فرهنگ گورچالی

فرهنگ گورچالی[ ۱] یا قبور خاکی ( به انگلیسی: Pit Grave ) که فرهنگ یامنا[ ۲] هم نامیده می شود از فرهنگ های اواخر عصر مس و اوایل عصر برنز در منطقه بوگ جنوبی، دنیستر و اورال بود که از سده های ۳۶ تا ۲۳ پیش از میلاد ادامه داشت.
نام یامنا ( Ямна ) از زبان های روسی و اوکراینی گرفته شده که به معنای چال است.
فرهنگ گورچالی غالباً فرهنگی کوچ گرد بود اما شماری از آن ها در نزدیکی رودها و حصارهای تپه ای به کشاورزی هم روی آورده بودند. [ ۳]
فرهنگ گورچالی به عنوان فرهنگی از مردمان هندواروپایی اولیه در دوران متاخر خود یعنی پیش از جدا و پراکنده شدن هندواروپاییان دانسته می شود. محدوده حضور فرهنگ گورچالی نیز به عنوان یکی از نامزدها برای شناسایی آریابوم یا سرزمین اصلی هندواروپاییان به شمار می آید. [ ۴]
در عصر برنز از این فرهنگ، دو فرهنگ بزرگ دیگر با عنوان های «فرهنگ قبور الواری/Timber Grave» یا «فرهنگ اسروبنا/Srubnaja» و «فرهنگ آندرونوو/Andronovo» رشد پیدا نمود. [ ۵]
ویژگی اصلی فرهنگ گورچالی عبارتست از خاک سپاری مردگان در چاله هایی در گورخانها[ ۶] ( گورپشتهها[ ۷] ) در حالت طاق باز با زانوهای خمیده. بدن مردگان نیز با اخرا پوشانده می شد.
در این فرهنگ، قربانی کردن دام، خوک، گوسفند، بز و اسب در آیین های خاکسپاری رواج داشت. این ویژگی را با مردمان هندواروپایی ( و از جمله هندوایرانی باستان ) مرتبط دانسته اند. [ ۸]
فرهنگ یامنا مربوط به اوایل عصر برنز و واقع در استپ پونتیک - کاسپین یکی از مهم ترین کاندیدها برای سرزمین اولیه هندواروپاییان می باشد. در بررسی های Haak و همکاران ( ۲۰۱۵ ) از ۱۰ نمونهٔ مذکر بررسی شده مربوط به شرق یامنا، ۹ نفر حامل هاپلوگروپ R1b ( خصوصاً سابکلاد L23 ) بودند. برخلاف پیش بینی ها، هیچ یک از نمونه های یامنا تا به حال حامل تک گروه R1a نبوده اند، اما در بررسی های آینده از سایر مناطق یامنا احتمال یافتن این هاپلوگروپ بالاست. از نظر ظاهری، مردمان این فرهنگ دارای چشم و موی تیره، قد بلند و پوستی روشن ( اما کمی تیره تر از اروپاییان امروزی ) بوده اند. در بررسی های اتوزومی مشخص شد که مردمان یامنا ۵۶ درصد تبارشان از شکارچی - گردآورنده های اروپای شرقی و مابقی از شکارچی - گردآورنده های قفقاز بوده است. [ ۹]