فدائیان اسلام

نواب صفوی و تعداد دیگری از اعضای این گروه، پس از اقدام به قتل ناموفق حسین علاء دستگیر و به اعدام و حبس محکوم شدند. برخی از اعضای سابق این گروه، پس از قتل حسنعلی منصور نخست وزیر دیگر کشور، نقش حمایتی ایفاء نمودند. بسیاری از اطرافیان روح الله خمینی در انقلاب سال ۱۳۵۷ نیز در گذشته، عضو فدائیان اسلام بودند.
پیشتر در آن دوران، مرجع تقلید وقت شیعه، سید حسین طباطبایی بروجردی، جمعیت فدائیان اسلام را مایهٔ ننگ شیعه دانسته و حضور آنان در حوزهٔ علمیهٔ قم را ممنوع کرده بود. در حالی که سال ها بعد از مرگ بروجردی و با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷، این نگرش عملاً به فراموشی سپرده شد و جمعیت فدائیان اسلام و چهره های شاخص آن نظیر سید مجتبی نواب صفوی توسط جمهوری اسلامی از جایگاه برجسته ای برخوردار شدند.
این گروه بارها توسط سرویس های جاسوسی بریتانیا مورد استفادهٔ ابزاری واقع شد. از نمونه های مهم آن می توان به اختلاف شدید انگلستان با محمد مصدّق و کابینه او بر سر ملی شدن صنعت نفت اشاره کرد که در آن دوران سرویس جاسوسی انگلستان موفق به ترویج شایعهٔ همجنس گرا بودن وزیر امور خارجه وقت، یعنی حسین فاطمی، شد. همین امر موجب شد که جمعیت فدائیان اسلام توسط یکی از اعضای نوجوان ۱۵سالهٔ خود، یعنی محمد مهدی عبدخدایی، اقدام به ترور او کند که البته این سوءقصد نافرجام ماند. سال ها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و انتشار عمومی اسناد مربوط به این قضیه توسط سرویس امنیتی بریتانیا، عبدخدایی طی مصاحبه ای گفت که اگر باز هم زمان به عقب برگردد، اقدام به ترور فاطمی خواهد کرد. بنیان گذار این گروه، مجتبی میرلوحی معروف به نواب صفوی به جرم فعالیت های تروریستی، اعدام محکوم شد.
برخی از پژوهشگران از جمله زرین کوب و نیکی کدی، فرهاد کاظمی، مسعود کاظم زاده ( استاد علوم سیاسی دانشگاه ایالتی سام هیستون ) و رامین جهانبگلو از این گروه به عنوان یک گروه تروریستی یا گروهی که از روش های تروریستی استفاده می کرده است، یاد کرده اند.

زمینه های شکل گیری فدائیان اسلام
بعد از انقلاب مشروطه جو ترور و خشونت علیه جامعه­ی مذهبی ایران ظهور ( مانند آزار و اذیت شیخ­فضل الله نوری ) و در دوره­ی رضاشاه این خشونت­ها علیه جامعه­ی مذهبی ( مانند شهادت آیت­الله مدرس ) شدیدتر شد. با سقوط رضاشاه و روی کار آمدن محمدرضاشاه، احمد کسروی با انتشار کتاب «شیعه گری»، ارزش های شیعه همانند ائمه معصوم ( ع ) و پیامبر ( ص ) و قرآن را به چالش کشید و اسلام را مایه­ی گمراهی می نامید بنابراین نواب صفوی به شبهات طرفداران کسروی پاسخ داده، و به مناظره با کسروی پرداخت[1]، اما نواب دانست که مبارزه­ی انفرادی هیچ سودی ندارد لذا با «پیشنهاد حاج­سراج انصاری و هم­کاری آقایان شیخ­قاسم اسلامی و شیخ مهدی شریعتمداری و دیگر فضلاء جمعیت مبارزه با بی­دینی را تشکیل داد. »[2] در مقابل کسروی، نواب صفوی را به گروه رزمندگان ( که طرفدار عقاید کسروی و مجهز به سلاح سرد بودند ) تهدید کرد. در ادامه نواب صفوی جمعیت مبارزه با بی دینی ( مبارزه فقط با قلم و زبان ) را کافی نمی­داند و مشی مسلحانه را بر آن ­افزود و تشکیلاتی ایدئولوژیک و فدایی را خواستار شد و در اوایل اسفند سال 1324هـ. ش «نخستین اعلامیه را به­عنوان «دین و انتقام» منتشر و موجودیت فدائیان اسلام را اعلام نمود.
در مورد تعداد اعضای فدائیان اسلام فهرستی بیش از صد نفر در اسناد بجای مانده از شهربانی رژیم شاهی گزارش شده، که ترکیبی از جمعیت فدائیان اسلام، جمعیت مسلمانان مجاهد مذهب جعفری، جمعیت ( کمیته ) انتقام هستند. [3] اما اعضای اصلی فدائیان اسلام سیدحسین امامی، سیدعبدالحسین واحدی، خلیل طهماسبی، سیدمحمود واحدی، سید علی­محمد امامی به رهبری نواب صفوی است. نشان شناسایی آنها پرچم سبز رنگ با سه هلال ماه که در ان نوشته شده بود «لا اله الا الله، محمد رسول­الله، علی ولی الله» است.

فدائیان اسلام و حکومت اسلامی
در داخل گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی، فدائیان اسلام اولین کسانی بودند که مفهوم حکومت اسلامی را به­عنوان اندیشه­ی اصلی خود بیان نمودند و امام­خمینی ( ره ) این گروه را تحسین کرده، و ولایت فقیه را پایه­ی آن حکومت قرار داد. آنها در رابطه با حکومت اسلامی اصولی را تدوین کردند که آن ­اصول در کتاب «رهنمای حقایق» توسط نواب صفوی به­عنوان قانون اساسی فدائیان اسلام در آبان 1328 تألیف، و چاپ آن یک سال به­ طول انجامید. برخی از این اصول به شرح ذیل است:
1 ) تنها راه نجات جهان و خصوصا ایران روی ­آوردن مردم و حکومت به اسلام و قرآن است.
2 ) مفاسد اجتماعی مانند برهنگی زنان، بیکاری و. . . ، ریشه­ی نابودی جهان و ایران شده است. [4]
3 ) راه اصلاح مفاسد اجتماعی، اصلاح روحانیت و اصلاح وزارت خانه ها و دربار است. . . . [5]

ویژگی­های حکومت اسلامی آنها
1 ) اتحاد اسلام بدون قومیت­گرایی؛
2 ) جامع و کامل بودن اسلام؛
3 ) اتحاد جهان اسلام با اجرای قوانین اسلامی؛
4 ) عدم تضاد بین اسلام و وطن خواهی[6] است.
به­طورکلی فدائیان اسلام از یک طرف با حزب مخالف بودند در این زمینه نواب صفوی می گوید: «. . . من با این کارهای بی­مغز و اساس مخالفم. »[7] از طرف دیگر نواب صفوی با تألیف کتاب «رهنمای حقایق» اصولی را تشریح کرد که: در بخش اول مبارزه با مفاسد اجتماعی و چگونگی ریشه­کن­ کردن این مفاسد را طرح کرد. در بخش دوم طبقه بندی جامعه و شیوه های مختلف حکومت ­و در بخش سوم به حمایت از شیخ­فضل­الله نوری ( مشروطه­ی مشروعه ) و اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه را خواهان است و در آخر اصلاح وزارتخانه ها بخصوص وزارتخانه­ی فرهنگ و دادگستری و نظام مالیاتی را بر اساس اصول اسلامی خواستار، و از شاه و دولت­مردان می خواهد کلیه­ی قوانین اسلام و تشیع را اجرا کند.

اقدامات فدائیان اسلام
دغدغه­ی اصلی فدائیان اسلام اجرای احکام اسلامی بود، بنابراین برای رسیدن به این هدف اقداماتی را انجام دادند که در ذیل انها را توضیح می دهم:
1 ) ترور احمد کسروی: نواب صفوی وقتی فهمید که مباحثه با کسروی سودی ندارد، بنابراین فدائیان، کسروی را در اردیبهشت 1324 مورد حمله قرار دادند اما کسروی جان سالم بدر برد لذا تصمیم به قتل حتمی کسروی گرفتند و این مأموریت را سیدحسین امامی در اسفندماه اجرا کرد. نواب صفوی و همراهانش در دادگاه نظامی محاکمه ولی سرانجام تبرئه شدند، زیرا که هم رهبران مذهبی از آنها پشتیبانی می­کردند و هم مقامات حکومتی امیدوار بودند تا در برابر حزب توده از آنها بهره برداری کنند. »[8]
2 ) ترور عبدالحسین هژیر: هژیر که در تیرماه 1328 به­­عنوان وزیر دربار منصوب شده بود با توجه به این­که قرارداد «گس–گلشانیان» در مجلس پانزدهم به نتیجه نرسیده بود با دولت انگلیسی ها مصمم شد با دخالت در انتخابات شانزدهم و انتخاب طرفداران آنها قرارداد فوق را به تصویب رساند. چنین تصمیمی دو گروه را در مقابل یکدیگر قرارداد؛ یکی هواداران انگلیسی، هژیر، دولت و شاه، و دیگری اقلیت مجلس پانزدهم با جبهه­ی ملی ( مصدق، کاشانی ) و فدائیان اسلام بودند. در همین مواقع، آیت­الله کاشانی هژیر را مهره­ی انگلیسی معرفی می کند و همین موضع گیری باعث تبعید آیت­الله کاشانی به لبنان می­شود و این تبعید مورد اعتراض فدائیان اسلام و جبهه­ی ملی ( مظفر بقایی، مکی، مصدق ­و. . . . .