فاسی محمد بن احمد

[ویکی نور] تقی الدین فاسی (محمد بن احمد بن علی) (م 832) از برجسته ترین مورخانی است که آثاری بس مهم و ارجمند در تاریخ مکه تألیف کرده است. وی از اعقاب امام حسن(ع) است و در کارهای علمی خود از بیشتر کتاب های موجود تا آن زمان، بهره برده است. وی شرح حال خود را در کتاب «العقد الثمین» به تفصیل آورده است. کتاب های وی در تاریخ مکه عبارتند از: «تجرید ولاة مکه» که مواردی از آن را ابن فهد مکی در «غایة المرام» نقل کرده است.
«تحصیل المرام من تاریخ البلد الحرام» که مختصر «تحفة الکرام» اوست و در چهل فصل تنظیم شده و نسخه هایی از آن برجای مانده است. وی تحصیل المرام را نیز در کتابی با عنوان «هادی ذوی الافهام الی تاریخ البلد الحرام» تلخیص کرده که نسخه ای از آن شناسانده نشده است. دیگر «تحفة الکرام بأخبار البلد الحرام» است که در اصل، مختصر کتاب «شفاء الغرام» اوست و نسخه هایی از این کتاب باقی است. وی تحریر دیگری هم از این کتاب دارد که از آن نیز نسخه هایی برجای مانده است.
مختصر دیگری از «شفاء الغرام» توسط خود او با عنوان «ترویج الصدور باختصار الزهور» به انجام رسیده که در اصل کتاب «الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفة» خلاصه «شفاء الغرام» است و «ترویج الصدور» تلخیص «الزهور».
مهمترین کتاب او «شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام» است که در چهل باب تدوین شده و به طور جامع تاریخ مکه را از هر حیث ارائه کرده است.
کتاب مهم دیگر او «العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین» است که وی با تفصیل تمام به شرح حال رجال مکه از آغاز تا زمان خود پرداخته و در هشت مجلد به چاپ رسیده است. وی در مقدمه کتاب های «شفاء الغرام» و «العقد الثمین» به تفصیل از چگونگی پدید آوردن این آثار سخن گفته است.
کتاب دیگر وی درباره والیان مکه «المقنع من أخبار الملوک و الخلفاء و ولاة مکة الشرفاء» است که در سال 1822م در روسیه چاپ شده است. فاسی دو تلخیص از این کتاب نوشته که نسخه ای از آن ها برجای نمانده است. کتابی هم با عنوان «ولاة مکة فی الجاهلیة و الاسلام»، سخاوی به وی نسبت داده که محتمل است همان «المقنع» باشد.