علوم قرانی

[ویکی فقه] علوم قرآنی. علوم قرآن عبارت است از مجموعه علومی که برای فهمیدن و شناخت هرچه بیشتر و دقیق تر قرآن، آموختن آن لازم است. لذا برای هر مفسر و محقق قرآنی شناخت این علوم لازم است.
برخی از این علوم قرآن عبارتند از:تاریخ قرآن، وحی و نزول قرآن، اعجاز قرآن، محکم و متشابه،عدم تحریف قرآن، تدوین قرآن، نص قرآن، اسامی قرآن و اوصاف قرآن، آیات و سوره ها، فهم و تفسیر قرآن، قرائات، ترجمه قرآن، تلاوت قرآن و ....
فرق علوم قرآنی و معارف قرآنی
(عـلـوم قرآنی) اصطلاحی است درباره مسایلی مرتبط با شناخت قرآن و شؤون مختلف آن فرق مـیان (علوم قرآنی) و (معارف قرآنی) آن است که علوم قرآنی بحثی بیرونی است و به درون و مـحـتـوای قـرآن از جـنـبه تفسیری کاری ندارد، اما معارف قرآنی کاملا با مطالب درونی قرآن و محتوای آن سروکار داشته و یک نوع تفسیر موضوعی به شمار می رود.مـعارف قرآنی یا تفسیر موضوعی، مسایل مطرح شده در قرآن را از حیث محتوایی بررسی می کند بدین ترتیب که آیات مربوط به یک موضوع را از سراسر قرآن در یک جا گردآورده و در مورد آن چه که از مجموع آن ها به دست می آید سخن می گوید، مشروط بر آن که از محدوده دلالت قرآنی فراتر نـرود گـرچه در تفسیرموضوعی گاه ضرورت دارد به شواهد عقلی و نقلی دیگری نیز استشهاد شـود، ولـی بـحـث کـامـلا قـرآنـی اسـت و تنها از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار می گیرد این مطلب بدین جهت اهمیت دارد که بحث هایی را که جنبه (معارف اسلامی) دارند و احیانا در کنار دلایـل عـقـلی و نقلی به آیات قرآن نیز استناد می کنند، از (معارف قرآنی) یا (تفسیر موضوعی قرآن) جدا شود.(عـلـوم قـرآنی) بحث های مقدماتی برای شناخت قرآن و پی بردن به شؤون مختلف آن است در عـلـوم قـرآنی مباحثی چون وحی و نزول قرآن، مدت و ترتیب نزول، اسباب النزول، جمع و تالیف قـرآن، کاتبان وحی، یک سان کردن مصحف ها، پیدایش قرائات و منشا اختلاف در قرائت قرآن، حجیت و عدم تحریف قرآن، مساله نسخ در قرآن، پیدایش متشابهات در قرآن، اعجاز قرآن و مطرح مـی بـاشـد از ایـن جـهـت عـلوم را به صیغه جمع گفته اند که هر یک از این مسایل در چارچوب خـود اسـتـقلال دارد و علمی جدا شناخته می شود و غالبا ارتباط تنگاتنگی میان این مسایل وجود نـدارد لـذا میان مسایل علوم قرآنی نوعا یک نظم طبیعی برقرار نیست تا رعایت ترتیب میان آن ها ضروری گردد، لذا هر مساله جدا از مسایل دیگر قابل بحث و بررسی است.ضـرورت بـحـث در علوم قرآنی از آن جهت است که تا قرآن کاملا شناخته نشود و ثابت نگردد که کـلام الـهی است، پی جور شدن محتوای آن موردی ندارد برای رسیدن به نص اصلی که بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) نازل شده، باید روشن کرد که آیا تمامی قرائت ها یا برخی از آن ها است که ما را به آن نص هـدایـت مـی کـند؟هم چنین درمساله نسخ، تشخیص آیه منسوخ از ناسخ یک ضرورت اولی است الـبـتـه نـسـخ بـه معنای اعم که شامل تخصیص و تقیید نیز می باشد، چنان که در کلام پیشینیان نـیـز آمـده اسـت هـم چنین است مساله متشابهات در قرآن که بدون تشخیص این جهت در آیات، اسـتـنباط احکام و استفاده از مفاهیم عالیه قرآن به درستی ممکن نیست و هریک از مسایل علوم قرآنی در جای خود، نقش مهمی در بهره گیری از محتوای قرآن ایفا می کند برخی از این مسایل، از مبادی تصوریه و برخی از مبادی تصدیقیه به شمار می روند.
پیشینه علوم قرآنی
بـحـث درباره قرآن و شناخت مسایل مختلف آن، از همان دوران نخست مطرح بوده و هم واره در طـول تـاریخ، بزرگان و دانش پژوهان در این زمینه به بحث و گفت و گو نشسته و آثار نفیس و گران بهایی از خود به یادگار گذارده اند و این مطالعات پیوسته ادامه دارد.بـر پـایـه مدارک موجود، اولین کسی که درباره قرآن به بحث نشست و گفت و گو را آغاز نمود، یحیی بن یعمر شاگرد برومند ابوالاسود دؤلی (متوفای ۸۹) بود نام برده کتابی در فن قرائت قرآن، در روسـتـای واسـط، نـگـاشـت که شامل انواع قرائت های مختلف آن دوره می باشد سپس حسن بصری (متوفای ۱۱۰) کتابی در عدد آیات قرآن نوشت نویسندگان و آثار دیگر موجود در این زمینه به ترتیب ظهور، عبارتند از:عبدالله بن عامر یحصبی (متوفای ۱۱۸) رساله ای در اختلاف مصاحف عثمانی و نیز رساله دیگری در وقف و وصل در قرآن نوشته است و شیبة بن نصاح مدنی (متوفای ۱۳۰) کتاب (الوقوف) را نگاشت ابان بن تغلب (متوفای ۱۴۱) نخستین کسی است که پس از یحیی بن یعمر در فن قرائات کتاب نـوشـت محمدبن سائب کلبی (متوفای ۱۴۶) اول کسی است که در (احکام القرآن) کتاب نوشت مقاتل بن سلیمان (متوفای ۱۵۰) نخستین نویسنده ای است که درباره (آیات متشابهات) کتاب نـوشـت ابوعمرو، علابن زبان تمیمی (متوفای ۱۵۴) کتاب (وقف و ابتدا) و (قرائات) را نوشت حمزة بن حبیب یکی از قرا سبعه (متوفای ۱۵۶) در فن قرائات کتاب نوشت.یحیی بن زیاد فرا (مـتوفای ۲۰۷) کتاب (معانی القرآن) را در سه مجلد نوشت این نویسنده هم چنین کتاب (اختلاف اهل کوفه و بصره و شام در مصاحف) و کتاب (جمع و تثنیه در قرآن) را بـه تحریر درآورد محمدبن عمر واقدی (متوفای ۲۰۷) کتاب (رغیب) در علوم قرآنی و (غلط رجـال) را نـوشـت ابوعبیده معمربن المثنی (متوفای ۲۰۹) کتاب (اعجاز القرآن) در دو جز و (معانی القرآن) را نوشت او اول کسی است که در اعجاز قرآن کتاب نوشته است ابوعبید قاسم بن سلام (متوفای ۲۲۴) کتاب های فراوانی در علوم قرآنی نوشته و او اول کسی است که دراین زمینه به طور گسترده کتاب نوشته است از جمله کتب او (فضائل القرآن)، (المقصور و الممدود) در فن قرائات، (غریب القرآن)، (ناسخ و منسوخ) و (اعجازالقرآن) و، را می توان نام برد علی بن مدینی (متوفای ۲۳۴) در (اسباب نزول) کتاب نوشت احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی (مـتوفای حدود ۲۵۰) کتاب (ناسخ و منسوخ) را نوشت ابو زرعه عراقی (متوفای ۲۶۴) هزار بیت (الـفـیـه) در (غـریـب الـفـاظ قرآنی) سرود ابوعبدالله احمد بن محمد بن سیار (متوفای ۲۶۸) (ثـواب الـقرآن) و (کتاب القرائة) را تالیف کرد ابومحمد عبدالله بن مسلم (ابن قتیبة) (متوفای ۲۷۶) کـتـاب هـای : (تاویل مشکل القرآن) و (تفسیر غریب القرآن) و (اعراب القرآن) و (قرائات) را نوشت ابوالعباس محمد بن یزید مبرد نحوی (متوفای ۲۸۶) کتاب (اعراب القرآن) را نوشت ابوعبدالله محمد بن ایوب بن ضریس (متوفای ۲۹۴) کتابی در آن چه در مکه و مدینه نازل شده و نیز کتاب (فضائل القرآن) را نوشت ابوالقاسم سعد بن عبدالله اشعری قمی (متوفای ۲۹۹) رساله ای در انواع آیات قرآن نوشت.محمد بن زید واسطی متکلم امامی (متوفای ۳۰۷) کتابی در (اعجاز قرآن) نوشت و آن را در نظم و تالیف آن دانست محمد بن خلف بن مرزبان (متوفای ۳۰۹) کتاب (الحاوی) در علوم قرآنی در (۲۷) جز نوشت ابو محمد حسن بن موسی نوبختی (متوفای ۳۱۰) کتاب (التنزیه و ذکر متشابهات القرآن) را نوشت ابوبکر بن ابی داوود عبدالله بن سلیمان سجستانی (متوفای ۳۱۶) کتاب معروف (الـمـصـاحف) و (الناسخ و المنسوخ) و رساله ای در (قرائات) نوشت ابن درید ابوبکر محمد بن الحسن ازدی (متوفای ۳۲۱) کتابی در (غریب القرآن) نوشت ابن مجاهد ابوبکراحمد بن موسی (مـتـوفای ۳۲۴) کتاب ((السبعة فی القراات) ) را نگاشت ابوالبرکات عبدالرحمان انباری (متوفای ۳۲۸) (الـبـیـان فـی اعـراب القرآن) و (عجائب علوم القرآن) را به نگارش درآورد ثقة الاسلام محمد بن یعقوب کلینی (متوفای ۳۲۹) کتاب (فضائل القرآن) را تالیف کرد ابوبکر محمد بن عزیز سجستانی (متوفای ۳۳۰) کتاب معروف (غریب القرآن) را نگاشت ابوجعفر احمد بن محمد نحاس (مـتـوفـای ۳۳۸) کـتـب (اعراب القرآن)، (الناسخ والمنسوخ) و (معانی القرآن) را تـحـریرنمود ابومحمد قصاب محمدبن علی کرخی (متوفای حدود ۳۶۰) کتاب (نکت القرآن) را تقریر کرد ابو بکر احمد بن علی رازی جصاص (متوفای ۳۷۰) کتاب (احکام القرآن) را در سه جلد بـزرگ تالیف کرد ابوعلی فارسی (متوفای ۳۷۷) کتاب (الحجة فی القراات) را نگاشت ابوالحسن عباد بن عباس (متوفای ۳۸۵) در احکام القرآن کتابی نوشت ابوالحسن علی بن عیسی رمانی (متوفای ۳۸۶) کتاب (النکت فی اعجاز القرآن) را نگاشت محمد بن علی ادفوئی (متوفای ۳۸۸) کـتاب (الاستغنا) در علوم قرآنی را در ۲۰ مجلد نوشت ابو سلیمان حمد بن محمد بستی خطابی (متوفای ۳۸۸) کتاب (بیان اعجاز القرآن) را تالیف کرد.ابـو بـکـر محمد بن طیب باقلانی (متوفای ۴۰۳) کتاب (اعجاز القرآن) را تقریر نمود ابوالحسن محمد بن الحسین شریف رضی (متوفای ۴۰۴) (تلخیص البیان) درمجازات قرآن و (حقائق الـتـاویـل) در متشابه قرآن را تصنیف کرد ابو زرعه عبدالرحمان بن محمد (متوفای حدود ۴۱۰) کتاب (حجة القرائات) را به رشته تحریر درآورد هبة الله، ابن سلامة (متوفای ۴۱۰) کتاب (الناسخ و الـمـنـسـوخ) را نـوشـت ابـوعـبدالله محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید) (متوفای ۴۱۳) (اعـجـازالـقـرآن) و (الـبـیـان) را در انـواع عـلـوم قرآنی نگاشته است ابوالحسن عمادالدین قاضی عبدالجبار (مـتـوفای ۴۱۵) (متشابه القرآن) و (تنزیه القرآن عن المطاعن) را به تـحـریـردر آورده است ابوالقاسم حسین بن علی مغربی (متوفای ۴۱۸) (خصائص القرآن) را تالیف کرد ابوالحسن علی بن ابراهیم حوفی (متوفای ۴۳۰) (البرهان فی علوم القرآن) را نوشت ابومحمد مکی بن ابی طالب (متوفای ۴۳۷) ((الکشف عن وجوه القراات السبع) ) را در دو جز بزرگ تالیف کرد ابوعمرو دانی (متوفای ۴۴۴) (التیسیر) در قرائات سبع و (المحکم) در نقطه گذاری مصحف و (الـمـقـنـع) را در رسـم الـخـط مصحف تقریر نمود ابو محمد علی بن احمد بن حزم ظاهری (متوفای ۴۵۶) (الناسخ و المنسوخ) را نوشت ابوالحسن علی بن احمد واحدی نیشابوری (متوفای ۴۶۸) (اسباب النزول) و (فضائل القرآن) را تالیف کرد ابوبکر عبدالقاهرجرجانی (متوفای ۴۷۱) (الرسالة الشافیه) در اعجاز قرآن و (دلایل الاعجاز) را تقریر نمود.ابوالقاسم حسین بن محمد راغب اصفهانی (متوفای ۵۰۲) (المفردات) در الفاظ غریبه قرآن را به تحریر درآورد ابوبکر محمد بن عبدالله، ابن عربی (متوفای ۵۴۳) (احکام القرآن) را در چهار مجلد نوشت محمود بن حمزة بن نصر کرمانی (متوفای حدود ۵۵۰) (اسرار التکرار فی القرآن) را تالیف کـرد ابـوجـعـفـر محمد بن علی بن شهرآشوب (متوفای ۵۸۸) (متشابهات القرآن و مختلفه) را تـقـریـر نـمود ابو محمد قاسم بن فیره شاطبی (متوفای ۵۹۰) (حرز الا مانی) قصیده معروف در قـرائات سبع را انشا نمود ابوالفرج عبدالرحمان بن علی بن جوزی (متوفای ۵۹۷) (فنون الا فنان فی عجائب علوم القرآن) و (المجتبی فی علوم القرآن) را تالیف کرد.ابوالبقا عبدالله بن الحسین عکبری (متوفای ۶۱۶) (املا مامن به الرحمان) در اعراب قرآن را نوشت علی بن محمد سخاوی (متوفای ۶۴۳) (جمال القرا و کمال الاقرا) در قرائات سبع را تالیف کـرد ابـوالـقاسم محمد بن عبدالله (متوفای حدود۶۵۰) رساله ای در لغات قبائل عرب که در قرآن آمـده نوشت ابن ابی الاصبع عبدالعظیم بن عبدالواحد (متوفای ۶۵۴) (بدیع القرآن) را به رشته تـحـریـر درآورد ابـومـحمد عبدالعزیز بن عبدالسلام (متوفای ۶۶۰) (مجاز القرآن) را تقریرنمود ابـوشـامـه شـمـس الدین عبدالرحمان بن اسماعیل (متوفای ۶۶۵) (المرشدالوجیز) را در علوم قـرآنـی تـالـیـف کرد محمد بن ابی بکر رازی (متوفای ۶۶۶) (اسئلة القرآن المجید و اجوبتها) را نوشت.در قرن هـشتم جامع ترین کتاب در علوم قرآنی نوشته شد این مهم بر دست توانای امام بدرالدین مـحـمد بن عبدالله زرکشی (متوفای ۷۹۴) انجام گرفت کتاب او (البرهان فی علوم القرآن) نام دارد کـه در چـهـل و هـفت فن از فنون علوم قرآنی بحث کرده و در این باب استقصا کامل نموده است و نیز بدرالدین محمد بن ابراهیم بن جماعه (متوفای ۷۳۳) (کشف المعانی) در متشابهات قرآن را تالیف کرد کمال الدین عبدالرحمان بن محمد حلی معروف به ابن العتائقی (متوفای ۷۷۰) (الناسخ والمنسوخ) را نوشت.جلال الدین بلقینی شیخ و استاد جلال الدین سیوطی (متوفای ۸۲۴) (مواقع العلوم فی مواقع النجوم) را در انواع پنجاه گانه علوم قرآنی نوشت، که ابتدا جلال الدین سیوطی کتاب معروف خود را برآن پایه گذاری نمود سپس بر کتاب برهان زرکشی دست یافت و آن را محور قرار داد.در قـرن نـهم معروف ترین و جامع ترین کتاب در علوم قرآنی کتاب (الاتقان) فی علوم القرآن، بر دسـت برومند جلال الدین سیوطی (متوفای ۹۱۱) نوشته شد البته این کتاب را باید از شاه کارهای قـرن نـهم به حساب آورد، زیرا فراغت از آن درسال (۸۷۲) بوده است هم چنین وی کتاب معروف (معترک الاقران) را در اعجازقرآن در سه مجلد بزرگ نوشته است در همین قرن ابوالخیر شمس الـدیـن محمد بن محمد بن جزری (مـتوفای ۸۳۳) کتاب (النشر فی القراات العشر) و کتاب (غایة النهایة) در طبقات قرا و کتاب (فضائل القرآن) را نوشت.قاضی زکریا بن محمد انصاری (متوفای ۹۲۶) (فتح الرحمان) در رفع و دفع اشکالات و ابهامات قـرآن را تحریر نمود ابوعبدالله محمد بن احمد مکی (متوفای ۹۳۰) (الاحسان) را در علوم قرآنی نـوشـت محمد بن یحیی حلبی (متوفای ۹۶۳) (القول المذهب) را در کلمات رومی معرب در قرآن تقریر کرد که ازکتاب (المهذب) سیوطی گرفته شده است.
← علوم قرآنی در مقدمه تفاسیر
...

[ویکی اهل البیت] علوم قرآنی. «علوم قرآن» نام علمی مدوّن مربوط به قرآن است و به مجموعه مطالبی گفته می شود که درباره قرآن کریم بحث می کند و به گونه ای در شناخت این کتاب شریف مؤثر است؛ مانند: نزول قرآن، مبدء، کیفیت، مکان و مدت نزول، جمع و کتابت قرآن در عصر پیامبر (ص) ، اعجاز و مانندناپذیری، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، سوگند ها، مَثَل ها، ترتیب و تناسب سوره ها، قصه ها، و….
مباحث اصلی که در علوم قرآنی مطرح می شوند عبارتند از:اسامی و صفات قرآن، تاریخ قرآن، اعجاز قرآن، ترجمه قرآن،تفسیر قرآن، تقسیمات قرآن، خصایص قرآن، دلالت الفاظ قرآن، فضایل قرآن، قرائت قرآن و تجوید.
در تاریخ قرآن به سه مبحث اصلی پرداخته می شود:نزول قرآن، جمع قرآن و اسباب نزول قرآن.
در بحث دلالت الفاظ نیز به موضوعات زیر پرداخته می شود:عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر و ناسخ و منسوخ.
در بحث اعجاز قرآن به وجوه اعجاز قرآن و بحث تحریف یا عدم تحریف در قرآن و... پرداخته می شود.
در بحث ترجمه قرآن به گونه های ترجمه قرآن مثل ترجمه تفسیری ، عرفی و لفظی قرآن اشاره می شود.
همچنین در بخش فضایل قرآن به فضایل سور و آیات و فضایل عمومی قرآن مثل فضیلت حفظ، خواندن، استماع، تدبر و نگاه به قرآن پرداخته می شود.

[ویکی فقه] علوم قرآنی ( معرفت). کتاب علوم قرآنی تألیف آیت ا. . محمد هادی معرفت می باشد.کتاب پیرامون مسائل علوم قرآنی نوشته شده است.
که در این کتاب برخی از موضوعات همچون: مساله وحی ،نزول قرآن ، جمع و تالیف قرآن،نسخ، محکم و متشابه ،اعجاز قرآن و شبهه تحریف مورد بررسی قرار گرفته است مؤلف که یکی از دانشمندان بزرگ معاصر در عرصه قرآن پژوهی و مسائل علوم قرآنی به شمار می رود (و در این راستا کتاب ارزشمند التمهید را نوشته اند) در این کتاب سعی نموده است مسائل مهم علوم قرآنی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد، در حقیقت این کتاب خلاصه ای است از مطالب کتاب التمهید که به زبان فارسی نوشته شده و مورد استقبال فراوان قرآن پژوهان قرار گرفته است. از ویژگیهای کتاب آن است که مطالب آن بصورت تحقیقی و با استفاده از منابع اولیه ارائه شده است.
ساختار کتاب
کتاب دارای یک مقدمه و نه فصل می باشد که فهرست مطالب آن به شرح زیر است فصل اول: پدیده وحی شامل: وحی در لغت و قرآن / اقسام وحی رسالی/ امکان وحی/ و کیفیت نزول وحی فصل دوم: نزول قرآن شامل: آغاز نزول/ سه سال تاخیر نزول/ مدت نزول/ اولین و آخرین آیه و سوره / معیار تشخیص سوره های مکی و مدنی / ترتیب نزول/ اسباب نزول / و اسامی قرآن فصل سوم: جمع و تالیف قرآن شامل: جمع و تالیف قرآن/ وصف مصحف علی علیه السّلام/ جمع زید بن ثابت/ مصاحف صحابه/ یکسان شدن مصاحف/ موضع امامان در حفظ مصحف مرسوم/ و قرآن در مراحل تکاملی خود فصل چهارم: قراء و قرائات سبع شامل: تعریف قرائت/ عوامل اختلاف قرائات/ قرا سبعه و راویان آنها/ اصطلاح تواتر/ حدیث احرف سبعه/ ضابطه تشخیص قرائت صحیح/ و تدوین قرائت های معروف فصل پنجم: نسخ در قرآن شامل: حکمت نسخ/ تعریف نسخ/ شرائط و حقیقت نسخ/ انواع نسخ/ و تعداد آیات منسوخه فصل ششم: محکم و متشابه شامل: متشابهات در قرآن/ احکام و تشابه/ تفسیر و تاویل/ و نمونه هایی از آیات متشابه فصل هفتم: وجوه و نظائر در قرآن شامل: تعریف وجوه و نظائر/ اقسام آن/ لغات غریبه/ واژه های غیر عربی / و حروف مقطعه فصل هشتم: اعجاز قرآن شامل: پیشینه بحث/ تشخیص اعجاز/ وجوه اعجاز/ تحدی قرآن/ مراحل تحدی ابعاد اعجاز/ اعجاز بیانی/ اعجاز علمی/ و اعجاز تشریعی فصل نهم: دفع شبهه تحریف شامل: تحریف در لغت و اصطلاح/ دلایل نفی تحریف/ منشا قول به تحریف/ روایات اهل سنت/ فاجعه کتاب الفرقان/ روایات امامیه/ و گزارشی از کتاب «فصل الخطاب»
ویژگی ها
۱- در فصل هفتم- ابتدا پیرامون ضرورت شناخت وجوه و نظائر سخن گفته و در ادامه، آن را به چهار قسم تقسیم نموده و برای هر کدام از قرآن مثالهایی ذکر می نماید ۲- در فصل سوم: پیرامون جمع قرآن توسط عثمان سخن گفته، موضع امامان معصوم علیهم السّلام را درباره حفظ مصحف مرسوم بیان می کند ۳- در همین فصل پیرامون پیدایش خط عربی و سیر تکاملی آن سخن گفته، مساله نقطه گذاری و حرکات قرآن و نشانه گذاری بر آن را توضیح می دهد. ۴- در فصل چهارم- پس از تعریف قرائت، عوامل اختلاف قرائت را بدینگونه بیان می نماید: ابتدائی بودن خط، بی نقطه بودن حروف و خالی بودن از علائم و حرکات ۵- در همین فصل (چهارم)، مساله تواتر قراتها و عدم حجیت آن را مطرح و سپس نمونه هایی از مخالفت بزرگان با قراء مختلف را ذکر می نماید ۶- در مقدمه کتاب پس از تعریف اصطلاحی علوم قرآن، پیشینه تاریخی علوم قرآنی را بحث و کتابهایی را که از زمان نخستین تا کنون نوشته شده، بطور اختصار معرفی می نماید- در ادامه آن کسانی را که در مقدمه تفسیر خود به مباحث علوم قرآنی پرداخته اند معرفی می نماید ۷- در فصل اول، پس از تعریف وحی و بیان اقسام آن، امکان وحی را مورد بررسی قرار داده، اشکالات مطرح شده را پاسخ می دهد و به دنباله آن افسانه غرانیق را مطرح و بی اساس بودن آن را توضیح می دهد ۸: در فصل پنجم: پس از تعریف نسخ انواع متصور آن را ذکر و نسخ حکم بدون تلاوت را پذیرفته و در ادامه، نسخ مشروط را مطرح می نماید و آن را توضیح می دهد. ۹- در فصل سوم: ویژگیهای مصحف حضرت علی علیه السّلام را بدینگونه بیان می نماید: ترتیب دقیق آیات و سوره ها طبق نزول- قرائت آیات طبق قرائت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم و مشتمل بودن بر تاویل و تنزیل، در ادامه سرانجام مصحف حضرت علی علیه السّلام را توضیح می دهند ۱۰- در فصل هشتم: پس از تعریف اعجاز و اقسام آن، اعجاز علمی قرآن را مورد بررسی قرار داده، نمونه هایی از آیات را که می توان اعجاز علمی را از آن استفاده نمود ذکر می کند ۱۱- در فصل هفتم: پس از تعریف لغوی و اصطلاحی تحریف، و دلایل نفی تحریف را که عبارتند از: گواهی تاریخ، ضرورت تواتر قرآن، اعجاز قرآن، عرضه روایات بر قرآن و نصوص اهل بیت علیه السّلام ، بیان می نماید
نسخه شناسی
...

[ویکی نور] علوم قرآنی (آراسته حسین جوان و فرقانی قدرت الله). علوم قرآنی نوشته حسین جوان آراسته و قدرت الله فرقانی، کتابی است با زبان فارسی و موضوع علوم قرآنی. این اثر برای تدریس در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران تدوین شده است. مطالبی مانند وحی، اعجاز قرآن و امکان فهم آن برای غیر معصومین(ع) و ... در این کتاب مطرح شده است.
کتاب، دارای پیشگفتار، مقدمه و محتوای مطالب در هشت درس است. در پایان هر درس سؤالاتی مطرح شده است. نویسندگان پس از قرآن و نهج البلاغه، در نگارش این اثر از 30 منبع فارسی و عربی از منابع شیعه و اهل تسنن استفاده کرده که برخی از آن ها عبارت اند از؛ البیان فی تفسیر القرآن ابوالقاسم خویی، مجمع البیان طبرسی، الإتقان فی علوم القرآن جلال الدین سیوطی، التفسیر و المفسرون محمدحسین ذهبی، التمهید فی علوم القرآن محمدهادی معرفت، ]، اصول کافی، وسایل الشیعه شیخ حر عاملی، صحیح البخاری، علل الشرایع و عیون اخبار الرضا(ع) صدوق، المفردات فی غریب القرآن راغب اصفهانی و... .
نویسندگان در پیشگفتار به بیان تقسیم بندی آموزش دیده های سپاه در مراحل سطح یک و دو و شیوه تقسیم بندی آنان و تهیه متون علمی برای آن ها می پردازند. این نظام آموزشی دربردارنده هفت موضوع عقاید، اخلاق، احکام، معارف قرآن، تاریخ اسلام، دانش سیاسی-اجتماعی و نظام دفاعی است. کتاب حاضر با شناسه (کد) 102/4 و شامل 8 درس از نظام آموزش های عقیدتی سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.
از جنبه های ضرورت شناخت قرآن موارد ذیل است؛ ارائه مطمئن ترین برنامه عملی برای رسیدن به سعادت، زیرا خود قرآن در آیه 9 سوره اسراء فرموده «اِنَّ هذَا الْقُرْانَ یهْدی لِلَّتی هِیَ اقْوَمُ ؛ قطعاً این قرآن به آنچه خود پایدارتر است راه می نماید». قداست و جاذبه کلام محبوب و خالق همان طور که خود خدا در قرآن فرموده «وَ الَّذینَ آمَنُوا اشَدُّ حُبّاً لِلّهِ (بقره:165)؛ و کسانی که ایمان آورده اند، به خدا محبت بیشتری دارند». قرآن سند نبوت و معیار تشخیص حق از باطل است و امامان ما در روایات، احادیثی را که موافق قرآن نباشند باطل دانسته اند. نویسندگان پس از بیان شناخت سندی و محتوایی قرآن از امکان شناخت مفهومی آن بحث می کنند. ایشان می گویند سه دیدگاه در این زمینه وجود دارد؛ کسانی که معتقدند شناخت مفهومی قرآن برای همگان میسر است، دیدگاهی که می گوید قرآن، حقیقتی متعالی تر از مرحله شناخت ماست. در دیدگاه سوم قرآن دارای مراتبی است. ظواهر و الفاظ یکی از مراتب آن است. در این مرتبه همان گونه که سیره عقلاست، ظواهر قرآن حجیت دارد و برداشت ظاهری از آن حجّت است؛ زیرا قرآن مجید برای هدایت عموم انسان ها نازل شده و آنان را مخاطب پیام خویش کرده است. ایشان پس از اثبات این مطلب، علوم قرآنی را ابزار شناخت معرفی می کنند و در این راستا آموختن قواعد مربوط به زبان عربی و دارا بودن اطلاعات علوم قرآنی را لازم می شمارند.
نویسندگان در درس دوم به تعریف وحی، امکان آن و لزوم و اقسامش می پردازد. ایشان درباره لزوم وحی به بررسی و ذکر سه دلیل می پردازند؛ نحوه زندگی اجتماعی انسان ها و لزوم قانونی برای این نحوه از زندگانی و عدم امکان دستیابی به چنین قانونی از طریق بشر به دلیل منفعت طلبی ها و گرایش های او دلیل اولی است که توسط نویسندگان مورد بررسی قرار گرفته است. عدالت طلبی و اقتضای عدل الهی برای مجازات از دیگر دلایل لزوم وحی است. نویسندگان بر اساس آیه 51 سوره شورا اقسام وحی را سه صورت می دانند و در چگونگی وحی بر پیامبر(ص) از وحی مستقیم و غیرمستقیم صحبت می کنند؛ دشوارترین نوع وحی برای پیامبر(ص)، وحی مستقیم بوده است؛ یعنی هنگامی که با همه وجود خویش و بی هیچ واسطه ای با مبدأ هستی ارتباط‍ برقرار می کرد که از سنگینی این امر حضرت تب شدیدی می کردند و عرق از پیشانی ایشان جاری می شد. دومین قسم وحی بر پیامبر اعظم(ص) وحی به واسطه جبرئیل بوده است. نویسندگان در پایان می گویند: از مباحث مربوط به چگونگی وحی نتیجه می گیریم که آیات قرآن یا به طور مستقیم بر پیامبر(ص) وحی شده و یا جبرئیل امین واسطه در وحی بوده است و نوع سوم، یعنی وحی از ورای حجاب، در مورد قرآن وجود نداشته است. البته مطالبی بر پیامبر(ص) در عالم خواب از جانب خدا القا می شده، ولی هیچ آیه ای از قرآن در خواب به پیامبر(ص) القا نشده و وحی قرآن منحصر در همان دو نوع مستقیم و توسط جبرئیل بوده است.
درس سوم درباره نزول دفعی و تدریجی و آغاز نزول قرآن و اسباب نزول صحبت می کند. از جمله رازهای نزول تدریجی قرآن که مورد اعتراض کافران هم قرار گرفت، استوار شدن قلب پیامبر(ص) و رسوخ و پایداری احکام قرآن در جان مردم به خاطر تدریجی نازل شدن آن است. تحریف ناپذیری قرآن و تناسب آیات با موقعیت های زندگانی پیامبر(ص) نیز از دیگر حکمت های نزول تدریجی قرآن است. «آیات، به طورکلی به دو دسته تقسیم می گردند: اول: آیاتی که بدون سبب خاص و تنها برای هدایت و ارشاد عموم مردم نازل شده اند. دوم: آیاتی که نزول آن به انگیزه ای خاص بوده است. بسیاری از آیات و یا سور قرآن ناظر به حوادث و اتفاقاتی بوده است که در طول مدت بعثت پیامبر به وقوع می پیوسته و یا سؤالی از آن حضرت می شده و در حقیقت زمینه هایی به وجود می آمده تا آیه یا آیات بلکه سوره ای نازل گردد. این شرایط‍ و زمینه ها را «سبب» یا «شأن نزول» آیه نام نهاده اند.» سپس چهار فایده از فواید شناخت اسباب نزول را بیان می شود.

[ویکی نور] علوم قرآنی (ترجمه فشارکی). علوم قرآن ترجمه ای است روان به قلم محمدعلی لسانی فشارکی از کتاب «علوم القرآن» سید محمدباقر حکیم . این کتاب در تکمیل مباحث علوم قرآنی شهید صدر نوشته شده و در آن مباحث مختلف علوم قرآن و همچنین موضوع قصه در قرآن مورد بررسی قرار گرفته است.
کتاب شناسی، درباره اصل این اثر انجام شده که خواننده محترم می تواند مراجعه نماید؛ بنابراین در این نوشتار مطالبی درباره ترجمه ذکر می شود.
درباره آیات، مترجم نص آیات را در متن همانند اصل اثر متذکر شده است، اما به ترجمه آیه، نه در متن و نه در پاورقی اشاره نکرده و ذکر معنای آیه را ضروری ندیده است اما در خصوص روایات ذکر معنای روایت را لازم دانسته و نص روایت را نیز متذکر شده است
مترجم کتاب تنها به ذکر منابع نویسنده بسنده کرده و در پاورقی، منابع جدیدی را برای مطالعه بیشتر معرفی نکرده است؛ تنها برخی توضیحات مشاهده شد؛ به عنوان مثال در توضیح معجزه مطلبی با عنوان معجزه قوانین آفرینش را نفی نمی کند به ویراستار کتاب نسبت داده شده است
فهرست مطالب برخلاف متن عربی، در ابتدای کتاب ذکر شده است. یکی از مزیت های متن عربی بر ترجمه فارسی آن وجود فهارس فنی مشتمل بر فهرست آیات، احادیث، اسامی معصومین، اعلام و... در انتهای آن است.
مطالعه کتاب علوم قرآنی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور

[ویکی فقه] علوم قرآنی (حکیم). کتاب علوم قرآنی تألیف سید محمد باقر حکیم ترجمه دکتر محمد علی لسانی فشارکی می باشد.کتاب پیرامون علوم قرآن نوشته شده است.
مؤلف مهمترین موضوعات مربوط به علوم قرآن را در این کتاب طی چهار بخش بیان کرده است که خلاصه مطالب آن به قرار زیر است:
← محتوای بخش اول
۱- در اکثر موضوعات مطرح شده، شبهات مربوطه را ذکر و آنها را پاسخ می دهد. ۲- دیدگاههای مختلف مورد ارزیابی و نقد و بررسی قرار گرفته است ۳- شبهات مستشرقین درباره وحی نقد و بررسی شده است ۴- در مباحث مطرح شده دیدگاههای شیعه امامیه ، بیان شده است. ۵- در بحث تحریف، برخی از روایات موجود در کتابهای روایی شیعه که برخی از اهل سنت از آنها تحریف قرآن را استفاده کرده اند را مطرح نموده، جواب آنها را می دهد ۶- یکی از مهمترین بخش های این کتاب، بخش پایانی (چهارم) است که در آن تفسیر موضوعی قرآن را با روشی جدید مورد بررسی قرار داده است اشکالات: ۱- مهمترین اشکال این کتاب آن است که و مآخذ ندارد ۲- بحث تحریف کمتر مورد توجه قرار گرفته است
← ویژگی های نسخه ترجمه

[ویکی نور] علوم قرآنی (معرفت). علوم قرآنی تألیف آیت ا..محمد هادی معرفت
کتاب پیرامون مسائل علوم قرآنی نوشته شده که در آن برخی از موضوعات همچون:مسالۀ وحی، نزول قرآن،جمع و تألیف قرآن، نسخ، محکم و متشابه، اعجاز قرآن و شبهۀ تحریف مورد بررسی قرار گرفته است
مؤلف که یکی از دانشمندان بزرگ معاصر در عرصۀ قرآن پژوهی و مسائل علوم قرآنی به شمار می رود(و در این راستا کتاب ارزشمند التمهید را نوشته اند) در این کتاب سعی نموده است مسائل مهم علوم قرآنی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد،در حقیقت این کتاب خلاصه ای است از مطالب کتاب التمهید که به زبان فارسی نوشته شده و مورد استقبال فراوان قرآن پژوهان قرار گرفته است.از ویژگیهای کتاب آن است که مطالب آن بصورت تحقیقی و با استفاده از منابع اولیه ارائه شده است.
کتاب دارای یک مقدمه و نه فصل می باشد که فهرست مطالب آن به شرح زیر است
فصل اول:پدیدۀ وحی شامل: وحی در لغت و قرآن/اقسام وحی رسالی/امکان وحی/و کیفیت نزول وحی

[ویکی فقه] علوم قرآنی (کتاب). مؤلف: آیت ا. . محمد هادی معرفت کتاب پیرامون مسائل علوم قرآنی نوشته شده که در آن برخی از موضوعات همچون: مساله وحی، نزول قرآن، جمع و تالیف قرآن، نسخ، محکم و متشابه، اعجاز قرآن و شبهه تحریف مورد بررسی قرار گرفته است.
مؤلف که یکی از دانشمندان بزرگ معاصر در عرصه قرآن پژوهی و مسائل علوم قرآنی به شمار می رود (و در این راستا کتاب ارزشمند التمهید را نوشته اند) در این کتاب سعی نموده است مسائل مهم علوم قرآنی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد، در حقیقت این کتاب خلاصه ای است از مطالب کتاب التمهید که به زبان فارسی نوشته شده و مورد استقبال فراوان قرآن پژوهان قرار گرفته است. از ویژگیهای کتاب آن است که مطالب آن بصورت تحقیقی و با استفاده از منابع اولیه ارائه شده است.
ساختار کتاب
کتاب دارای یک مقدمه و نه فصل می باشد که فهرست مطالب آن به شرح زیر استفصل اول: پدیده وحی شامل:وحی در لغت و قرآن/ اقسام وحی رسالی/ امکان وحی/ و کیفیت نزول وحیفصل دوم: نزول قرآن شامل:آغاز نزول/ سه سال تاخیر نزول/ مدت نزول/ اولین و آخرین آیه و سوره / معیار تشخیص سوره های مکی و مدنی / ترتیب نزول/ اسباب نزول/ و اسامی قرآنفصل سوم: جمع و تالیف قرآن شامل:جمع و تالیف قرآن/ وصف مصحف علی علیه السّلام/ جمع زید بن ثابت/ مصاحف صحابه/ یکسان شدن مصاحف/ موضع امامان در حفظ مصحف مرسوم/ و قرآن در مراحل تکاملی خودفصل چهارم: قراء و قرائات سبع شامل:تعریف قرائت / عوامل اختلاف قرائات/ قرا سبعه و راویان آنها/ اصطلاح تواتر/ حدیث احرف سبعه/ ضابطه تشخیص قرائت صحیح/ و تدوین قرائت های معروففصل پنجم: نسخ در قرآن شامل:حکمت نسخ/ تعریف نسخ/ شرائط و حقیقت نسخ/ انواع نسخ/ و تعداد آیات منسوخهفصل ششم: محکم و متشابه شامل:متشابهات در قرآن/ احکام و تشابه/ تفسیر و تاویل/ و نمونه هایی از آیات متشابهفصل هفتم: وجوه و نظائر در قرآن شامل:تعریف وجوه و نظائر/ اقسام آن/ لغات غریبه/ واژه های غیر عربی/ و حروف مقطعهفصل هشتم: اعجاز قرآن شامل:پیشینه بحث/ تشخیص اعجاز/ وجوه اعجاز/ تحدی قرآن/ مراحل تحدی ابعاد اعجاز/ اعجاز بیانی/ اعجاز علمی/ و اعجاز تشریعیفصل نهم: دفع شبهه تحریف شامل:تحریف در لغت و اصطلاح/ دلایل نفی تحریف/ منشا قول به تحریف/ روایات اهل سنت/ فاجعه کتاب الفرقان/ روایات امامیه / و گزارشی از کتاب «فصل الخطاب»
ویژگی های کتاب
۱- در فصل هفتم- ابتدا پیرامون ضرورت شناخت وجوه و نظائر سخن گفته و در ادامه، آن را به چهار قسم تقسیم نموده و برای هر کدام از قرآن مثالهایی ذکر می نماید۲- در فصل سوم: پیرامون جمع قرآن توسط عثمان سخن گفته، موضع امامان معصوم علیه السّلام را درباره حفظ مصحف مرسوم بیان می کند۳- در همین فصل پیرامون پیدایش خط عربی و سیر تکاملی آن سخن گفته، مساله نقطه گذاری و حرکات قرآن و نشانه گذاری بر آن را توضیح می دهد.۴- در فصل چهارم- پس از تعریف قرائت، عوامل اختلاف قرائت را بدینگونه بیان می نماید: ابتدائی بودن خط، بی نقطه بودن حروف و خالی بودن از علائم و حرکات۵- در همین فصل (چهارم)، مساله تواتر قراتها و عدم حجیت آن را مطرح و سپس نمونه هایی از مخالفت بزرگان با قراء مختلف را ذکر می نماید۶- در مقدمه کتاب پس از تعریف اصطلاحی علوم قرآن، پیشینه تاریخی علوم قرآنی را بحث و کتابهایی را که از زمان نخستین تا کنون نوشته شده، بطور اختصار معرفی می نماید- در ادامه آن کسانی را که در مقدمه تفسیر خود به مباحث علوم قرآنی پرداخته اند معرفی می نماید۷- در فصل اول، پس از تعریف وحی و بیان اقسام آن، امکان وحی را مورد بررسی قرار داده، اشکالات مطرح شده را پاسخ می دهد و به دنباله آن افسانه غرانیق را مطرح و بی اساس بودن آن را توضیح می دهد۸: در فصل پنجم: پس از تعریف نسخ انواع متصور آن را ذکر و نسخ حکم بدون تلاوت را پذیرفته و در ادامه، نسخ مشروط را مطرح می نماید و آن را توضیح می دهد.۹- در فصل سوم: ویژگیهای مصحف حضرت علی علیه السّلام را بدینگونه بیان می نماید: ترتیب دقیق آیات و سوره ها طبق نزول- قرائت آیات طبق قرائت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم و مشتمل بودن بر تاویل و تنزیل، در ادامه سرانجام مصحف حضرت علی علیه السّلام را توضیح می دهند۱۰- در فصل هشتم: پس از تعریف اعجاز و اقسام آن، اعجاز علمی قرآن را مورد بررسی قرار داده، نمونه هایی از آیات را که می توان اعجاز علمی را از آن استفاده نمود ذکر می کند۱۱- در فصل هفتم: پس از تعریف لغوی و اصطلاحی تحریف، و دلایل نفی تحریف را که عبارتند از: گواهی تاریخ، ضرورت تواتر قرآن، اعجاز قرآن، عرضه روایات بر قرآن و نصوص اهل بیت علیه السّلام ، بیان می نماید.