فَرغانه، دره (Fergana)
فَرغانه، دره
دره ای به طول ۳۰۰ کیلومتر و عرض ۷۰ کیلومتر، در رشته کوه های تین شاین در آسیای مرکزی. وسعت آن ۲۲هزار کیلومتر مربع است. بخش هایی از ازبکستان، تاجیکستان، و قرقیزستان را دربرمی گیرد و در مسیر وسطای سیر دریا واقع است. فراوانی منابع طبیعی، این منطقه را از دیرباز (قرن ۲پ م) به یکی از مراکز اصلی سکونت، تولید صنایع دستی، و دادوستد تبدیل کرده است. درّۀ فرغانه، که در شمال پامیر واقع شده، در بخش مرکزی صحرایی هموار است، اما بزرگ ترین واحۀ آسیای مرکزی آن را دربر گرفته است. از منابع آن نیز کاملاً بهره برداری شده است؛ در این جا نفت، زغال سنگ، فلزات کمیاب، و سایر ذخایر معدنی یافت می شود، اما مهم ترین کالای آن پنبه است. میوه و ابریشم نیز از فرآورده های مهم منطقه به شمار می روند. همۀ شهرهای اصلی در این واحه با شبکۀ راه آهن مدوّر به یکدیگر متصل شده اند و کانال های آبیاری متعددی، ازجمله کانال بزرگ فرغانه، به طول ۳۴۵ کیلومتر، در آن قرار دارد؛ این کانال با نیروی کار اجباری از ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۰ ساخته شد. چینی ها در ۱۲۸پ م فرغانه را می شناختند و منابع آن ها حاکی است که فرغانه پیش از اسلام و در دوران اسلامی همیشه ناحیه ای پرجمعیت بوده است و اکثر ساکنان آن تا قرن ۷م اقوام ایرانی بودند. بین ۶۲۷ تا ۶۴۹ ترک ها بر فرغانه مسلط شدند و چینی ها در ۶۵۷ آن جا را گرفتند و خاندان ایرانی محل سرانجام به دست ترک ها و چینی ها منقرض شد. سرانجام ترک ها سلطۀ خود را مستحکم کردند و امیر ترک در کاسان، پایتخت آن زمان فرغانه، مستقر شد. مسلمانان در ۹۴ق به فرغانه نفوذ کردند، اما در ۱۰۳ق آن جا را ترک کردند و یک خاندان ایرانی سغدی به حکومت رسید. از آن جا که مردم فرغانه حاضر به پذیرفتن اسلام نبودند، مهدی، هارون الرشید، و مأمون بارها سپاهیانی به آن جا فرستادند. سرانجام در عهد نوح بن اسد سامانی، اسلام در کاسان تثبیت شد (۲۰۵ق). جغرافی نویسان عهد سامانی فرغانه را به تفصیل توصیف کرده اند. در این دوره فرغانه ناحیۀ مرزی ایران با ترکان بود که هنوز کیش های شمنی داشتند. در قرن ۱۰ق فرغانه که به اسلام حنفی گرویده بود، به سه ولایت تقسیم شد. در دورۀ سامانیان فرغانه سرزمینی ثروتمند و مرفه بود که از کوه های آن طلا، نقره، زغال سنگ، آهن، مس، سرب، و فیروزه استخراج می شد و غلامان ترک، آهن و مس، شمشیر و زره صادر می کرد. پس از انقراض سامانیان (۳۸۹ق) تحت سلطۀ ترک ها درآمد، که اوزکند را پایتخت خود قرار دادند. در ۵۳۶ق قراختائیان بر فرغانه تسلط یافتند. از ۱۲۱۲ تا ۱۲۱۸م محل منازعۀ سلطان محمد دوم خوارزمشاه با مغول ها بود و سرانجام به دست مغولان افتاد. در قرن ۱۲م شهر جدیدالاحداث اَندیجان پایتخت فرغانه شد. در دوران تیموری تابع خراسان بزرگ و تحت حکومت شاهرخ و بعد، الغ بیگ بود. بابر، از اعقاب تیمور، از فرغانه تا سمرقند پیش رفت و با شیبانیان جنگید، اما در ۹۰۹ق شکست خورد و به هندوستان گریخت. آن گاه فرغانه به دولت ازبک شیبانی تعلق گرفت و نامش به اندیجان تغییر یافت. در ۱۱۲۱ق درۀ فرغانه یکی از خانات جداگانۀ ازبک بود و از آن زمان تا ۱۸۷۶ مرکز خانات خوقند شد. در ۱۸۷۶ روس ها این خانات را گرفتند و آن جا را به مرکز تولید پنبه و ابریشم تبدیل کردند و به استخراج نفت و زغال سنگ پرداختند. در ۱۸۸۹ شورشی علیه روس ها روی داد و از ۱۹۱۶ تا ۱۹۲۰ بین ترک ها و بلشویک ها جنگ درگرفت. تقسیم فرغانه به صورت کنونی بعد از استقرار حکومت شوروی صورت گرفت.
فَرغانه، دره
دره ای به طول ۳۰۰ کیلومتر و عرض ۷۰ کیلومتر، در رشته کوه های تین شاین در آسیای مرکزی. وسعت آن ۲۲هزار کیلومتر مربع است. بخش هایی از ازبکستان، تاجیکستان، و قرقیزستان را دربرمی گیرد و در مسیر وسطای سیر دریا واقع است. فراوانی منابع طبیعی، این منطقه را از دیرباز (قرن ۲پ م) به یکی از مراکز اصلی سکونت، تولید صنایع دستی، و دادوستد تبدیل کرده است. درّۀ فرغانه، که در شمال پامیر واقع شده، در بخش مرکزی صحرایی هموار است، اما بزرگ ترین واحۀ آسیای مرکزی آن را دربر گرفته است. از منابع آن نیز کاملاً بهره برداری شده است؛ در این جا نفت، زغال سنگ، فلزات کمیاب، و سایر ذخایر معدنی یافت می شود، اما مهم ترین کالای آن پنبه است. میوه و ابریشم نیز از فرآورده های مهم منطقه به شمار می روند. همۀ شهرهای اصلی در این واحه با شبکۀ راه آهن مدوّر به یکدیگر متصل شده اند و کانال های آبیاری متعددی، ازجمله کانال بزرگ فرغانه، به طول ۳۴۵ کیلومتر، در آن قرار دارد؛ این کانال با نیروی کار اجباری از ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۰ ساخته شد. چینی ها در ۱۲۸پ م فرغانه را می شناختند و منابع آن ها حاکی است که فرغانه پیش از اسلام و در دوران اسلامی همیشه ناحیه ای پرجمعیت بوده است و اکثر ساکنان آن تا قرن ۷م اقوام ایرانی بودند. بین ۶۲۷ تا ۶۴۹ ترک ها بر فرغانه مسلط شدند و چینی ها در ۶۵۷ آن جا را گرفتند و خاندان ایرانی محل سرانجام به دست ترک ها و چینی ها منقرض شد. سرانجام ترک ها سلطۀ خود را مستحکم کردند و امیر ترک در کاسان، پایتخت آن زمان فرغانه، مستقر شد. مسلمانان در ۹۴ق به فرغانه نفوذ کردند، اما در ۱۰۳ق آن جا را ترک کردند و یک خاندان ایرانی سغدی به حکومت رسید. از آن جا که مردم فرغانه حاضر به پذیرفتن اسلام نبودند، مهدی، هارون الرشید، و مأمون بارها سپاهیانی به آن جا فرستادند. سرانجام در عهد نوح بن اسد سامانی، اسلام در کاسان تثبیت شد (۲۰۵ق). جغرافی نویسان عهد سامانی فرغانه را به تفصیل توصیف کرده اند. در این دوره فرغانه ناحیۀ مرزی ایران با ترکان بود که هنوز کیش های شمنی داشتند. در قرن ۱۰ق فرغانه که به اسلام حنفی گرویده بود، به سه ولایت تقسیم شد. در دورۀ سامانیان فرغانه سرزمینی ثروتمند و مرفه بود که از کوه های آن طلا، نقره، زغال سنگ، آهن، مس، سرب، و فیروزه استخراج می شد و غلامان ترک، آهن و مس، شمشیر و زره صادر می کرد. پس از انقراض سامانیان (۳۸۹ق) تحت سلطۀ ترک ها درآمد، که اوزکند را پایتخت خود قرار دادند. در ۵۳۶ق قراختائیان بر فرغانه تسلط یافتند. از ۱۲۱۲ تا ۱۲۱۸م محل منازعۀ سلطان محمد دوم خوارزمشاه با مغول ها بود و سرانجام به دست مغولان افتاد. در قرن ۱۲م شهر جدیدالاحداث اَندیجان پایتخت فرغانه شد. در دوران تیموری تابع خراسان بزرگ و تحت حکومت شاهرخ و بعد، الغ بیگ بود. بابر، از اعقاب تیمور، از فرغانه تا سمرقند پیش رفت و با شیبانیان جنگید، اما در ۹۰۹ق شکست خورد و به هندوستان گریخت. آن گاه فرغانه به دولت ازبک شیبانی تعلق گرفت و نامش به اندیجان تغییر یافت. در ۱۱۲۱ق درۀ فرغانه یکی از خانات جداگانۀ ازبک بود و از آن زمان تا ۱۸۷۶ مرکز خانات خوقند شد. در ۱۸۷۶ روس ها این خانات را گرفتند و آن جا را به مرکز تولید پنبه و ابریشم تبدیل کردند و به استخراج نفت و زغال سنگ پرداختند. در ۱۸۸۹ شورشی علیه روس ها روی داد و از ۱۹۱۶ تا ۱۹۲۰ بین ترک ها و بلشویک ها جنگ درگرفت. تقسیم فرغانه به صورت کنونی بعد از استقرار حکومت شوروی صورت گرفت.
wikijoo: فرغانه،_دره