فرما پیر دو

فِرْما، پیِر دو (۱۶۰۱ـ۱۶۶۵)(Fermat, Pierre de)
ریاضی دان فرانسوی. به همراه بلز پاسکال، نظریۀ احتمال و نظریۀ جدید اعداد را بنیاد نهاد. دستاوردهایی نیز در هندسۀ تحلیلی داشت. در ۱۶۵۷، یک رشته مسئله را به شکل قضایایی مطرح کرد که لازم بود ثابت شوند و ریاضی دانان دیگر را به حل آن ها فراخواند. بنا به قضیۀ آخر فرما، معادله ای به شکل xn + yn = zn، که در آن همگی عدد z،y،x، و n صحیحباشند، به ازایn> ۲ جواب ندارد. فرما این قضیه را در حاشیۀ یک کتاب درسی ریاضی نوشت و اضافه کرد که می تواند درستی آن را ثابت کند، ولی در حاشیه جای کافی برای نوشتن اثبات وجود ندارد. این قضیه ۳۰۰ سال اثبات نشده باقی ماند. بنابراین، به معنی دقیق کلمه قضیه نبود و فقط یک حدس بود. در ۱۹۹۳، اندرو وایلز، ریاضی دان انگلیسی، در دانشگاه پرینستونِ امریکا اثبات آن را عرضه کرد. بعدها مشخص شد که این اثبات نقص دارد، ولی وایلز در ۱۹۹۴ صورت تجدیدنظر شده ای از اثبات آن را پیشنهاد. ماجرای قضیۀ آخر فرما سرانجام در ۱۹۹۷ و زمانی پایان یافت که وایلز جایزۀ ولفسکل را، که در قرن ۱۹ برای حل این مسئله تعیین شده بود، دریافت کرد. فرما در نزدیکی مونتوبان زاده شد و در دانشگاه اورلئان، در رشتۀ حقوق، درس خواند. در مقام قاضی دادگاه در تولوز به کار پرداخت و با ترفیع مقام، از ۱۶۴۸ تا ۱۶۶۵، مشاور پادشاه در مجلس ایالتی تولوز بود. او هیچ یک از دستاوردهایش را منتشر نکرد و این دستاوردها از طریق نامه های او به ریاضی دانان دیگر شناخته شده اند. شیوۀ فرما در بیشتر کارهایش تحلیل به روش نزولی یا کاهشی بوده است، یعنی «فروکاستن» مسئله تا وقتی که تبدیل به جزئی از یک دسته مسئله با راه حل معلوم شود. ابداع هندسۀ تحلیلی به دست او در نامه هایی صورت پذیرفت که قبل از ۱۶۳۶ نوشت. هم زمان با او، رنه دکارت، که هندسه را در ۱۶۳۷ منتشر کرد، هندسۀ تحلیلی را عرضه کرد. منازعه ای طولانی و تلخ بر سر تقدم این امر درگرفت. فرما همچنین کاشف اصلی چیزی است که امروز به اصل فرما معروف است. بنا به این اصل، نور همواره مسیری را می پیماید که مستلزم صرف کمترین زمان باشد.