فلسفه شیمی

فلسفه شیمی ( به انگلیسی: Philosophy of chemistry ) روش شناسی و فرضیات اساسی علم شیمی را مورد مطالعه قرار می دهد. فلسفه شیمی توسط فیلسوفان، شیمی دان ها و تیم های فیلسوف - شیمی دان مورد کاوش قرار گرفته است. بخش عمده سابقه فلسفه علم تحت شعاع فلسفه فیزیک بوده است، اما از سال های آخر قرن ۲۰ میلادی به بعد، سؤالات فلسفی ای که از شیمی برخاسته اند توجه روزافزون و بیش تری را جلب کرده اند.
از حدود ۳۰۰–۶۰۰ سال پیش از میلاد، جنبه های فکری - فلسفی شیمی بنیانگذاری شد. در آن دوران ۲ نظریه در زمینه شیمی، اهمیت فراوان پیدا کرده بود:
• ۱ - تمام مواد از ۴ عنصر، آب، خاک، آتش و باد پدید یافته اند.
• ۲ - کوچکترین ذره سازنده مواد، اتم است.
افلاطون پیشنهاد کنندهٔ نظریهٔ اول بود، همچنین او باور داشت که اتم های هر عنصری با عنصر دیگر متفاوت است و نیز باور داشت که اتم های یک عنصر با تغییر شکل به اتم های عنصر دیگر تبدیل می شوند؛ ارسطو هم اگرچه به «مفهوم» اتم باور نداشت اما به استحاله اتم ها و مواد باور داشت. [ ۱]
از حدود ۳۰۰ سال پیش از میلاد تا ۱۶۰۰ سال پس از میلاد یعنی حدود ۲ هزار سال؛ کیمیاگری که حاصل نظرات فلسفی یونان باستان، تجربه های صنعتگری مصر و خاورمیانه باستان بود؛ در عرصهٔ یکه تازی می کرد. توجه اصلی کیمیاگری به تبدیل فلزات پست همچون مس و آهن به فلز نجیبی همچون طلا بود. [ ۱]
در سال های اخیر تعدای از فیلسوفان و دانشمندان شیمی، بر فلسفه شیمی تمرکز کرده اند، به طور قابل ملاحظه، فیلسوف هلندی، جاپ ون برکل ( Jaap van Brakel ) ، که فلسفه شیمی ( The Philosophy of Chemistry ) را در ۲۰۰۰ میلادی به رشته تحریر درآورد و همچنین فیلسوف - شیمی دان مالتی؛ اریک اسکِری ( Eric Scerri ) ، سردبیر ژورنال «بنیان های شیمی» ( Foundations of Chemistry ) و مؤلف فلسفه هنجاری و توصیفی علم و نقش شیمی در فلسفه شیمی ( Normative and Descriptive Philosophy of Science and the Role of Chemistry in Philosophy of Chemistry ) در ۲۰۰۴ میلادی؛ از فیلسوفان این زمینه هستند؛ همچنین لازم است ذکر شود که اسکری به طور خاص به بنیان های فلسفی جدول تناوبی و این که چه طور فیزیک و شیمی در ارتباط با آن با هم در ارتباط هستند، علاقه مند است؛ چیزی که وی استدلال می کند صرفاً مسئله ای مربوط به علم نیست، بلکه برای فلسفه است.
اگرچه در دیگر فیلدهای علم، به طور کلی دانشجویان آن متد عملاً در همان فیلد فعالیت نمی کنند. اما در شیمی ( به ویژه در شیمی آلی سنتزی ) ؛ روش های هوشمندانه و بنیان های فلسفی، اغلب توسط محققانی با برنامه های تحقیقاتی فعالانه مورد کاوش قرار می گیرد. الیاس جیمز کوری که مفهوم «آنالیز سنتز برگشتی» را توسعه داده است، یک اثر بدیع با نام «منطق سنتز شیمیایی» ( The logic of chemical synthesis ) منتشر می کند که در این روال های فکری ( که ذکر شد ) ساختارشکنی می کند و روی سنتز به کمک کامپیوتر اندیشه می کند. برخی شیمی دان های دیگر مانند کی. سی. نیکولاو ( یکی از مؤلفان Classics in Total Synthesis ) سر نخ او را دنبال کرده اند.