عین القضات.[ ع َ نُل ْ ق ُ ] ( اِخ ) عبداﷲبن محمدبن علی میانجی همدانی ، مکنی به ابوالمعالی و ملقب به عین القضاة. از بزرگان مشایخ صوفیه و از دانشمندان اوایل قرن ششم هجری بود. وی بسال 492 هَ. ق. در همدان متولد شد. و درطریقت شاگرد احمد غزالی بود و نیز از محضر شیخ برکه همدانی استفاده کرد. اما استفاده او از صحبت باباطاهر - که برخی نوشته اند - درست نیست زیرا باباطاهر تا زمان او زنده نبود. عین القضاة پیرو مذهب شافعی بود. او بتحصیل حکمت و کلام و عرفان و ادب عرب پرداخت ونظر به مطالعه بسیار در آثار امام محمد غزالی ، معالواسطه شاگرد او نیز محسوب میشود. عین القضاة بواسطه ٔدوستیی که با عزیزالدین از مستوفیان سلاجقه داشت و عزیزالدین از مخالفان ابوالقاسم درگزینی وزیر سلطان سنجر بود، لذا ابوالقاسم نقشه قتل عین القضاة را چید و در محضری از حسودان و عوام الناس او را به کفر و دعوی الوهیت متهم کرد و فقها نیز بقتل این جوان دانشمند فتوی دادند. پس وی را مقید به بغداد فرستادند و ازآنجا مجدداً به همدان بازگردانیدند و در شب هفتم جمادی الاخرای سال 525 هَ. ق. بر دار کشیدند. نوشته های فارسی عین القضاة مشحون از تعبیرات نغز صوفیانه است ، کلام او پرسوز و گداز است ، تصنع و تکلف در آثار وی مشاهده نمیشود. وی رباعیاتی عرفانی نیز به زبان فارسی سروده است. از آثار اوست : یزدان شناخت ( در مسائل حکمت الهی و علوم طبیعی )، تمهیدات ( در تمهید ده اصل تصوف )، زبدةالحقائق که رساله ای است مختصر راجع به علم ذات و صفات خداوندی ، شکوی الغریب عن الاوطان الی علماء البلدان ، بزبان عربی که آن را به هنگام حبس خود از بغداد به علمای همدان نوشت و شکایت از محنتهایی که برای او پیش آمده ، کرده است ، مکاتیب که شامل نامه های اوست. ( از فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به مآخذ ذیل شود:تاریخ ادبیات در ایران تألیف صفا ج 2 ص 936، تتمه ٔصوان الحکمة ص 117 و 201، نفحات الانس ، مجمع الفصحاء. ریاض العارفین ، طبقات الشافعیه سبکی ، کشف الظنون.
فرهنگ فارسی
عبدالله ابن محمد بن علی میانجی همدانی مکنی به ابوالمعالی و ملقب به عین القضاه از بزرگان مشایخ صوفیه و از دانشمندان اوایل قرن ششم هجری بود
