عَیارْیابی (assaying)
(یا: عیارسنجی) در متالورژی، فرآیند تعیین مقدار فلز مورد نظر در کانی، کانه، یا آلیاژ. تفاوت عیاریابی با تجزیه این است که در فرآیند تجزیه، به تعیین ترکیب شیمیایی مادۀ پرداخته می شود. عیاریابی معمولاً برای کانه های طلا و نقره و فلزات گروه پلاتین صورت می گیرد. نخستین عملی که در عیاریابی صورت می گیرد، تهیۀ نمونه هایی از کانه است که باید از هر لحاظ معرف کانۀ مورد نظر باشد. عملیات تهیۀ نمونه را با دست یا با ماشین صورت می دهند. هر نمونه را جداگانه عیاریابی می کنند. اگر نتیجۀ حاصل از نمونه های گوناگون مشابه بود، نمونه برداری درست صورت گرفته و میانگین عیاریابی ها را به منزلۀ عیار نهایی در نظر می گیرند. در روش عیاریابی آتشی، از گرما و گدازآورهای مناسب برای جدا کردن فلز از باطله (مواد بی ارزش کانه) استفاده می کنند. به این منظور، مثلاً نمونه ای به وزن۲۹.۱۶۶ گرم از کانۀ طلا را با مخلوط گدازآور حاوی مقادیر متغیری از لیتارژ (مونواکسید سرب)، سیلیس، کربنات سدیم، بوراکس، و آرد می آمیزند و آن را به مدت یک ساعت در دمای حدود ۱۰۰۰ درجۀ سلسیوس گرما می دهند. سپس، نمونۀ ذوب شده را در قالب چدنی می ریزند و صبر می کنند تا سرد شود. ماده به دو لایۀ متمایز تفکیک می شود: یک لایۀ سرباره که بعد از سرد شدن می توان آن را شکست و جدا کرد، و یک لایۀ زیرین که از آلیاژ سرب تشکیل می شود و بین بیست تا ۳۰ گرم وزن دارد. همۀ طلا، نقره، و سایر فلزات قیمتی کانه در همین لایه جمع می شوند. فرآیند جدا کردن سرب از نمونه و خالص سازی طلا ونقره را قال گذاری می نامند. قال گذاری بر این اساس مبتنی است که وقتی آلیاژ طلا، نقره، و سرب در هوا گرما داده شوند، مونواکسید سرب یا لیتارژ تشکیل می شود. آلیاژ را در حین گرما دادن روی ظرفی متخلخل با نام قال یا بوتۀ قال گذاری قرار می دهند تا مونواکسید سرب تشکیل شده را جذب کند. هوا را با فشار از بوتۀ داغ عبور می دهند تا همۀ سرب جذب بوته شود. تودۀ باقی مانده فقط متشکل از طلا و نقره است. هنگامی که آخرین ذرات سرب از آلیاژ جدا می شود، رنگ آلیاژ ابتدا تیره و سپس درخشان می شود که نشانۀ پایان فرآیند قال گذاری است. در مرحلۀ بعد، لازم است طلا و نقره را از هم جدا کرد. برای جدا کردن این دو فلز، نقره را در اسید نیتریک رقیق حل می کنند. معمولاً مقدار نقره در این آلیاژ باید دست کم سه برابر طلا باشد تا نقره به خوبی حل شود. اگر نسبت طبیعی طلا و نقره کمتر از این باشد، باید مقداری نقره به آلیاژ اضافه کرد. پس از حل شدن نقره در اسید نیتریک، آن چه باقی می ماند تودۀ اسفنجی طلای خالص است. این توده را وزن می کنند و براساس آن نسبت طلا در کانۀ اولیه را به دست می آورند. اختلاف وزن طلا پس از جدا شدن از آلیاژ و وزن آلیاژ طلاـ نقره پس از قال گذاری نسبت نقره در کانه طلا را نیز تعیین می کنند.
(یا: عیارسنجی) در متالورژی، فرآیند تعیین مقدار فلز مورد نظر در کانی، کانه، یا آلیاژ. تفاوت عیاریابی با تجزیه این است که در فرآیند تجزیه، به تعیین ترکیب شیمیایی مادۀ پرداخته می شود. عیاریابی معمولاً برای کانه های طلا و نقره و فلزات گروه پلاتین صورت می گیرد. نخستین عملی که در عیاریابی صورت می گیرد، تهیۀ نمونه هایی از کانه است که باید از هر لحاظ معرف کانۀ مورد نظر باشد. عملیات تهیۀ نمونه را با دست یا با ماشین صورت می دهند. هر نمونه را جداگانه عیاریابی می کنند. اگر نتیجۀ حاصل از نمونه های گوناگون مشابه بود، نمونه برداری درست صورت گرفته و میانگین عیاریابی ها را به منزلۀ عیار نهایی در نظر می گیرند. در روش عیاریابی آتشی، از گرما و گدازآورهای مناسب برای جدا کردن فلز از باطله (مواد بی ارزش کانه) استفاده می کنند. به این منظور، مثلاً نمونه ای به وزن۲۹.۱۶۶ گرم از کانۀ طلا را با مخلوط گدازآور حاوی مقادیر متغیری از لیتارژ (مونواکسید سرب)، سیلیس، کربنات سدیم، بوراکس، و آرد می آمیزند و آن را به مدت یک ساعت در دمای حدود ۱۰۰۰ درجۀ سلسیوس گرما می دهند. سپس، نمونۀ ذوب شده را در قالب چدنی می ریزند و صبر می کنند تا سرد شود. ماده به دو لایۀ متمایز تفکیک می شود: یک لایۀ سرباره که بعد از سرد شدن می توان آن را شکست و جدا کرد، و یک لایۀ زیرین که از آلیاژ سرب تشکیل می شود و بین بیست تا ۳۰ گرم وزن دارد. همۀ طلا، نقره، و سایر فلزات قیمتی کانه در همین لایه جمع می شوند. فرآیند جدا کردن سرب از نمونه و خالص سازی طلا ونقره را قال گذاری می نامند. قال گذاری بر این اساس مبتنی است که وقتی آلیاژ طلا، نقره، و سرب در هوا گرما داده شوند، مونواکسید سرب یا لیتارژ تشکیل می شود. آلیاژ را در حین گرما دادن روی ظرفی متخلخل با نام قال یا بوتۀ قال گذاری قرار می دهند تا مونواکسید سرب تشکیل شده را جذب کند. هوا را با فشار از بوتۀ داغ عبور می دهند تا همۀ سرب جذب بوته شود. تودۀ باقی مانده فقط متشکل از طلا و نقره است. هنگامی که آخرین ذرات سرب از آلیاژ جدا می شود، رنگ آلیاژ ابتدا تیره و سپس درخشان می شود که نشانۀ پایان فرآیند قال گذاری است. در مرحلۀ بعد، لازم است طلا و نقره را از هم جدا کرد. برای جدا کردن این دو فلز، نقره را در اسید نیتریک رقیق حل می کنند. معمولاً مقدار نقره در این آلیاژ باید دست کم سه برابر طلا باشد تا نقره به خوبی حل شود. اگر نسبت طبیعی طلا و نقره کمتر از این باشد، باید مقداری نقره به آلیاژ اضافه کرد. پس از حل شدن نقره در اسید نیتریک، آن چه باقی می ماند تودۀ اسفنجی طلای خالص است. این توده را وزن می کنند و براساس آن نسبت طلا در کانۀ اولیه را به دست می آورند. اختلاف وزن طلا پس از جدا شدن از آلیاژ و وزن آلیاژ طلاـ نقره پس از قال گذاری نسبت نقره در کانه طلا را نیز تعیین می کنند.
wikijoo: عیاریابی