فرقدان

فَرْقَدان (Kocab)
نام دو ستاره در صورت فلکی دب اصغر، بتا و گاما. ستارۀ بتا را که دومین ستارۀ درخشان شمال این صورت فلکی است غربیان «کوکب» می نامند. البته ستاره های درخشان تر صورت فلکی دب اصغر برای رصدکنندگان امروزی شناخته شده ترند. ستارۀ بتا درخشان ترین ستارۀ قسمت مربع شکل دب اصغر است. نام غربی آن از عبارت عربیکوکب الشمالی به معنی «ستارۀ شمال» گرفته شده است. سبب این نام گذاری آن است که چندین قرن پیش، این ستاره نزدیک ترین ستاره به قطب شمال آسمان یا نقطه ای بود که ستاره ها ظاهراً بر گرد آن می چرخند. این حرکت ظاهری در واقع ناشی از چرخش محوری زمین است. با این حال، به علت لنگش خفیف محور چرخش زمین، که حرکت تقدیمی نامیده می شود، محور شمالی زمین از کوکب منحرف شده و تقریباً رو به جُدَی یا ستارۀ شمالی قرار گرفته است که در انتهای دُم خرس واقع است. با وجود حرکت تقدیمی، کوکب هنوز هم بسیار به قطب شمال آسمان نزدیک است. رصدکنندگان عرض های میانی نیمکرۀ شمالی زمین، در همۀ شب های سال، این ستاره را در حال گردش بر گرد قطب شمال آسمان می بینند. به همین سبب، ستاره ای پیراقطبی محسوب می شود. ستاره هایی نظیر کوکب که با چشم غیرمسلح دیده می شوند، به کهکشان راه شیری تعلق دارند و بیشتر آن ها بسیار درخشان یا به نسبت نزدیک اند. کوکب با ۸۳ سال نوری فاصله از منظومۀ خورشیدی نسبتاً به زمین نزدیک است. درخشش ذاتی یا کلّ برون داد نور کوکب با قدر مطلق مِنهای۰.۲ برآورد می شود. قدر مطلق ستاره های درخشان کم و حتی منفی است. قدر این ستاره حدود ۱۰۰ برابر برون داد نور خورشید است. از این فاصله، کوکب در آسمان شب با قدر ظاهری۲.۰۸ می درخشد و یکی از ۱۰۰ ستارۀ درخشان از منظر زمین است. دمای سطحی کوکب ۳,۶۰۰ درجۀ سلسیوس و تقریباً معادل دوسوم دمای سطحی خورشید است. این دما آن را به رنگ نارنجی می آورد. قطر آن حدود ۳۰میلیون کیلومتر و تقریباً ۲۱برابر قطر خورشید است. اخترشناسان کوکب را با توجه به ترکیبش در ردۀ ستاره های غول قرار می دهند. غول ها ستاره های پیری اند که با از سرگذراندن تغییرات درونی، بسیار بزرگ تر از اندازۀ اولیه خود شده اند.