فرقه دموکرات آذربایجان. فرقۀ دموکرات آذربایجان
گروه خودمختاری طلب در ایران . از آغاز دهۀ ۲۰ با سقوط حکومت رضاشاه و پیدایش فضای باز سیاسی و اجتماعی ، مطالباتی درخصوص حقوق و آزادی های مدنی و رفع تبعیض های قومی و زبانی در گوشه و کنار کشور مطرح شد که در برخی نقاط چون آذربایجان و کردستان به گرایش های خودمختاری طلبانه یا جدایی خواهانه بدل شد. در اوایل شهریور ۱۳۲۴ش جعفر پیشه وری از زندانیان سیاسی کمونیست دورۀ رضاشاه که اعتبارنامه اش در مجلس چهاردهم رد شده بود، به تبریز رفت و در ۱۲ شهریور با انتشار بیانیه ای به فارسی و ترکی تشکیل فرقۀ (حزب ) دموکرات آذربایجان را اعلام کرد. برنامه های فرقه عمدتاً شامل خودمختاری داخلی ، استفاده از زبان آذربایجانی در مدارس و ادارات ، اصلاحات اجتماعی و اقتصادی بود. در روزهای بعد اعضای مسلح فرقه موسوم به فدائیان با پشتیبانی نیروهای شوروی که پس از جنگ جهانی دوم هنوز نواحی شمالی ایران را در اشغال داشتند، سراسر آذربایجان را تصرف کردند. مجلس ملی آذربایجان به ریاست علی شبستری تشکیل شد و در ۲۱ آذر ۱۳۲۴، پیشه وری به عنوان نخست وزیر حکومت خودمختار آذربایجان اعضای کابینۀ خود را به این مجلس معرفی کرد. سران شاخص فرقه جز پیشه وری و شبستری عبارت بودند از محمد بیریا، صادق پادگان ، غلام یحیی دانشیان ، امیرعلی لاهرودی و جعفر کاویان. بی ثباتی سیاسی و سقوط مکرر کابینه ها در تهران ، حمایت برخی احزاب و گروه ها از خواسته های فرقه و تشکیل جبهۀ مؤتلف فرقه دموکرات آذربایجان و حزب دموکرات کردستان و احزاب قدرتمند توده و ایران و ممانعت ارتش شوروی از مداخلۀ نظامی ارتش ایران ، از عوامل پیشرفت فرقه بود. سرانجام با سفر قوام به شوروی و وعدۀ واگذاری امتیاز نفت شمال به روس ها به شرط تخلیۀ ایران ، و تحت فشار سیاسی امریکا و دخالت سازمان ملل ، روس ها از آذربایجان خارج شدند و با شکست قوای فرقه ، ارتش ایران وارد تبریز شد. سران فرقه غالباً به شوروی گریختند و بسیاری از اعضای فرقه کشته شدند و بحران یا غائلۀ آذربایجان یا دوران یک ساله جدایی عملی این استان از ایران در ۲۱ آذر ۱۳۲۵ پایان یافت .
گروه خودمختاری طلب در ایران . از آغاز دهۀ ۲۰ با سقوط حکومت رضاشاه و پیدایش فضای باز سیاسی و اجتماعی ، مطالباتی درخصوص حقوق و آزادی های مدنی و رفع تبعیض های قومی و زبانی در گوشه و کنار کشور مطرح شد که در برخی نقاط چون آذربایجان و کردستان به گرایش های خودمختاری طلبانه یا جدایی خواهانه بدل شد. در اوایل شهریور ۱۳۲۴ش جعفر پیشه وری از زندانیان سیاسی کمونیست دورۀ رضاشاه که اعتبارنامه اش در مجلس چهاردهم رد شده بود، به تبریز رفت و در ۱۲ شهریور با انتشار بیانیه ای به فارسی و ترکی تشکیل فرقۀ (حزب ) دموکرات آذربایجان را اعلام کرد. برنامه های فرقه عمدتاً شامل خودمختاری داخلی ، استفاده از زبان آذربایجانی در مدارس و ادارات ، اصلاحات اجتماعی و اقتصادی بود. در روزهای بعد اعضای مسلح فرقه موسوم به فدائیان با پشتیبانی نیروهای شوروی که پس از جنگ جهانی دوم هنوز نواحی شمالی ایران را در اشغال داشتند، سراسر آذربایجان را تصرف کردند. مجلس ملی آذربایجان به ریاست علی شبستری تشکیل شد و در ۲۱ آذر ۱۳۲۴، پیشه وری به عنوان نخست وزیر حکومت خودمختار آذربایجان اعضای کابینۀ خود را به این مجلس معرفی کرد. سران شاخص فرقه جز پیشه وری و شبستری عبارت بودند از محمد بیریا، صادق پادگان ، غلام یحیی دانشیان ، امیرعلی لاهرودی و جعفر کاویان. بی ثباتی سیاسی و سقوط مکرر کابینه ها در تهران ، حمایت برخی احزاب و گروه ها از خواسته های فرقه و تشکیل جبهۀ مؤتلف فرقه دموکرات آذربایجان و حزب دموکرات کردستان و احزاب قدرتمند توده و ایران و ممانعت ارتش شوروی از مداخلۀ نظامی ارتش ایران ، از عوامل پیشرفت فرقه بود. سرانجام با سفر قوام به شوروی و وعدۀ واگذاری امتیاز نفت شمال به روس ها به شرط تخلیۀ ایران ، و تحت فشار سیاسی امریکا و دخالت سازمان ملل ، روس ها از آذربایجان خارج شدند و با شکست قوای فرقه ، ارتش ایران وارد تبریز شد. سران فرقه غالباً به شوروی گریختند و بسیاری از اعضای فرقه کشته شدند و بحران یا غائلۀ آذربایجان یا دوران یک ساله جدایی عملی این استان از ایران در ۲۱ آذر ۱۳۲۵ پایان یافت .
wikijoo: فرقه_دموکرات_آذربایجان
