عُقلای مجانین
(یا: خردمندان دیوانه) کسانی که رفتارشان مانند دیوانگان و برخلاف آداب اجتماع و احکام شریعت بود، اما سخنان اندیشمندانه ای بر زبان می راندند. اینان فرزانگانی بودند دیوانه نما که آن جنبه از عقل را که کارهای روزمره به مدد آن انجام می گیرد (عقل معاش)، از دست می دادند. لقب عقلای مجانین را صوفیان بر اینان نهادند ودر آثار بسیار به کار رفته است. احتمالاً این لقب در اواخر قرن ۲ق پدید آمده، چراکه در قرن ۴ق رواج داشته است. از نگاه عارفان و صوفیان، عقلای مجانین از مجذوبیان و اولیاء الله بوده اند و فرزانگیِ اینان را حقیقی و دیوانگی شان را مجازی می دانستند. تنها ویژگی عقلای مجانین که نکوهیده می شد، به جانیاوردن تکالیف شرعی بود که آن را هم به حساب دیوانگی آنان می گذاشتند. برخی از آن ها صوفی و از مشایخ بزرگ صوفیه بودند که در مرحله ای از سلوک، به ویژه براثر زهد بیش از اندازه، دیوانه می شدند. در اصطلاح، عقلای مجانین را «مرفوع القلم» نیز خوانده اند، یعنی قلم از آن ها برداشته شده است و فرشتگان گناهان آنان را نخواهند نوشت. خُرده گیری از کار خلقت و بی عدالتی های اجتماعی، درون مایۀ اصلی سخنان عقلای مجانین است، و این پوشش حربۀ مناسبی برای اعتراض و انتقاد بی پرده از قدرتمندان، امرای ستم پیشه، فقیهان ریاکار و جامعۀ بستۀ روزگار خود بوده است. البته مغایرت رفتار معترضانۀ عقلای مجانین، با حالت رضا و تسلیم در صوفیان، بیانگر صوفی نبودن اغلب آنان است. مهم ترین و قدیمی ترین کتاب دربارۀ عقلای مجانین، کتاب العقلاء المجانین یا اخبارالعقلاء المجانین تألیف ابوالقاسم حسن بن محمد نیشابوری ( ـ۴۰۶ق) به عربی است. داستان دیوانگی های عقلای مجانین بیش از همه در آثار عطار نیشابوری، ازجمله مثنوی های مصیبت نامه، الهی نامه، منطق الطیر و اسرارنامه آمده است. گروهی از عقلای مجانین نیز با فتیان (جوانمردان)، شطاران و ملامتیان بستگی داشتند. ابووهیب بهلول بن عمرو الصیرفی، معروف به بهلول، عُلَیّان، دوست بهلول، مجنون (قیس بن معاذ)، لقمان سرخسی، شیخ محمد معشوق طوسی، دیوانۀ لای خوار در غزنه ازجمله مشهورترین عقلای مجانین اند. در غرب دیوانگان مقدس مسیحی و کلبیان، مانند دیوجانس (دیوژن)، احوالی چون عقلای مجانین داشتند، اما آنان را بیشتر باید با ملامتیان مقایسه کرد.
(یا: خردمندان دیوانه) کسانی که رفتارشان مانند دیوانگان و برخلاف آداب اجتماع و احکام شریعت بود، اما سخنان اندیشمندانه ای بر زبان می راندند. اینان فرزانگانی بودند دیوانه نما که آن جنبه از عقل را که کارهای روزمره به مدد آن انجام می گیرد (عقل معاش)، از دست می دادند. لقب عقلای مجانین را صوفیان بر اینان نهادند ودر آثار بسیار به کار رفته است. احتمالاً این لقب در اواخر قرن ۲ق پدید آمده، چراکه در قرن ۴ق رواج داشته است. از نگاه عارفان و صوفیان، عقلای مجانین از مجذوبیان و اولیاء الله بوده اند و فرزانگیِ اینان را حقیقی و دیوانگی شان را مجازی می دانستند. تنها ویژگی عقلای مجانین که نکوهیده می شد، به جانیاوردن تکالیف شرعی بود که آن را هم به حساب دیوانگی آنان می گذاشتند. برخی از آن ها صوفی و از مشایخ بزرگ صوفیه بودند که در مرحله ای از سلوک، به ویژه براثر زهد بیش از اندازه، دیوانه می شدند. در اصطلاح، عقلای مجانین را «مرفوع القلم» نیز خوانده اند، یعنی قلم از آن ها برداشته شده است و فرشتگان گناهان آنان را نخواهند نوشت. خُرده گیری از کار خلقت و بی عدالتی های اجتماعی، درون مایۀ اصلی سخنان عقلای مجانین است، و این پوشش حربۀ مناسبی برای اعتراض و انتقاد بی پرده از قدرتمندان، امرای ستم پیشه، فقیهان ریاکار و جامعۀ بستۀ روزگار خود بوده است. البته مغایرت رفتار معترضانۀ عقلای مجانین، با حالت رضا و تسلیم در صوفیان، بیانگر صوفی نبودن اغلب آنان است. مهم ترین و قدیمی ترین کتاب دربارۀ عقلای مجانین، کتاب العقلاء المجانین یا اخبارالعقلاء المجانین تألیف ابوالقاسم حسن بن محمد نیشابوری ( ـ۴۰۶ق) به عربی است. داستان دیوانگی های عقلای مجانین بیش از همه در آثار عطار نیشابوری، ازجمله مثنوی های مصیبت نامه، الهی نامه، منطق الطیر و اسرارنامه آمده است. گروهی از عقلای مجانین نیز با فتیان (جوانمردان)، شطاران و ملامتیان بستگی داشتند. ابووهیب بهلول بن عمرو الصیرفی، معروف به بهلول، عُلَیّان، دوست بهلول، مجنون (قیس بن معاذ)، لقمان سرخسی، شیخ محمد معشوق طوسی، دیوانۀ لای خوار در غزنه ازجمله مشهورترین عقلای مجانین اند. در غرب دیوانگان مقدس مسیحی و کلبیان، مانند دیوجانس (دیوژن)، احوالی چون عقلای مجانین داشتند، اما آنان را بیشتر باید با ملامتیان مقایسه کرد.
wikijoo: عقلای_مجانین