عقب ماندگی ذهنی

عقب ماندگی ذهنی (mental retardation)
اختلالی که موجب توقف عملکرد ذهنی شخص در زیر حد متوسط می شود. بهرۀ هوشی (IQ) عقب ماندگان ذهنی از ۷۰ IQ تجاوز نمی کند. این اختلال معمولاً پیش از ۱۸ سالگی بروز می یابد و در یادگیری، برقراری ارتباط، مراقبت از خود، زندگی مستقل، روابط اجتماعی، بازی و کار شخص اختلال ایجاد می کند. عقب ماندگی ذهنی در مردان شایع تر است و میزان شیوع آن را یک تا سه درصد جمعیت برآورد کرده اند. برای شدت عقب ماندگی، نسبت به بهرۀ هوشی انسان عادی که بین ۹۰ تا ۱۱۰ است، چهار درجه تعیین کرده اند: خفیف با بهرۀ هوشی ۵۰ـ۷۰، متوسط با بهره هوشی ۴۰ـ۵۰، شدید با بهره هوشی ۲۵ـ۴۰، و عمیق با بهره هوشی ۲۵ یا کمتر. نوع خفیف تا سن مدرسه چندان قابل تشخیص نیست و کودک مبتلا می تواند دورۀ ابتدایی را هم به پایان برساند. در نوع متوسط، شخص معمولاً نمی تواند فراتر از پایۀ دوم ابتدایی پیش برود و در بزرگسالی از عهدۀ مشاغل بی نیاز از مهارت برمی آید. عقب ماندگی شدید ممکن است در فراگیری تکلم و مراقبت از خود اختلال ایجاد کند و شخص بیمار توانایی زندگی مستقل نداشته باشد. در نوع عمیق، شخص مبتلا قادر به تکلم نیست و به مراقبت دایم نیاز دارد. عقب ماندگی ممکن است علت ژنتیکی داشته باشد، از دورۀ جنینی آغاز شود، یا در حین یا بعد از تولد بروز کند. دانشمندان در ۱۹۹۲ سندرم x شکننده را شایع ترین علت ژنتیکی عقب ماندگی معرفی کردند. در این سندرم، ژن معیوبی باعث شکنندگی کروموزوم جنسی x می شود. سندرم داون نیز اختلالات ژنتیکی ایجاد می کند و موجب عقب ماندگی ذهنی می شود. همچنین می توان به اختلالات مادرزادی در سوخت وساز اشاره کرد که ژن معیوبی از تولید آنزیم ها یا پروتئین های لازم برای اعمال حیاتی سلول ها جلوگیری می کند و عقب ماندگی ذهنی در پی دارد. در دورۀ بارداریِ مادر نیز عواملی از قبیل سوءتغذیه، اعتیاد، سموم زیست محیطی، عفونت های ویروسی، و مرض قند ممکن است موجب عقب ماندگی شود. همچنین عقب ماندگی ممکن است براثر تولد زودهنگام، کمبود وزن شدید، و نرسیدن اکسیژن به جنین رخ دهد. فقر محیطی در دورۀ طفولیت را نیز متخصصان از دیگر عوامل عقب ماندگی ذهنی ذکر کرده اند.