علامه یمن. [ ع َل ْ لا م َ ی ِ ی َ م َ ] ( اِخ ) امیر ابوسعید نشوان بن سعیدبن نشوان حمیری ، معروف به قاضی [ و مکنی به ابوالحسن ( ریحانة الادب ) ]. از اشراف و بزرگ زادگان و علمای یمن در قرن ششم هجری. وی شاعرو ادیب نیز بود. او خود را از نوادگان پادشاهان باستانی آن کشود ( أذواء ) و از نژاد قحطان میشمرد. و بسیار بخود و خاندان خویش مینازید. و در برتری نژاد قحطان بر عدنان شعرها سروده است ، ولی به گفته قفطی شعر او دانشمندانه و بی مزه است. در زمان او یمن به دست بزرگان و اشراف بخش بخش شده بود و ازین روی او هم بفکر حکمرانی افتاد و از نفوذ مذهبی خویش در مردم کوه «صبر» استفاده کرد و چند دژ لشکری را گرفته خود را امیر و ملک خواند. وفات او را در 24 ذی حجه 573 هَ. ق. نوشته اند، ولی چنانچه از دیباچه کتاب شمس العلوم برمی آید این کتاب در رمضان سال 575 نگارش یافته و بنابرین مرگ وی پس از این تاریخ باید باشد. از آثار اوست : 1- کتاب القوافی ، که نسخه آن در لیدن هست. 2- حورالعین ، که بکوشش کمال مصطفی با پیش گفتار و حاشیه درمصر بسال 1948 م. در 375 صفحه چاپ شده است. 3- شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم ، که از کتب مهم لغت است و آن را در قرن ششم نوشته است که نسخه ای از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. 4- القصیدة الحمیریة، یا نشوانیة، در تاریخ شاهان یمن است و آن خلاصه ای است از «السیرة الجامعة لاخبار ملوک التابعة»، این کتاب را فون کریمر در لایپزیک در سال 1865 م. چاپ کرد. و کاپیتان پریدو آن را به انگلیسی ترجمه و در سال 1879 م. چاپ کرد. 5- گلچین از شمس العلوم ، آنچه درباره یمن در این کتاب بوده استخراج شده و بکوشش عظیم الدین احمد بوسیله بنگاه اوقاف گیب با فهرست اعلام در 119 صفحه درلیدن بسال 1916 م. چاپ شده است. 6- التبیان فی تفسیر القرآن. 7- احکام صنعاء و بید. 8- وصیت نامه برای فرزندش جعفر. 9- منظومه در ماههای رومی. 10- کتابچه در صرف عربی. ( از فهرست کتابخانه اهدائی مشکاة به کتابخانه دانشگاه تهران ج 2 ص 420 و ریحانة الادب ج 3 ص 115 از تذکرة النوادر ). و نیز رجوع شود به معجم الادباء، زیر عنوان نشوان ، و کشف الظنون ، زیر عنوان شمس العلوم ، و جرجی زیدان در آداب الغة العربیة، قرن ششم.
