فُضولی بغدادی، محمد (حله ح ۸۹۰ـ کربلا ۹۶۳ق)
شاعر و طبیب آذربایجانی. پدرش از ترکمانان آذربایجان بود که در روزگار تیموریان به عثمانی کوچید. محمد تحصیلاتش را در مکتب خانه های زادگاهش آغاز کرد و در جوانی برای کسب دانش راهی بغداد شد. پس از آن خود به مطالعۀ علوم عقلی و نقلی روزگارش پرداخت. به زبان های فارسی، عربی و ترکی اشعاری به نام اسماعیل اول صفوی، سلیمان اول عثمانی و برخی دولتمردان عثمانی سروده است. زمانی که سلطان سلیمان اول بغداد را فتح کرد (۹۴۱ق) در وصف پادشاه قصایدی سرود که باعث شد برایش مواجبی تعیین کنند، اما این پول هرگز به دستش نرسید. بنابراین در نامه ای که به شکایت نامه معروف است و برای مصطفی چلَبی نوشته، به طنز از شاه به خاطر قطع مستمر ی اش انتقادکرده است. از این اثر پریشانی اوضاع اجتماعی و اداری بغداد آن روزگار معلوم می شود. عشق به خداوند در تمام آثارش پیداست و از نظر او منشأ شعر الهی است. نثر وی متکلف و مصنوع، و شعرش ساده و روان است. فضولی را بنیادگذار مکتبی نو در سنت شعر آذربایجانی دانسته اند. در اشعارش ردّ پای شاعرانی چون حافظ، جامی و خاقانی به چشم می خورد. علم طب را هم به خوبی می دانسته و رساله ای به نام صحت و مرض/مناظرۀ روح و جسد به فارسی دارد. از آثارش: دیوان فارسی (تهران، ۱۳۷۴ش)؛ دیوان ترکی (تبریز، ۱۲۴۷ق)؛ مثنوی های ترکی لیلی و مجنون (تبریز، ۱۲۶۴ق) و بنگ و باده؛ هفت جام/ساقی نامه که مثنوی ای عرفانی است؛ قصیدۀ عرفانی فارسی انیس القلوب (استانبول، ۱۹۴۴)؛ فرهنگ لغت جغتایی ـ فارسی؛ رسالۀ رند و زاهد (تهران، ۱۲۷۰ق)؛ مطلع الاعتقاد فی معرفة المبدأ و المعاد که رساله ای به عربی است در کلام.
شاعر و طبیب آذربایجانی. پدرش از ترکمانان آذربایجان بود که در روزگار تیموریان به عثمانی کوچید. محمد تحصیلاتش را در مکتب خانه های زادگاهش آغاز کرد و در جوانی برای کسب دانش راهی بغداد شد. پس از آن خود به مطالعۀ علوم عقلی و نقلی روزگارش پرداخت. به زبان های فارسی، عربی و ترکی اشعاری به نام اسماعیل اول صفوی، سلیمان اول عثمانی و برخی دولتمردان عثمانی سروده است. زمانی که سلطان سلیمان اول بغداد را فتح کرد (۹۴۱ق) در وصف پادشاه قصایدی سرود که باعث شد برایش مواجبی تعیین کنند، اما این پول هرگز به دستش نرسید. بنابراین در نامه ای که به شکایت نامه معروف است و برای مصطفی چلَبی نوشته، به طنز از شاه به خاطر قطع مستمر ی اش انتقادکرده است. از این اثر پریشانی اوضاع اجتماعی و اداری بغداد آن روزگار معلوم می شود. عشق به خداوند در تمام آثارش پیداست و از نظر او منشأ شعر الهی است. نثر وی متکلف و مصنوع، و شعرش ساده و روان است. فضولی را بنیادگذار مکتبی نو در سنت شعر آذربایجانی دانسته اند. در اشعارش ردّ پای شاعرانی چون حافظ، جامی و خاقانی به چشم می خورد. علم طب را هم به خوبی می دانسته و رساله ای به نام صحت و مرض/مناظرۀ روح و جسد به فارسی دارد. از آثارش: دیوان فارسی (تهران، ۱۳۷۴ش)؛ دیوان ترکی (تبریز، ۱۲۴۷ق)؛ مثنوی های ترکی لیلی و مجنون (تبریز، ۱۲۶۴ق) و بنگ و باده؛ هفت جام/ساقی نامه که مثنوی ای عرفانی است؛ قصیدۀ عرفانی فارسی انیس القلوب (استانبول، ۱۹۴۴)؛ فرهنگ لغت جغتایی ـ فارسی؛ رسالۀ رند و زاهد (تهران، ۱۲۷۰ق)؛ مطلع الاعتقاد فی معرفة المبدأ و المعاد که رساله ای به عربی است در کلام.