علمی ـ تخیلی (science fiction)
گونه ایاز داستان و فیلم براساس ماجراهای تخیلیِ علمی، فنی، یا آینده نگرانه. برخی بر این باورند که این ژانر (گونه) در آثار مِری شِلیوبه ویژه فرانکنشتاین(۱۸۱۸) ریشه دارد. با آن که آثار علمی تخیلی اغلب به مسائل جاری در علم و علوم اجتماعی می پردازد، هدف آن برهم ریختن استنباط های رایج از واقعیت است. درون مایۀ آثار علمی تخیلی اغلب عبارت اند از واقعیت های ثانوی، وقایع آینده، آدم های آهنی، بیگانگان، آرمان شهر (اوتوپیا) و دیستوپیا (کابوس شهر) (اغلب هجوآمیز)، سفر در زمان و فضا، بلایای طبیعی یا ساختۀ انسان، و نیروهای ماورای طبیعی. ژول ورنو اچ جی ولزاز نخستین متخصص های این گونه اند. در قرن ۲۰، سنتِ مجلات عامه پسند امریکایی در زمینۀ داستان های علمی تخیلی به ظهور نویسندگانی همچون آرتور سی کلارک، آیزاک آسیموف، رابرت هنلین، و فرانک هربرتمنجر شده است. نویسندگان منسوب به نشریۀ انگلیسی نیو ورلدز(برایان آلدیس، مایکل مورکاک، جیمز گراهام بالارد)و نویسندگان جوان تر امریکایی (جوانا راس، اورسلا لو گیئن، تامس دیش، جین ولف) «داستان گویی ناب» و ارزش های سنتی را کنار گذاشتند و این فرم را در ادبیات جدی و ادبیات سیاسی و بنیادگرایی (رادیکالیسم) جنسی به کار گرفتند. سنت های رایج علمی تخیلی که تا حدی نیز از سنت آنگلو ـ امریکایی تأثیر پذیرفته اند بیشتر در فرانسه، آلمان، اروپای شرقی و روسیه دیده می شود. در دهۀ ۱۹۸۰ «مکتب سایبر پانک»، به رهبری ویلیام گیبسون و بروس استرلینگ، از امریکا به سراسر جهان ریشه دوانید. برخی از نویسندگان مهم داستان های علمی تخیلی عبارت اند از جیمز تیپ تری پسر (آلیس شلدون ۱۹۱۵ـ۱۹۸۷، امریکا)، فیلیپ کی دیک (امریکا)، جان برونر (۱۹۳۴ـ ، انگلستان)، ساموئِل دلانی (۱۹۴۲ـ ، امریکا)، استانیسلاو لِم(۱۹۲۱ـ ، لهستان)، بوریس و آرکادی استروگاتسکی (۱۹۳۱ـ و ۱۹۲۵ـ۱۹۹۱، روسیه)، هارلن الیسون (۱۹۳۴ـ )، دِیمون نایت (۱۹۲۲ـ )، جان کمبل (۱۹۱۰ـ۱۹۷۱)، و فردریک پال (۱۹۱۹ـ )؛ چهار نفر آخر تدوین گران امریکایی اند و مجموعه ها و گلچین هایی از داستان های علمی تخیلی را گرد آورده اند. بسیاری از نویسندگان ادبیات رایج نیز داستان های علمی تخیلی نوشته اند، ازجمله آلدوس هاکسلی (دنیای قشنگ نو، ۱۹۳۲)، جورج اوروِل (هزار و نهصد و هشتاد و چهار، ۱۹۴۹)، و دوریس لسینگ (مجموعۀ پنج کتاب ستارۀ سهیل کائوپوس در آرگوس: آرشیوها، ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳). اصطلاح «علمی تخیلی» را هوگو گِرنزبک (۱۸۸۴ـ۱۹۶۷) سردبیر مجلۀ امریکایی داستان های شگفتدر ۱۹۲۶ وضع کرد.
گونه ایاز داستان و فیلم براساس ماجراهای تخیلیِ علمی، فنی، یا آینده نگرانه. برخی بر این باورند که این ژانر (گونه) در آثار مِری شِلیوبه ویژه فرانکنشتاین(۱۸۱۸) ریشه دارد. با آن که آثار علمی تخیلی اغلب به مسائل جاری در علم و علوم اجتماعی می پردازد، هدف آن برهم ریختن استنباط های رایج از واقعیت است. درون مایۀ آثار علمی تخیلی اغلب عبارت اند از واقعیت های ثانوی، وقایع آینده، آدم های آهنی، بیگانگان، آرمان شهر (اوتوپیا) و دیستوپیا (کابوس شهر) (اغلب هجوآمیز)، سفر در زمان و فضا، بلایای طبیعی یا ساختۀ انسان، و نیروهای ماورای طبیعی. ژول ورنو اچ جی ولزاز نخستین متخصص های این گونه اند. در قرن ۲۰، سنتِ مجلات عامه پسند امریکایی در زمینۀ داستان های علمی تخیلی به ظهور نویسندگانی همچون آرتور سی کلارک، آیزاک آسیموف، رابرت هنلین، و فرانک هربرتمنجر شده است. نویسندگان منسوب به نشریۀ انگلیسی نیو ورلدز(برایان آلدیس، مایکل مورکاک، جیمز گراهام بالارد)و نویسندگان جوان تر امریکایی (جوانا راس، اورسلا لو گیئن، تامس دیش، جین ولف) «داستان گویی ناب» و ارزش های سنتی را کنار گذاشتند و این فرم را در ادبیات جدی و ادبیات سیاسی و بنیادگرایی (رادیکالیسم) جنسی به کار گرفتند. سنت های رایج علمی تخیلی که تا حدی نیز از سنت آنگلو ـ امریکایی تأثیر پذیرفته اند بیشتر در فرانسه، آلمان، اروپای شرقی و روسیه دیده می شود. در دهۀ ۱۹۸۰ «مکتب سایبر پانک»، به رهبری ویلیام گیبسون و بروس استرلینگ، از امریکا به سراسر جهان ریشه دوانید. برخی از نویسندگان مهم داستان های علمی تخیلی عبارت اند از جیمز تیپ تری پسر (آلیس شلدون ۱۹۱۵ـ۱۹۸۷، امریکا)، فیلیپ کی دیک (امریکا)، جان برونر (۱۹۳۴ـ ، انگلستان)، ساموئِل دلانی (۱۹۴۲ـ ، امریکا)، استانیسلاو لِم(۱۹۲۱ـ ، لهستان)، بوریس و آرکادی استروگاتسکی (۱۹۳۱ـ و ۱۹۲۵ـ۱۹۹۱، روسیه)، هارلن الیسون (۱۹۳۴ـ )، دِیمون نایت (۱۹۲۲ـ )، جان کمبل (۱۹۱۰ـ۱۹۷۱)، و فردریک پال (۱۹۱۹ـ )؛ چهار نفر آخر تدوین گران امریکایی اند و مجموعه ها و گلچین هایی از داستان های علمی تخیلی را گرد آورده اند. بسیاری از نویسندگان ادبیات رایج نیز داستان های علمی تخیلی نوشته اند، ازجمله آلدوس هاکسلی (دنیای قشنگ نو، ۱۹۳۲)، جورج اوروِل (هزار و نهصد و هشتاد و چهار، ۱۹۴۹)، و دوریس لسینگ (مجموعۀ پنج کتاب ستارۀ سهیل کائوپوس در آرگوس: آرشیوها، ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳). اصطلاح «علمی تخیلی» را هوگو گِرنزبک (۱۸۸۴ـ۱۹۶۷) سردبیر مجلۀ امریکایی داستان های شگفتدر ۱۹۲۶ وضع کرد.
wikijoo: علمی_ـ_تخیلی