عیاران سیستان گروه اجتماعی متشکل از افرادی روستایی و شهری بودند که خصلت هایی چون شجاعت، ذکاوت و جوانمردی داشتند.
درباره معنایی لغوی کلمه «عیار» ملک الشعرای بهار معتقد است که این کلمه صورت تغییریافته و ضبط غلط «ایار » فارسی است که امروزه «یار» گفته میشود و به معنی رفیق و دوست صمیمی است . کلمه عیار معنای جوانمرد را نیز می دهد، که سخن قابوسنامه، مکمل این سخن و بیانگر جوانمردی عیاران است:«. . . . آن قوم عیاران که مردمی ایشان را نام، جوانمردی نهادند». عیاران در گروه های اجتماعی و سیاسی منظم و تعلیم یافته ای ، منشأ تغییراتی در تاریخ سیستان گشتند . آنان در مقابل ظلم و ستیز و تبعیضات نژادی امویان و عباسیان و حکام دست نشانده ی خلفا به پا خاستند و بادلیری و شجاعت خاص طبقه خود، ضمن مبارزه با حکام خلیفه، مدافع مردم بی گناه و بی پناه شدند. به طوری که، «مرام عیاران حق خواهی بود و حق ستانی. »
... [مشاهده متن کامل]
1 - یعقوب لیث:
یعقوب لیث ، بنیان گذار حکومت صفاریان ، در زمره ی عیارانی بود که در سیستان گرد آمده بودند. وی در جوانی به درجه سرهنگی رسیده بود. یعقوب می گفت « من این پادشاهی و گنج و خواسته، از سر عیاری و شیرمردی به دست آورده ام، نه از میراث پدر»
2 - امیر حمزه بن عبدالله آذرک:
وی به سال 181 ه. ق یعنی سال یازدهم خلافت هارون الرشید خروج کرده و بر سیستان و کرمان و خراسان مسلط شد . او که دهقانی سیستانی و مدعی رساندن نسب به پادشاهان کیان بوده از تاریخ ۱۸۱ه. ق تا ۲۱۳ه. ق که سال فوت اوست از کابل تا فارس و از خراسان تا دریای عمان را تحت امر داشت و تا حمزه زنده بود، دیناری از این نقاط خراج و مالیات به بغداد نمی رفت و خود او نیز به این عنوان از مردم هیچ نمی گرفت.
3 - ابوالعریان:
وی یکی از پهلوانان معروف سیستان در سال ۲۰۰ ه. ق بوده که در عهد حمزه در سیستان قد علم کرده و ابوالعریان لقب داشته، از سرهنگان و سوغاغاهای سیستان به شمار می رفته است، به قول تاریخ سیستان گروهی غوغا با او بودند، او عامل خلیفه اشعث بن محمد را شکست داد.
4 - احمد قولی:
یکی دیگر از عیاران این سرزمین است که، مردم سیستان اطراف او جمع شدند، همچنین صالح بن نصر و یعقوب لیث و دیگر عیاران سیستان وی را یاری کردند.
5 - سرماتک:
درباره معنایی لغوی کلمه «عیار» ملک الشعرای بهار معتقد است که این کلمه صورت تغییریافته و ضبط غلط «ایار » فارسی است که امروزه «یار» گفته میشود و به معنی رفیق و دوست صمیمی است . کلمه عیار معنای جوانمرد را نیز می دهد، که سخن قابوسنامه، مکمل این سخن و بیانگر جوانمردی عیاران است:«. . . . آن قوم عیاران که مردمی ایشان را نام، جوانمردی نهادند». عیاران در گروه های اجتماعی و سیاسی منظم و تعلیم یافته ای ، منشأ تغییراتی در تاریخ سیستان گشتند . آنان در مقابل ظلم و ستیز و تبعیضات نژادی امویان و عباسیان و حکام دست نشانده ی خلفا به پا خاستند و بادلیری و شجاعت خاص طبقه خود، ضمن مبارزه با حکام خلیفه، مدافع مردم بی گناه و بی پناه شدند. به طوری که، «مرام عیاران حق خواهی بود و حق ستانی. »
... [مشاهده متن کامل]
1 - یعقوب لیث:
یعقوب لیث ، بنیان گذار حکومت صفاریان ، در زمره ی عیارانی بود که در سیستان گرد آمده بودند. وی در جوانی به درجه سرهنگی رسیده بود. یعقوب می گفت « من این پادشاهی و گنج و خواسته، از سر عیاری و شیرمردی به دست آورده ام، نه از میراث پدر»
2 - امیر حمزه بن عبدالله آذرک:
وی به سال 181 ه. ق یعنی سال یازدهم خلافت هارون الرشید خروج کرده و بر سیستان و کرمان و خراسان مسلط شد . او که دهقانی سیستانی و مدعی رساندن نسب به پادشاهان کیان بوده از تاریخ ۱۸۱ه. ق تا ۲۱۳ه. ق که سال فوت اوست از کابل تا فارس و از خراسان تا دریای عمان را تحت امر داشت و تا حمزه زنده بود، دیناری از این نقاط خراج و مالیات به بغداد نمی رفت و خود او نیز به این عنوان از مردم هیچ نمی گرفت.
3 - ابوالعریان:
وی یکی از پهلوانان معروف سیستان در سال ۲۰۰ ه. ق بوده که در عهد حمزه در سیستان قد علم کرده و ابوالعریان لقب داشته، از سرهنگان و سوغاغاهای سیستان به شمار می رفته است، به قول تاریخ سیستان گروهی غوغا با او بودند، او عامل خلیفه اشعث بن محمد را شکست داد.
4 - احمد قولی:
یکی دیگر از عیاران این سرزمین است که، مردم سیستان اطراف او جمع شدند، همچنین صالح بن نصر و یعقوب لیث و دیگر عیاران سیستان وی را یاری کردند.
5 - سرماتک:
