فرسایش یخچالی

فرسایش یخچالی (glacial erosion)
فرسایش و جابه جایی سنگ ها و خاک به وسیلۀ یخچال. فرسایش یخچالی موجب تشکیل سیماهای چشم اندازی نظرگیر می شود. این عوارض عبارت اند از ناوه های یخچالی (دره های Uشکل)، کوه تیزه ها (پشتههای پرشیب)، چالگاه ها (گودال های گسترده)، و قله های هرمی (قله های مرتفع کوهستانی با سه ستیغ یا بیشتر). زمین چهرهای فرسایشی حاصل سایش، و فرسایش یخساری بستر سنگ های زیرین اند. واریزه های سنگی که با یخچال حمل می شوند، موجب سایش اند و باعثِ فرسوده شدن سنگ بستر می شوند. این عمل مشابه سمباده زنی قطعه ای چوب است. نتیجۀ این فرآیند صیقلی شدن یا خراشیدگی سطوح سنگی، تشکیل پودر آردمانند سنگ، و ایجاد خراش ها یا شیارهایی است که نشان دهندۀ جهت حرکت یخ اند. فروریزش نوعی فرسایش یخچالی، شامل ازجا کنده شدن و جابه جایی قطعاتی از سنگ بستر، است که طی فرآیند یخ زدگی ـ ذوب در امتداد درزشکست سست شده اند. گسترده ترین دورۀ فرسایش یخچالی معاصر در دورانِ پلئیستوسن۱.۶میلیون تا ۱۰هزار سال قبل بوده است. در دورۀ کواترنری، طی بیش از ۲ تا ۳میلیون سال کلاهک های یخ قطبی بارها پیشروی و عقب نشینی کردند. رویدادهای یخچالی قدیمی بسیاری در آثار زمین شناسی گزارش شده است. قدیمی ترین این رویدادها در دورۀ پرکامبرین میانی (۴.۶ میلیارد تا ۵۲۰میلیون سال قبل)، و وسیع ترین دورۀ یخچالی در ازمنۀ پرمو ـ کربونیفر اتفاق افتاده است. عارضۀ معمولِ فرسایش یخچالی ناوۀ یخچالی است. دره های معلق با آبشارهای فرعی شان دره های Uشکل کوچک تری اند که به دره های Uشکل بزرگ تر متصل شده اند و میزان پایین رفتنِ سطح زمین براثر فرسایش یخچالی حدود۰.۰۵ تا۲.۸ میلی متر در سال برآورد شده است. این میزان دَه تا بیست برابر فرسایش رودخانه ای است. زمین چهرهای رسوبی دَه درصد از سطح کرۀ زمین را پوشانده اند. فرآیندهای پیرایخچالی نتیجۀ یخبندان و کنشِ برف در مناطق حاشیه های ورقۀ یخ است. هوازدگی یخبندان و خاک سُره از مهم ترین فرآیندهای پیرایخچالی اند. هوازدگی یخبندان (تکرار یخبندان و ذوب یخ در درزه های سنگ ها) در سطوح ضعیف و درزها اتفاق می افتد و موجب تشکیل واریزه (سنگ های خردشده براثر یخبندان) می شود.