عیون الحکم و المواعظ

[ویکی نور] عیون الحکم و المواعظ، به زبان عربی، نوشته ابوالحسن، علی بن ابی نزال لیثی واسطی، از علمای قرن ششم هجری، حاوی سخنان کوتاه امیر المؤمنین، علی(ع) است و در آن، بیش از ده هزار حدیث گرد آمده است.
نسخه موجود در برنامه، در 29 باب به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده که هر باب نیز مشتمل بر فصولی است. علامه مجلسی، در «بحار الانوار» آن را حاوی سی باب دانسته است که در باب سی ام، سخنان کوتاه امیر المؤمنین(ع) در باره توحید و وصایا آمده است، البته نسخه های خطی این کتاب - حتی نسخه ای که به دست صاحب ریاض العلماء رسیده - فاقد باب سی ام بوده است.
ترتیب کتاب، همان ترتیب «غرر الحکم» است، و حکمت های آن نیز عموماً از غرر است، ولی با این فرق که نویسنده:
1. حکمت ها را پس و پیش کرده است؛
2. برخی فصل ها را در هم ادغام نموده است؛

[ویکی فقه] عیون الحکم و المواعظ (کتاب). «عیون الحکم و المواعظ»، به زبان عربی، نوشته ابو الحسن، علی بن ابی نزال لیثی واسطی، از علمای قرن ششم هجری، حاوی سخنان کوتاه امیر المؤمنین، علی علیه السّلام است و در آن، بیش از ده هزار حدیث گرد آمده است.
نسخه موجود در برنامه، در ۲۹ باب به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده که هر باب نیز مشتمل بر فصولی است. علامه مجلسی، در «بحار الانوار» آن را حاوی سی باب دانسته است که در باب سی ام، سخنان کوتاه امیرالمؤمنین علیه السّلام درباره توحید و وصایا آمده است، البته نسخه های خطی این کتاب- حتی نسخه ای که به دست صاحب ریاض العلماء رسیده- فاقد باب سی ام بوده است.
گزارش محتوا
ترتیب کتاب، همان ترتیب «غرر الحکم» است، و حکمت های آن نیز عموما از غرر است، ولی با این فرق که نویسنده:۱. حکمت ها را پس و پیش کرده است؛۲. برخی فصل ها را در هم ادغام نموده است؛۳. در ابتدای هر باب، تعداد حکمت های آن باب را با ذکر رقم مشخص کرده است.باب سی ام کتاب، مفقود می باشد و تاکنون یافت نشده است؛ تنها علامه مجلسی، در «بحار الانوار» بخشی از آن را در جلد ۷۴، ص۴۲۳- ۴۴۴، حدیث ۴۳ به بعد، بقل کرده و مشخصات برخی از فصل های این باب را نیز بیان نموده است. هم چنین در ج۷۳، ص۱۰۸، ح ۱۰۹، باب حب الدنیا و ذمها و نیز در این دو مورد از این کتاب نقل نموده است. مرحوم صاحب «ریاض العلماء»، در کتاب خود، تصریح کرده که تمامی نسخه هایی که دیده، فاقد باب سی ام بوده است و جالب توجه اینکه علامه مجلسی، در «بحار الانوار» از باب های بیست و نه گانه کتاب، هیچ مطلبی نقل نکرده و شاید بدین علت که آن را مشابه «غرر الحکم» یا شبیه نسخه ای از آن می دیده، ولی از باب سی ام که دیگر شبیه غرر نمی باشد، نقل نموده و شاید به دلیل بی دقتی مؤلف، در نقل، تنها به ذکر نمونه هایی از آن اکتفا کرده است. با در نظر گرفتن این نکته که مؤلف، آن جا که با پس و پیش نمودن احادیث «غرر الحکم»، حدیث نقل می کند، از محدوده کلمات امیرالمؤمنین علیه السّلام خارج نشده و در آن جا که گاهی از «خصال» شیخ صدوق و غیره مطلب نقل کرده، کلمات امیرالمؤمنین و غیر آن را آورده است، حدس قوی این است که باب سی ام که خارج از محدوده غرر بوده، معجونی از کلمات امیر مؤمنان و دیگران، حتی غیر معصومین بوده است.
نکته مهم
نکته دیگری که این جا باید یادآور شویم، این است که برخی به اشتباه، این کتاب را بزرگ ترین مجموعه کلمات قصار امیر مؤمنان علیه السّلام می دانند، درحالی که غرر الحکم با داشتن ۱۱۰۵۰ حدیث، حدود هزار کلمه بیشتر از این کتاب دارد و جمع کلمات باب های ۲۹ گانه، ۱۰۲۵۳ عدد است و ما بقی از باب سی ام می باشد که در نسخه حاضر موجود نیست؛ وانگهی هر چه کتاب «عیون الحکم» دارد، از غرر است و اندکی، از «خصال» و غیره می باشد.یکی از اشکالاتی که بر این کتاب و بر «غرر الحکم» وارد است، این است که در تهیه کلمات قصار، تنها به ظاهر و کمیت و سجع و قافیه و بالابردن آمار توجه شده و چندان توجهی به معنی و کیفیت نشده است و گاهی به خاطر آوردن کلمه ای که اولش آن حرف مورد نظر باشد، کلام را تقطیع کرده و به صورت ناقص می آورند و حتی گاهی آیات قرآن را به اشتباه جزو کلمات قصار آورده اند و دیگر مواردی که این جا چندان جای بحث از آن نمی باشد و باید در مقدمه «غرر الحکم» مورد دقت و پی گیری قرار گیرد.
مقدمه کتاب
...

[ویکی اهل البیت] نسخ چاپی: چاپ موسسه دارالحدیث با تصحیح حسین حسینی بیرجندی.