عِینی، صدرالدین (بخارا ۱۸۷۸ـ دوشنبه ۱۹۵۴)
عِینی، صدرالدین
شاعـر، پـژوهشـگر، و پایـه گـذار ادبیـات نویـن تاجیک. از نخستین معلمان، روزنامه نگاران، تاریخ شناسان، ادیبان، زبان شناسان و منتقدان تاجیک به شمار می رود. در بخارا به انجمن ادبی صدر ضیا رفت و با شاعران نام داری، چون ملا نذرالله لطفی، صادق خواجۀ گلشنی، و سامی بوستانی آشنایی یافت. در ۱۹۰۶ تحصیلات خود را به پایان رساند و چندی مترجم مدرسۀ تاتارها بود. در ۱۹۰۷ با عبدالواحد منظم، مدرسه ای نوین دایر کرد. پس از آن که به فرمان امرای وقت از تدریس بازداشته شد، از ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۶ در کارخانۀ پنبۀ قزل قلعه کار کرد. در ۱۹۱۷ به فرمان امیرعالم خان (۱۹۱۰ـ۱۹۲۰) دستگیر و شکنجه شد. پس از انقلاب اکتبر (۱۹۱۷)، مقالات و اشعاری در حمایت از انقلاب سرود. در ۱۹۲۶ نمونۀ ادبیات تاجیک را به چاپ رساند، اما دولت شوروی از پخش آن جلوگیری کرد. در ۱۹۴۳ به عضویت افتخاری فرهنگستان علوم تاجیکستان درآمد و از ۱۹۵۱ ریاست آن فرهنگستان را برعهده داشت. عینی را به سبب تلاش گسترده ای که برای زنده نگه داشتن فرهنگ و ادبیات تاجیک کرد، پدر ملت تاجیک نام داده اند. به موسیقی دلبستگی داشت و رسالاتی در این باره نوشت. خود را پیرو ماکسیم گورکی می دانست. چون در توصیف چیره دست بود، کارهای وی را به آثار بالزاک مانند کرده اند. از آثارش: جلادان بخارا (۱۹۲۲)؛ تاریخ امیران منغیتیۀ بخارا (۱۹۲۳)؛ اخگر انقلاب (۱۹۲۳)؛ آدینه (۱۹۲۷)؛ داخونده (۱۹۳۰)؛ غلامان (۱۹۳۴)؛ دربارۀ فردوسی و شاهنامۀ او (۱۹۳۴)؛ استاد رودکی (۱۹۴۰)؛ شیخ الرئیس ابوعلی سینا (۱۹۳۹)؛ کمال خجندی (۱۹۴۰) با شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی (۱۹۴۰ـ۱۹۶۲)؛ یادداشت های عینی (۱۹۴۰ـ۱۹۵۴)؛ مرگ سودخور (۱۹۳۹).
عِینی، صدرالدین
شاعـر، پـژوهشـگر، و پایـه گـذار ادبیـات نویـن تاجیک. از نخستین معلمان، روزنامه نگاران، تاریخ شناسان، ادیبان، زبان شناسان و منتقدان تاجیک به شمار می رود. در بخارا به انجمن ادبی صدر ضیا رفت و با شاعران نام داری، چون ملا نذرالله لطفی، صادق خواجۀ گلشنی، و سامی بوستانی آشنایی یافت. در ۱۹۰۶ تحصیلات خود را به پایان رساند و چندی مترجم مدرسۀ تاتارها بود. در ۱۹۰۷ با عبدالواحد منظم، مدرسه ای نوین دایر کرد. پس از آن که به فرمان امرای وقت از تدریس بازداشته شد، از ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۶ در کارخانۀ پنبۀ قزل قلعه کار کرد. در ۱۹۱۷ به فرمان امیرعالم خان (۱۹۱۰ـ۱۹۲۰) دستگیر و شکنجه شد. پس از انقلاب اکتبر (۱۹۱۷)، مقالات و اشعاری در حمایت از انقلاب سرود. در ۱۹۲۶ نمونۀ ادبیات تاجیک را به چاپ رساند، اما دولت شوروی از پخش آن جلوگیری کرد. در ۱۹۴۳ به عضویت افتخاری فرهنگستان علوم تاجیکستان درآمد و از ۱۹۵۱ ریاست آن فرهنگستان را برعهده داشت. عینی را به سبب تلاش گسترده ای که برای زنده نگه داشتن فرهنگ و ادبیات تاجیک کرد، پدر ملت تاجیک نام داده اند. به موسیقی دلبستگی داشت و رسالاتی در این باره نوشت. خود را پیرو ماکسیم گورکی می دانست. چون در توصیف چیره دست بود، کارهای وی را به آثار بالزاک مانند کرده اند. از آثارش: جلادان بخارا (۱۹۲۲)؛ تاریخ امیران منغیتیۀ بخارا (۱۹۲۳)؛ اخگر انقلاب (۱۹۲۳)؛ آدینه (۱۹۲۷)؛ داخونده (۱۹۳۰)؛ غلامان (۱۹۳۴)؛ دربارۀ فردوسی و شاهنامۀ او (۱۹۳۴)؛ استاد رودکی (۱۹۴۰)؛ شیخ الرئیس ابوعلی سینا (۱۹۳۹)؛ کمال خجندی (۱۹۴۰) با شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی (۱۹۴۰ـ۱۹۶۲)؛ یادداشت های عینی (۱۹۴۰ـ۱۹۵۴)؛ مرگ سودخور (۱۹۳۹).