٔ ویژگی های بیمارستان
• فی الثقال الأدویة المرکبة، در بارهٔ سنگینی داروهای مرکب
• کلام الفروق بین الامراض، در ویژگی ها و فرق بین بیماری ها
• کتاب الکافی فی الطب
• الأغذیة المختصرة
• مقالةه فیما سئل عنه فی انه لم صار من قل جماعة من الإنسان طال عمره
• تذکره مفیده
• فی اختلاف الدم، در بارهٔ اختلاف خون آدمی است.
• اتخاذ ماءالجبن، در بارهٔ خواص آب پنیر است. ( با کتاب ۹۲ در همین سیاهه سنجیده شود )
• من کتاب الالبان فی منافع ماءالجبن، در بارهٔ خواص آب پنیر و شیر است. ( با کتاب ۹۱ در همین سیاهه سنجیده شود )
• مفید الخاص
• الخواص
• رسالة لأبی بکر محمد بن زکریا الرّازی لبعض تلامذته و قد إختصه بعض الملوک
• الأکلیل ( کتاب تاج )
• منافع المومیاء در بارهٔ خواص و منافع مومیاء است.
• تدبیر الصبیان یا پزشکی کودکان که اولین کتاب درباره پزشکی کودکان به شمار می رود.
... [مشاهده متن کامل]
محمود نجم آبادی استاد دانشگاه تهران در کتاب «مؤلفات و مصنفات ابوبکر محمدبن زکریای رازی» ( انتشارات دانشگاه تهران، ) فهرست های ارائه شدهٔ ابن الندیم و ابوریحان بیرونی و ابن القفطی و ابن ابی اصیبعه با یک دیگر تطبیق داده و در مجموع، دویست وهفتادویک کتاب و رساله و مقاله را فهرست کرده است.
در این مقاله علاوه بر لغت نامه دهخدا از کتاب محمد زکریای رازی طبیب، فیلسوف، شیمیدان ایرانی نیز استفاده شده است.
• الحاوی، یک دوره کامل علم طب تا دوران رازی است.
• الکناش المنصوری، که الطب المنصوری نیز خوانده می شود.
• المرشد، که الفصول فی الطب نیز نامیده می شود.
• من لایحضره الطبیب، نام دیگر کتاب طب الفقراء است.
• المدخل الی الطب، پیش درآمد و مقدمه علم طب
• الرد علی الجاحظ فی مناقضةالطب، که در آن رازی نظر جاحظ معروف را که نقض علم طب را رد می کرده، را رد کرده است. .
• الطب الملوکی، این کتاب یک دوره بیماری شناسی است.
• القراباذین الکبیر
• القراباذین الصغیر
• کتاب الجدری و الحصبه
• التقسیم و التشجیر، که رازی در این کتاب گونه های بیماری و علت های آن ها را با شرح و طبقه بندی آورده است.
• الحصی فی الکلی و المثانه، در باب سنگ کلیه و مثانه است.
• القولنج، در این کتاب از اقسام و انواع قولنج ها بحث می شود.
• اوجاع المفاصل ( دردبندها )
• منافع السکنجبین، در باب خواص سکنجبین و موارد مصرف و تجویز آن است.
• دفع مضار الاغذیه، در بارهٔ پیش گیری از ضررهای غذاها است.
• ''تقدیم الفاکهه قبل الطعام و تأخیر هامنه، '' در مورد خوردن میوه پیش و پس از غذا است.
• الابدال، در بارهٔ جانشینی داروها.
• الادویة الموجودة بکل مکان، دربارهٔ داروهایی که آسان درهرجا یافت می شود.
• الابنة و علاج ها
• فی هیئة القلب ( تشریح قلب )
• فی هیئة الانثین ( تشریح خصیه ها یا خایهها )
• فی هیئه الصماخ ( تشریح پردهٔ گوش )
• فی هیئه العین ( تشریح چشم )
• فی هیئه الکبد ( تشریح جگر )
• الرد علی الناشی فی نقضه الطب، در باب رد رازی بر نقض ناشی است که علم طب را نقض کرده است.
• فی المحنه الطبیب و کیف ینبغی ان یکون حاله فی نفسه و بدنه و شربه، دربارهٔ آزمون پزشک و این که باید چگونه باشد.
• فیماجری بینه و بین جری الطبیب فی التوت عقیب البطیخ، گفت وگو بین رازی و جری پزشک در باب خوردن توت پس از خربزه
• فی العلة آلتی تحدث الورم و ازکام فی روس بعض الناس وقت الورد، در سبب آن که آماس و زکام در سر بعضی از مردمان، وقت گل سرخ عارض می شود.
• فی الإستفراغ المحمومین قبل النضج، در این که استفراغ پیش از بهبودی لازم است.
• فی تبرید الماء عیل الثلج و تبرید الماء یقع الثلج فیه، دربارهٔ آبی که با برف سرد شده باشد و آبی که بر برف گذارده و سرد شده باشد.
• فی العله آلتی لها بزعم بعض الجهال الاطباء ان الثلج یعطش، در علت آن که بعضی پزشکان نادان تصور می کنند که برف تشنگی می آورد.
• العلل القاتلة، دربارهٔ بیماری های کشنده است.
• فی علة الموت الحوی من السموم، دربارهٔ علت مرگ سریع از زهر است.
• اطمعة المرضی، درباب غذای بیماران است.
• الفالج
• اللقوة، عبارت است از فلج عصب صورت و نتیجه حاصل از آن کجی دهان می باشد.
• فی ان الحمیه المفرطه تضر بالا بدان، در این که پرهیز مفرط برای بدن انسان مضر است.
• فی ان الطین المتنقل
• فی علة تعیش السمک، درآن که ماهی تشنگی آورد.
• فی العله آلتی لها صار الخریف ممرضا، در سبب آن که پاییز بیماری زا است.
• فی ان الطبیب الحاذق لبیس هومن قدر علی ابراء جمیع العلل و ان ذلک لیس فی الوسع، در این که پزشک توانا، قادر به درمان همهٔ بیماری ها نیست.
• فی التلطف فی ایصال العلیل الی بعض شهواته، در لطف ورزیدن پزشک برای برخی بیماران در بعضی امیال آن ها
• فی العلع آلتی یذم لها بعض الناس و عوامها الطبیب و ان کان حاذقا، در سبب آن که بعضی مردم و عوام الناس پزشک را رها می کنند، هر قدر هم که حاذق باشد.
• فی العلة آلتی لها ینجح جهال الاطباء و العوام و النساء اکثر من العلماء، در علت آن که پزشکان نادان و عوام و زنان بیش از پزشکان دانشمند توفیق می یابند. ( با کتاب ۵۵ در همین سیاهه سنجیده شود )
• خطاء غرض الطبیب، دربارهٔ خطا و اشتباهات پزشک
• اختصار کتاب النبض الکبیر لجالینوس
• اختصار کتاب حیله البرء لجالینوس
• تلخیص کتاب العلل و الاعراض لجالینوس
• تلخیص کتاب العلل المواضع الألمه لجالینوس
• تلخیص کتاب فصول بقراط
• فیما لایلصق مما یقطع من البدن، در بارهٔ این که نمی توان بعضی اندام های بدن را پیوند زد، اگر چه کوچک باشند.
• فی العله آلتی لها لا یوجد شراب یفعل فعل الشراب الصحیح بالبدن، در بارهٔ اثری که مشروب سکر و غیر سکر در بدن می گذارد.
• کیفیة الاغتذاء، در باب کیفیت تغذیه است.
• فی الأغراض الممیله لقلوب کثیر من الناس عن أفاضل الأطباء إلی اخسائهم، در این باره که دیدگاه مردم از پزشک توانا به پزشکان پایین تر متمایل می گردد. ( با کتاب ۴۵ در همین سیاهه سنجیده شود )
• فی الجبر، دربارهٔ شکسته بندی است.
• فی ان العلّة الیسیرة بعضها أعسر تعرفا و علاجا من الغلیظه، در آن که درمان بعضی بیماری های آسان و پیش پا افتاده، دشوارتر از بیماری های شدید است.
• تقسیم الأمراض و أسبابها و علاجاتها علی الشرح، در طبقه بندی مشروح و علت ها و درمان های بیماری ها
• المشجر فی الطب علی طریق کناش
• فی العلل المشکله، در بیماری های صعب و مشکل
• کتاب الباه، از ضررها و اسراف وموقع و نافع امر باه و مواد مولد منی و تکثیر و رقت آن و غذاها و داروهای مولد و رفع کنندهٔ باه بحث می کند.
• فی السکر
• فی التعری و التدثر، در علت آن که حرارت گاهی با برهنه شدن و زمانی با پوشیده شدن برطرف می گردد.
• مایعرض فی صناعة الطب
• کتاب النقرس و عرق المدینی، دربارهٔ بیماری نقرس و پیوک ( با کتاب ۷۴ در همین سیاهه سنجیده شود )
• کتاب الصیدنة، دربارهٔ داروسازی است.
• فی معرفة تطریف الأجفان، در شناسایی به هم زدن پلک های چشم
• فی شرف العین، در فضیلت و برتری چشم بر سایر حواس
• فی العمل بالحدید و الجبر، در اعمال جراحی با چاقو و شکسته بندی
• کتاب الکبیر فی العطر و الأنجبات و الأدهان، کتاب بزرگ رازی در عطر
• اثبات الطب، در اثبات پزشکی
• کتابان فی التجارب
• فی الفصد، دربارهٔ رگ زدن و خون گرفتن
• فی النقرس ( با کتاب ۶۵ در همین سیاهه سنجیده شود )
• فی العلة آلتی صار النائم یعرق أکثر من الیقظان، در علت آن که افراد در خواب، بیشتر از بیداری عرق می کنند.
• کتاب الفاخر
• فی صناعة الطب و وضعها و تمییزها
• برء الساء ( درمان فوری )
• فی علاج العین بالحدید، در درمان چشم با چاقو
• فی الأدویة العین و علاجها و مداواتها و ترکیب الأدویة لما یحتاج الیه من ذلک، در داروها و درمان بیماری های چشم و ترکیب داروها
• کتاب سرّ الطب
• منافع الأعضاء ( فیزیولوژی )
• کتاب صفات البیمارستان، در بارهٔ ویژگی های بیمارستان
• فی الثقال الأدویة المرکبة، در بارهٔ سنگینی داروهای مرکب
• کلام الفروق بین الامراض، در ویژگی ها و فرق بین بیماری ها
• کتاب الکافی فی الطب
• الأغذیة المختصرة
• مقالةه فیما سئل عنه فی انه لم صار من قل جماعة من الإنسان طال عمره
• تذکره مفیده
• فی اختلاف الدم، در بارهٔ اختلاف خون آدمی است.
• اتخاذ ماءالجبن، در بارهٔ خواص آب پنیر است. ( با کتاب ۹۲ در همین سیاهه سنجیده شود )
• من کتاب الالبان فی منافع ماءالجبن، در بارهٔ خواص آب پنیر و شیر است. ( با کتاب ۹۱ در همین سیاهه سنجیده شود )
• مفید الخاص
• الخواص
• رسالة لأبی بکر محمد بن زکریا الرّازی لبعض تلامذته و قد إختصه بعض الملوک
• الأکلیل ( کتاب تاج )
• منافع المومیاء در بارهٔ خواص و منافع مومیاء است.
• تدبیر الصبیان یا پزشکی کودکان که اولین کتاب درباره پزشکی کودکان به شمار می رود.
