فضل وحید حاجی ترنگ زایی

[ویکی فقه] فضل وحید حاجی ترنگ زایی معروف به حاجی خل مهمند، از برجسته ترین رهبران جهادی افغانستان در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری بوده است.
وی فرزند فضل احمد پیرزاده و از طایفه عمرزایی بود که در ۷۶-۱۲۷۵ ق/ ۱۸۵۹ متولد شد. او در میان پیروان ملا نجم الدین و در بیشتر روستاهای اطراف پیشاور نفوذ داشت. گرچه پیشاور در آن زمان جزو هندوستان و مستعمره انگلستان محسوب می شد، با وجود این حاجی ترنگ زایی به شدت با سیاست های استعماری انگلستان در هند مبارزه می کرد.
فعالیت های سیاسی و اجتماعی
او در لکرای می زیست و قطعه زمینی نزدیک ترنگ زایی به او داده شده بود که در آنجا یک مسجد و یک دارالضیافه برای مشایخ و پیروان نزدیک خود بنا کرد. در ۱۳۱۸ ق/ ۱۹۰۰ جمعیت «حزب الله» را با کمک چندین تن از همفکران خود در پیشاور و مردان تشکیل داد. حزب الله اولین حرکت سیاسی و اصلاحی و ضد استعماری قوم پشتون بود، و مؤسسان آن عبارت بودند از: حاجی ترنگ زایی، مولوی عبدالعزیز اتمان زایی مولانا سیف الرحمن الکوزایی مولوی فضل ربی و فضل محمود مخفی.به نوشته عبدالحی حبیبی، «حزب الله دو هدف مهم داشت: یکی اصلاح اجتماعی و مبارزه با رسوم وعادات مضر؛ دوم، کوشش برای آزادی و تعمیم جهاد بر ضد انگلیس…» حاجی ترنگ زایی در ۱۳۲۶ ق/ ۱۹۰۸ به اتهام تحریک مردم به شورش بازداشت شد اما پس از آن که ده نفر از مالکان بزرگ «هشت نگر» تضمین کردند که وی دست از سخنرانی های هیجان انگیز برخواهد داشت و بدون اجازه از «چارسده» خارج نخواهد شد از زندان آزاد گردید.
جنگ جهانی اول
هنگامی که در ۱۹۱۴ جنگ جهانی اول آغاز شد به تحریک محمود حسن رهبر سیاسی مسلمانان هند، حرکات و فعالیت های آزادیخواهانه و ضد انگلیسی در داخل و خارج هند شروع گردید. از جمله در دو ایالت سرحدی و آزاد فعالیت های جهادی بر ضد نیروهای انگلیسی آغاز شد که حاجی ترنگ زایی، از رهبران برجسته و جهادی به شمار می رفت.وی در آن سال سفری به کابل کرد و کوشید تا روستاییان را به تحریم مدارس دولتی و روی آوردن به مساجد وادارد اما در این راه موفقیت چندانی به دست نیاورد. در ۱۹۱۵ بهخ «بونر» رفت و به تحریک مردم آن سامان بر ضد انگلستان پرداخت که این حمله در اوت ۱۹۱۵، به اوج خود رسید.در همان سال قبایل مهمند به رهبری حاجی ترنگ زایی بر مقر سپاه انگلیس در شبقدر شبیخون های متعددی بردند و این درگیری ها تا سال های ۱۹-۱۹۱۸ ادامه داشت.متعاقب آن حاجی به ناحیة باغ در ایالت مهمند (قندهار) رفت و به عنوان نمایندة دولت مرکزی برای توزیع اعانات خدمت کرد و با رفتار خود در انجام این خدمت، تحول عظیمی در میان مهمندی ها پدید آورد.در ۱۹۱۶ برخی از مجاهدان هندی که مخفیانه به سرحدات آزاد افغانستان رفته بودند و با استقبال و پذیرایی حاجی ترنگ زایی روبرو شدند و متقابلا او نیز به عنوان یکی از اعضای حکومت موقت هند در کابل برگزیده شد. وی در جنگ سوم افغانستان با انگلستان در ۱۹۱۹ نقش عمده ای در مبارزه با حکومت انگلیسی هند ایفا کرد. در آوریل ۱۹۱۹/ رجب ۱۳۳۷ ق در طول سرحدات آزاد افغانستان هزاران نفر افغان مسلح، آماده جنگ با نیروهای انگلیسی گردیدند و به دنبال آن رهبران جهادی مشهوری چون حاجی ترنگ زایی و ملا چکنور از سرحدات آزاد وارد جلال آباد شدند.انگلیسی ها نیز برای مقابله با تحرکات سیاسی – نظامی مجاهدان افغانی و ازجمله حاجی ترنگ زایی، دست به اقدامات متعددی زدند. از یک سوی نیروی نظامی عظیمی به سرحدات افغانستان اعزام کردند و از دیگر سو در بین مردم سرحدات و سران قبایل تبلیغ کردند که تا زمانی که امیر حبیب الله خان به عنوان «ولی الله» مسلمانان افغانستان حکم جهاد صادر نکرده، جهاد بر ضد انگلیسی ها واجب و ضروری نیست و بدینگونه مانع کمک مالی و پیوستن مردم به مجاهدان می شدند.
فعالیت علیه منگل ها
...