فلج اطفال

فلج اطفال ( نام علمی: Poliomyelitis ) ، نوعی بیماری حاد ویروسی است که دستگاه گوارش و در بعضی مواقع دستگاه عصبی مرکزی را درگیر می کند. [ ۱] این ویروس، نوعی ویروس نقص ایمنی است.
این بیماری ناشی از عفونت با پولیوویروس ( Poliovirus ) است. خانوادهٔ این ویروس دارای ۳ سویه است و تا پیش از انجام واکسیناسیون جهانی علیه ویروس پولیو، سویهٔ ۱ این ویروس، ۸۵ درصد موارد این بیماری را شامل می شد. [ ۲] ویروس پولیو از دستهٔ انتروویروسها ( Enterovirus ) و از خانوادهٔ پیکورناویریده ( Picornaviridae ) است.
ویروس پولیو تنها از انسان به انسان منتقل می شود و راه انتقال این ویروس دهانی ـ دهانی یا مدفوعی ـ دهانی است. [ ۲]
تا پیش از انجام واکسیناسیون جهانی، همه گیری های این بیماری در ماه های تابستان و به خصوص در نیمکرهٔ شمالی رخ می داد. [ ۲] در سال ۱۹۵۲، یعنی ۳ سال پیش از آن که اولین واکسن بر ضد این بیماری تأیید شود، ۲۱٬۰۰۰ مورد کودک مبتلا به فلج اطفال در آمریکا به ثبت رسید. [ ۳]
میزان بروز این بیماری در آمریکا پس از شروع واکسیناسیون با استفاده از واکسن غیرفعال شدهٔ پولیو ( Inactivated polio vaccine ) ( IPV ) در سال ۱۹۵۵ و پس از آن واکسن زندهٔ خوراکیِ پولیو ( live oral polio vaccine ) ( OPV ) در سال ۱۹۶۰ کاهش چشمگیری یافت. آخرین مورد فلج اطفال در آمریکا ناشی از ویروس وحشی پولیو در سال ۱۹۷۹ رخ داد. [ ۱]
ویروس پولیو اساساً باعث درگیری نورون های حرکتی و اتونوم می شود. تخریب نورون ها با تجمع سلول های التهابی مانند لنفوسیت ها، ماکروفاژها و لوکوسیت های چند هسته ای ( Polymorphonuclear leukocytes ) همراه است. این ضایعات به طور مشخص در مادهٔ خاکستری شاخ قدامی نخاع، هسته های حرکتی پونز و پیاز نخاعی یافت می شوند. [ ۴]
دورهٔ کمون این ویروس از زمان برخورد فرد با ویروس تا شروع علائم پیش درآمد ( Prodrome ) ( علائم شبه آنفلوانزا ) بین ۹ تا ۱۲ روز است و تا زمان ایجاد فلج بین ۱۱ تا ۱۷ روز طول می کشد. [ ۵] این ویروس را همچنین می توان تا حداکثر ۱۹ روز پیش از ایجاد فلج از مدفوع بیماران جدا کرد. [ ۶] البته آسیب به اعصاب دائمی است و تا آخر عمر باقی می ماند. [ ۷]
تظاهرات بالینی عفونت با ویروس پولیو از یک بیماری ناپیدا و غیر مشخص تا فلج شدید و مرگ متغیر است. حداقل ۹۵ درصد از موارد عفونت ناپیدا و غیر مشخص و بدون علائم بالینی هستند و تنها به وسیلهٔ جدا کردن ویروس از مدفوع یا گلو یا از طریق افزایش سطح پادتن های سرمی تشخیص داده می شوند. [ ۸]

فَلَج اطفال (poliomyelitis)
فَلَج اطفال
نوعی بیماری ویروسی حاد. علایم آن از بیماری خفیف گذرا تا فلج بسیاری از ماهیچه های ارادی متغیر است. این بیماری به صورت تک گیر یا همه گیر دیده می شود. کودکان و بالغان جوان بیش از سایر گروه های سنی به این بیماری حساسیت دارند. ویروس فلج اطفال از راه حلق وارد بدن شده، از راه دستگاه گوارش وارد خون و لنف می شود و از این طریق در همۀ نقاط بدن پخش، و در نهایت به دستگاه عصبی مرکزی وارد می شود. علایم اولیه بیماری عبارت اند از تب، سردرد خفیف، گلو درد ، تهوع، اسهال، استفراغ، بی قراری، و خواب آلودگی. بیش از ۸۰درصد از مبتلایان پس از سه تا چهار روز بدون هیچ عارضه ای بهبود می یابند. در نوع شدید بیماری، فرد تحریک پذیر و دچار درد کمر و اندام ها، دردهای عضلانی، و سفتی گردن می شود. در این بیماری، فلج ناشی از تخریب نورون های حرکتی شاخ قدامی نخاع است. دامنۀ فلج از ضعف ماهیچه ای خفیف و گذرا تا فلج کامل متغیر است. ماهیچه های درگیر رفته رفته بر اثر عدم به کارگیری تحلیل می روند. در صورت درگیری نواحی فوقانی نخاع، ممکن است بیمار دچار مشکلات تنفسی (فلج اطفال تنفسی) شود. موارد شدید این نوع فلج اطفال ممکن است باعث فلج ماهیچه های تنفسی و مرگ بیمار شود. درگیری ساقۀ مغز باعث تخریب مراکز عصبی بلع و تکلم می شود. در این حالت، ترشحات در دهان و حلق جمع می شوند که ممکن است به خفه شدن فرد منجر شود. این بیماری درمان اختصاصی ندارد. در مرحلۀ حاد، استراحت مطلق، جداسازی بیمار، و تحت نظر داشتن او توصیه می شود. در صورت بروز فلج، سعی می شود با درمان های توان بخشی و در صورت نیاز جراحی در حد امکان از شدت ناتوانی کاسته شود. به علت نبود درمان های مؤثر، نقش پیش گیری از بیماری بسیار مهم است. اولین قدم در راه پیش گیری از فلج اطفال، فراهم آوردن امکانات بهداشتی اولیه، ازجمله آب آشامیدنی سالم، است. برای جلوگیری از ابتلا به فلج اطفال دو نوع واکسن در دسترس است: واکسن های تهیه شده از ویروس کشته شده (واکسن سابین) از راه خوراکی، و واکسن های تهیه شده از ویروس ضعیف شده (واکسن سالک) که از راه تزریق تجویز می شوند. در کشورهای پیشرفته، رعایت اصول بهداشتی و برنامه های واکسیناسیون گسترده باعث ریشه کنی این بیماری شده است. در ایران انجام طرح واکسیناسیون همگانی در سال های اخیر باعث کاهش بسیار موارد بیماری شده است.