فرش پازیریک

قالی پازیریک یک قالی پشمی با رنگ های زنده است. این فرش چهارگوش تقریباً مربع بوده و ابعاد آن ۱٫۹۸ در ۱٫۸۹ متر است. نقش هایی که در آن دیده می شود شامل تصویر سوارکاران، آهوهای در حال چرا کردن و جانوران افسانه ای با سر عقاب و بدن شیر است و حاشیه ای گل دار دارد.
برای مورخان این زمینه قابل تصور نبود که بافته ای از حدود چهارصد سال پیش از میلاد بدست آید که تا این حد کامل و پیشرفته و از نظر فنون بافت و حتی نقشه در ردیف بافته های امروز باشد، هم چنین آن ها نمی توانستند تصور کنند که ممکن است فنی چنین پیشرفته در مراکز متمدن که مورد توقع آن ها بود، یعنی بین النهرین، یونان یا مصر پیدا نشود و از گور پادشاهی سکایی بیرون آید.
سرگی رودنکو کاشف این قالیچه، پس از بررسی ساختار فرش و نگاره های آن متوجهٔ شباهت زیاد نقش مایه های این فرش با نقش برجسته های تخت جمشید شد؛ «تخت جمشید را به یاد می آورد. » بیشتر پژوهشگران این قالی را از دست بافت های زمان هخامنشیان می دانند. اما همچنان دربارهٔ تاریخچهٔ حقیقی این فرش نظریه های متفاوتی ارائه شده است.
برخی از پژوهشگران، پازیریک را به مادها و پارت ها نسبت می دهند و نظریه های متفاوتی در رابطه با تاریخ دقیق فرش صادر می کنند؛ اما هنوز هم این که پازیریک متعلق به سکایی ها بوده است، صحت بیشتری دارد؛ آن ها مردمانی دامدار بوده اند و این فرش را با پشم حاصل از دام های خود بافته اند.
مردمان فرهنگ پازیریک عشایر اسب سوار استپ بودند و برخی ممکن است از طریق بازرگانی اسب با تجار در ایران، هند و چین ثروت زیادی به دست آورده باشند. این ثروت ها در مجموعه وسیعی از یافته های مقبره های پازیریک مشهود است که شامل نمونه های کمیاب بسیاری مانند آویزهای نمدی، ابریشم چینی، اسب های تزئین شده با تزئینات استادانه و سایر ابزار ها است. این یافته ها زمانی که آب به داخل مقبره ها در دوران باستان نفوذ کرد و یخ زد و وسایل دفن را در یخ محصور کرد، حفظ شدند که تا زمان حفاری شان در یخ های همیشه منجمد باقی ماندند.

اهمیت این قالی فقط به خاطر قدمت آن نیست، بلکه به خاطر شگفتی های دیگر آن نیز هست که یکی از آنها دانش آناتومی است. چنانکه نقش گوزن نشان میدهد طراح اطلاعات گسترده ای از اندام داخلی گوزن ومحل قرارگیری آنها داشته ودرحقیقت ( آناتومی گوزن ) را به شکل تخصصی می دانسته. چنانکه با توجه به تصویر گوزن می بینینم:
1 ) قلب: درست در بالای پاهای جلو با رنگ قرمز و فریم زرد و لبه ای با رنگ سیاه ترسیم شده است
2 ) رگ آئورت : در بالای قلب به همان رنگ ترسیم شده است.
3 ) معده : درسمت راست قلب ناحیه ی زرد رنگ بزرگ که انتهای آن به سمت بالا متمایل است.
4 ) روده : یک مربع در انتهای شکم احاطه شده با یک سایه ی زرد و یک کمان آبی
5 ) احتمالا مجرای ادراری: یک خط زرد با خال های سیاه در بالای پاهای عقبی
6 ) ستون فقرات : درست در زیر مرز قهوه ای پشت گوزن. ( زنجیره ای سیاه و سفید متناوب )
امروزه این قدیمی ترین فرش، زینت بخش یکی از سالن های موزه ( هرمیتاژ ) در شهر سن پیترزبورگ روسیه است.
پانویس: استاد دکتر علی حصوری با دشواری و با وجود لرزش دست مسئولیت معلمی را فراموش نکرده و تلاش کرده است مطلبی را در مورد این فرش به منِ شاگرد بنویسد. استاد حصوری تا به حال پژوهش های بسیار دقیق روی فرش ایرانی نموده و در این زمینه سه کتاب نوشته است و از این رو آنچه می گوید بسیار قابل تأمل است و من ( پیرایه ) عین پیام ایشان را برای عزیزانی که این پُست را می خوانند، بازنویسی می کنم:
این بار سوم است که می نویسم. دو بار قبل به علت بیمارى و لرزش دست ها حذف شد. این فرش اکنون دیگر قدیمی ترین فرش دنیا نیست، اخیراً فرش صدمه دیده ترى از غرب تبت کشف شده که ایرانی است، اما اطلاعات فنی در باره ى آن یا منتشر نشده ، یا من اطلاع ندارم. تنها بر اساس فنونش گفته اند که ایرانی است وعمر آن در حدود سه هزار سال است. / اما فرش پازیریک به نظر و با استدلال من در آذربایجان بافته شده، زیرا فنون بافت آن متعلق به غرب ایران است که شرح آن مفصل است. دیگراینکه رنگ سرخ آن ازقرمزدانه ای گرفته شده که بومی جنگل هاى آذربایجان بوده وبه علت افراط در استفاده از آن منقرض شده است. رودنکو، کاشف آن در اولین نگاه گفت:عجیب است، تخت جمشید را به یاد می آورد.
با سپاس بسیار از دکتر حصوری و اطلاعات ارزشمندش/ زندگانی اش بلند بادا
پیرایه یغمایی

قدیمترین فرش دستبافت ایرانی در سال 1949 در دومین مرحله کاوشهای باستان شناس روسی، رودنکو در منطقه پازیریک کشف و به نام فرش پازیریک نامیده شد. رودنکو در کتابی که به مناسبت این اکتشافات در سال 1953 در روسیه منتشر کرد، درباره فرش مکشوفه توضیحات مفصلی نگاشت و آن را صراحتا کار ایران و قدیمی ترین فرش ایرانی در دنیا بیان نمود. او نوشت: "بدون اینکه بتوانیم به طور حتم بگوییم این فرش کار کدامیک از سرزمین های ماد - پارت ( خراسان قدیم ) یا پارس است، تاریخ فرش مذکور و پارچه هایی که در پازیریک کشف شد قرن پنجم و یا اوایل قرن چهارم پیش از میلاد تشخیص داده می شود. " سپس او اضافه می کند: "تاریخ این قالی از روی شکل اسب سواران معلوم می شود. طرز نشان دادن اسبهای جنگی که به جای زین قالی بر پشت آنها گسترانده اند و پارچه روی سینه اسب از مشخصات آشوریها می باشد اما در روی فرش پازیریک ریزه کاریهای مختلف و طرز گره زدن دم اسبها ، در نقوش برجسته تخت جمشید نیز دیده می شود. "