غده تیروئید

غده تیروئید یا سپردیس[ ۱] غده ای پروانه ای شکل است که در قسمت عرضی حنجره، در جلوی گلو قرار گرفته است.
نام این غده از دو بخش: واژه thyro در یونانی به معنای «در، سپر» ( door, shield ) و پسوند - oid به معنای «وار» ( مانند ) ، و روی هم به صورت دَروار یا سِپَروار و به معنای همانند دروازه یا سپر است. [ ۲]
این غده جزء بزرگ ترین غدد اندوکرین بوده و از دو لوب تشکیل شده است. وزن تیروئید حدود بیست و پنج گرم و اندازه آن در مردان بزرگتر است. اندازه تیروئید در زنان، در دوران قاعدگی و حاملگی افزایش می یابد. تیروئید در قسمت مرکزی دارای ایسموس ( تنگه ) است که سبب اتصال دو لوب تیروئیدی به یکدیگر می شود. ممکن است گاهی لوب سومی هم به شکل هرمی از ایسموس یا دو لوب اصلی دیگر بیرون بزند. در بعضی موارد توده های کوچکی از جنس بافت تیرویید در اطراف غده مشاهده می شود که به غده اصلی اتصالی ندارند و با نام غدد اکسسوری ( فرعی ) تیروئیدی شناخته می شوند.
واحدهای تشکیل دهنده غده تیروئید آسینوس یا فولیکول است و در قسمت مرکزی آن پروتئین های کلوئیدی قرار دارد که خود به عنوان انبار ذخیره هورمون تیروئید استفاده می شود. چهار عملکرد اصلی تیروئید عبارت است از:
• جذب و انتقال ید
• ساخت و ترشح تیروگلوبین
• اتصال ید به تیروگلوبین به منظور ساخت هورمون های تیروئیدی
• ترشح هورمون تیروئید به دستگاه گردش خون
هورمون های تیروئیدی شامل تیروکسین یا T۴، تری یدوتیرونین یا T۳ و تری - یدوتیرونین وارون یا RT۳ هستند، که هورمون کلسیتونین نیز توسط غده تیروئید سنتز می شود. از هورمون های تیروئیدی ذکر شده T۴ به مقادیر بالا ترشح می گردد اما T۳ بیشترین فعالیت و RT۳ کمترین مقدار را دارا است.
ید به واسطه آنزیم تیروئید پروکسیداز به تیروگلوبین متصل است که خود سبب تشکیل مونویدوتیروزین می گرد. با اتصال یک واحد ید دیگر دی یدوتیروزین تشکیل می شود و در نهایت با اتصال یک مونویدوتیروزین دیگر به واسطه آنزیم تیروئید پراکسیداز، T۴ تشکیل می شود.
T۳ نیز از اتصال یک مونویدوتیروزین به یک دی یدوتیروزین سنتز می شود.
هورمون محرکه تیروئید یا TSH که به وسیله سلول های هیپوفیز قدامی ترشح می شود، در کنترل عملکرد تیروئید نقش محوری داشته و مفیدترین نشانگر فیزیولوژیک فعالیت هورمون تیروئید است. عامل اصلی تعیین نقطه تنظیم در محور تیروئید هورمون TSH است. ترشح این هورمون به وسیله هورمون آزادکننده تیروتروپین یا TRH تنظیم می شود. TRH عمده ترین محرک سنتز و ترشح TSH است. تقریباً ۱۵ دقیقه پس از تجویز TRH میزان ترشح TSH به حداکثر خود می رسد. کاهش سطح هورمون های تیروئید سبب افزایش تولید پایه TSH و تشدید اثر تحریکی TRH بر TSH می شود. افزایش سطح هورمون های تیروئید نیز به سرعت و به صورت مستقیم TSH را مهار کرده و همچنین اثر تحریکی TRH بر TSH را مهار می کنند. این نشان می دهد که هورمون های تیروئید عامل اصلی تنظیم کننده تولید TSH هستند. نظیر سایر هورمون های هیپوفیزی، TSH به صورت ضربانی ترشح می شود و میزان ترشح آن در ساعات مختلف شبانه روز متفاوت است. حداکثر میزان ترشح این هورمون در هنگام شب رخ می دهد و چون نوسان هورمون TSH خفیف است یک بار اندازه گیری آن برای ارزیابی میزان هورمون در گردش خون کافی است.