علی بن ابی القاسم بیهقی

[ویکی فقه] بیهقی، ظهیرالدین، ابوالحسن علی بن ابی القاسم زید مشهور به ابن فُندُق و فرید خراسان ، عالم، تاریخ نگار، ادیب، منجّم، متکلم، فقیه و شاعر سده ششم می باشد.
ابن خلّکان و ابن فوطی نام او را شرف الدین ضبط کرده اند. تاریخ تولد او بدرستی روشن نیست، ولی به احتمال زیاد در حدود۴۹۰ باشد. یاقوت حموی به نقل از مشارب التجارب و غوارب الغرائب بیهقی ، زادروز او را ۲۷ شعبان ۴۹۹ یاد کرده است و نویسندگان بعدی به پیروی از یاقوت همین سال را آورده اند که درست نیست، زیرا به نوشته خود وی در تاریخ بیهق ، در ۵۰۰ به هنگام کشته شدن فخرالملک، کودکی بوده که به مکتب می رفته و آن تاریخ را به یاد داشته است. از طرفی فصیح خوافی در ذیل رویدادهای ۵۴۴ او را ۵۴ ساله خوانده است. همچنین، بیهقی با محمد شهرستانی (متوفی ۵۴۸)، نویسنده الملل والنحل، هم روزگار بوده است.

خاندان بیهقی
بیهقی از خاندان حاکمیان و فُندقیان شهر سیوار در اَلِشْتانِ بُست بود که نسب خود را به خُزیمة بن ثابت انصاری ذوالشهادتین از قبیله اوْس می رساندند. ازینرو در پاره ای منابع لقب اوسی، انصاری و خزیمی را بر او افزوده اند. نیاکانش در دوره غزنویان و سلجوقیان مناصِب مختلف مذهبی و دیوانی داشتند. پدرش امام ابوالقاسم زید بن محمد بیش از بیست سال در بخارا می زیست و جدش شیخ الاسلام ابوسلیمان محمدبن حسین بن فندق در ۴۲۰ در نیشابور دیده به دنیا گشود و خطیب وقاضی آن شهر بود و در همان جا در ۵۰۱ درگذشت.

مسافرتها ،تحصیلات ومناصب بیهقی
بیهقی در کودکی به همراه پدرش از سبزوار به قریه شِشتَمَد کوچ کرد و در آن جا به خواندن کتابهای ادبی پرداخت. در ۵۱۴ تا ۵۱۶ در نیشابور از استادانی چون احمدبن محمد میدانی ، نویسنده السامی فی الاسامی، ابوجعفر مقری ، امام جامع نیشابور و مؤلف ینابیع اللغُه، و امام محمد فَزاری و امام حسن بن یعقوب بن احمد قاری کسب علم کرد. وی در بسیاری از آثار خود از ایشان تأثیر پذیرفته است. در جمادی الاخره ۵۱۷ پدرش درگذشت و او سال بعد به مرو رفت و نزد تاج القضاة ابوسعید یحیی بن عبدالملک فقه خواند. در حدود ۵۲۱ در مرو در مدرسه ابی سعد و مسجد جامع، مجلس وعظ داشت. در ۵۲۱ از مرو به نیشابور رفت و آنگاه عازم زادگاه خود شد و مدت سه ماه در آن دیار ماند و در آن جا به دیدار شهاب الدین محمدبن مسعود که نخست والی ری و سپس مباشر مملکت شده بود نایل آمد و میان او و شهاب الدین پیوند خویشاوندی برقرار شد. در جمادی الاولی ۵۲۶ قاضی بیهق شد و چندماهی در این سمت باقی ماند. در شوال همان سال به ری رفت و تا جمادی الاولی سال بعد در آن جا بود و به حساب و جبر و مقابله نظرانداخت. بیهقی پس از بازگشت از ری به خراسان ، حساب و جبر و مقابله را نزد عثمان بن جاذوکار تکمیل کرد و پس از خواندن کتابهایی در احکام نجوم در این صناعت شهره گشت.در ۵۲۹ به بیهق بازگشت و در ۵۳۰ نزد قطب الدین محمد مروزی ملقب به طبسی نصیری به سرخس رفت و حکمت فراگرفت و تا ۵۳۲ نزد او بود و آنگاه به نیشابور آمد و در ۵۳۶ به بیهق بازگشت. در رمضان سال بعد در مساجد نیشابور مجلس تدریس و خطابه برپا کرد و تا ۵۴۹ در آن جا ماند.

تسلط بیهقی برزبانهای مختلف
...