عید بما یا عید بمه در فارسی میانه نیشایم از اعیاد دین مانی است که در سالروز کشته شدن مانی هرساله از سوی مانویان جهان برگزار می شد. منابع اسلامی آن را عید گاه و منابع ترکی عید جایدان ثبت کرده اند.
برپایه منابع دوره ساسانی پس از مرگ شاپور یکم ساسانی که حامی و پشتیبان مانی بود بهرام یکم ساسانی فرزند شاپور با تحریک روحانیان زرتشتی و از جمله کرتیر، کشته و در دروازه شهر جندی شاپور یا به روایتی اهواز پوست کنده شده او با پوشال پر و سپس و آویخته شد. به همین مناسبت و با توجه به باورهای مانوی مبنی بر عروج روح بسوی سرزمین روشنایی این روز را روز صعود مانی به درگاه خدا قلمداد کرده و جشن می گرفتند.
... [مشاهده متن کامل]
مراسم این روز بنظر می رسد در آخرین روز ماه روزه آنان بوده و مطابق ماه مارس رومی ها قرار می گرفته است. در این روز در تمام مدت بیست و چهار ساعت بیدار بودند و مراسم احیا را به جای می آوردند. نیز آمده که طبقه نیوشایان که پایین ترین طبقه دین مانی بوده و تنها بخشی از تمامی عبادات طاقت فرسای را به جای می آورده اند به پای تخت عیسی که مانی بر آن تکیه می زده می رفتند و به گناهان خود معترف شده و آمرزش می خواستند. در مناطق دیگر هم با در دست گرفتن تصاویری از مانی یاد او را گرامی داشته و ضمن اعتراف و طلب آمرزش یک صندلی نیز در هر محفلی برای مانی خالی می گذاشتند.
جشن گرفتن سالروز مرگ پیامبر در آیین مانی تفاوت اصلی آن را با سایر باورها نشان می دهد. در دین مانی زندگی اسارت نور به صورت روح در ظلمت به صورت جسم است و با مرگ انسان نیک روح از تن جدا گردیده و به سان نور به سوی سرچشمه خود که پدر روشنایی یا نور قدیم و جاودان است رهسپار می شود. در متون مانوی راجع به کشته شدن مانی این گونه آمده: «او ( مقصود مانی است ) با شادی بزرگ و با خدایان روشنی ها و با نوای چنگ و سرود شادی پرواز کرد . . . و جاودان بماند به نزد یزدان . . . چهار روز گذشته از شهریورماه، شهریور روز، روز دوشنبه، ساعت یازده، در استان خوزستان و به شهر بیل آباد ( گندی شاپور ) ، که او پرواز کرد . . . به سوی سرای فروغ». و بر این اساس صعود روح مانی به سوی خدابخشی از برنامه های دینی آنان انجام شده و این نزد پیروان این دین مقدس تلقی شد.
برپایه منابع دوره ساسانی پس از مرگ شاپور یکم ساسانی که حامی و پشتیبان مانی بود بهرام یکم ساسانی فرزند شاپور با تحریک روحانیان زرتشتی و از جمله کرتیر، کشته و در دروازه شهر جندی شاپور یا به روایتی اهواز پوست کنده شده او با پوشال پر و سپس و آویخته شد. به همین مناسبت و با توجه به باورهای مانوی مبنی بر عروج روح بسوی سرزمین روشنایی این روز را روز صعود مانی به درگاه خدا قلمداد کرده و جشن می گرفتند.
... [مشاهده متن کامل]
مراسم این روز بنظر می رسد در آخرین روز ماه روزه آنان بوده و مطابق ماه مارس رومی ها قرار می گرفته است. در این روز در تمام مدت بیست و چهار ساعت بیدار بودند و مراسم احیا را به جای می آوردند. نیز آمده که طبقه نیوشایان که پایین ترین طبقه دین مانی بوده و تنها بخشی از تمامی عبادات طاقت فرسای را به جای می آورده اند به پای تخت عیسی که مانی بر آن تکیه می زده می رفتند و به گناهان خود معترف شده و آمرزش می خواستند. در مناطق دیگر هم با در دست گرفتن تصاویری از مانی یاد او را گرامی داشته و ضمن اعتراف و طلب آمرزش یک صندلی نیز در هر محفلی برای مانی خالی می گذاشتند.
جشن گرفتن سالروز مرگ پیامبر در آیین مانی تفاوت اصلی آن را با سایر باورها نشان می دهد. در دین مانی زندگی اسارت نور به صورت روح در ظلمت به صورت جسم است و با مرگ انسان نیک روح از تن جدا گردیده و به سان نور به سوی سرچشمه خود که پدر روشنایی یا نور قدیم و جاودان است رهسپار می شود. در متون مانوی راجع به کشته شدن مانی این گونه آمده: «او ( مقصود مانی است ) با شادی بزرگ و با خدایان روشنی ها و با نوای چنگ و سرود شادی پرواز کرد . . . و جاودان بماند به نزد یزدان . . . چهار روز گذشته از شهریورماه، شهریور روز، روز دوشنبه، ساعت یازده، در استان خوزستان و به شهر بیل آباد ( گندی شاپور ) ، که او پرواز کرد . . . به سوی سرای فروغ». و بر این اساس صعود روح مانی به سوی خدابخشی از برنامه های دینی آنان انجام شده و این نزد پیروان این دین مقدس تلقی شد.
