[ویکی فقه] عطاء بن سائب ابو محمد ثقفی کوفی، یکی از پیشوایان حدیث بوده و دلائلی مبنی بر تشیع وی وجود دارد.
وی از سعید بن جبیر، مجاهد، عکرمه، ابو عبدالرحمن سلمی و گروهی دیگر روایت کرده است. راویان او اعمش و ابن جریج اند. ابو اسحاق می گوید: «عطاء بن سائب یکی از بازماندگان سلف است!». احمد بن حنبل می گوید: «انسانی بسیار مورد اعتماد و صالح است»، ولی عده ای او را متهم کرده اند که در سال های واپسین عمرش دچار تخلیط شده بود؛ لذا او را تنها در مورد احادیث پیشینش توثیق کرده اند! یحیی بن سعید می گوید: «من از کسی نشنیده ام که درباره احادیث پیشین او سخنی بگوید». چرا چنین تحولی درباره او رخ داده است؟ ابو قطن از شعبه نقل می کند که گفت: «از سه نفر در درون من تردیدی وجود دارد: عطاء بن سائب، یزید بن ابی زیاد و یک نفر دیگر». سبب این تردید چیست؟
دیدگاه شیعه
استاد ما مرحوم آیت اللّه خویی (رحمةاللّه علیه) ابتدا روایت او از امام علی بن الحسین (علیه السّلام) را درباره مساله قضا و قدر آورده و آن گاه فرموده است: «این روایت دلالت بر تشیع او دارد و توثیقاتی که از او درباره احادیث پیشین او رسیده و اینکه سپس در هم آمیخته و تغییر کرده است، شاید از آن جهت باشد که او ابتدا از عامه محسوب می شد و سپس به مکتب اهل بیت پیوست»، ولی به نظر می رسد او از ابتدای امر از خاصه بوده است؛ زیرا کوفی است و در محضر افرادی هم چون ابن جبیر، مجاهد، عکرمه، سلمی و امثال آنان تربیت یافته است؛ اما علت اینکه برخی او را مختلط دانسته اند شاید از آن جهت باشد که از او نشانه هایی از ولایت بروز گردیده بود که تحمل آن بر بسیاری دشوار بود؛ لذا چنین گمانی درباره او بردند.روایتی که در گفتار مرحوم خویی به آن اشارت رفت، حدیثی است که مرحوم صدوق از عطاء بن سائب از امام علی بن الحسین (علیه السّلام) روایت کرده است. حضرت فرمود: «اگر در میان ائمه جور و ستم قرار گرفتید، بر مبنای احکام آنان قضاوت کنید و عقیده خود را آشکار نسازید؛ چون کشته خواهید شد؛ و اگر به احکام ما عمل کردید، البته برای شما بهتر است». مرحوم صدوق هم او را از مشایخ شمرده است.
دلیل دیگر بر تشیع این سائب
وفات امام سجاد (علیه السّلام) در سال ۹۵ (سال فقهاء) اتفاق افتاد و ابن سائب پس از آن، حدود چهل سال زیست. چون وفات او در سال ۱۳۶ بود. بدین جهت این روایت اگر دلالتی بر تشیع او داشته باشد- که دارد- تشیع او را در سال های اول حیاتش اثبات می کند. او یک روایت دیگر هم از زاذان، ابو عمره فارسی کوفی (متوفای ۸۲) درباره ماجرای یک قضاوت که امیر مؤمنان (علیه السّلام) در زمان خلافت عمر انجام داد، نقل کرده است؛ این قضاوت درباره امانتی بود که دو نفر نزد زنی به ودیعت گذارده بودند... روایت را حریز بن عبداللّه سجستانی از عطاء بن سائب از زاذان نقل کرده است.
وی از سعید بن جبیر، مجاهد، عکرمه، ابو عبدالرحمن سلمی و گروهی دیگر روایت کرده است. راویان او اعمش و ابن جریج اند. ابو اسحاق می گوید: «عطاء بن سائب یکی از بازماندگان سلف است!». احمد بن حنبل می گوید: «انسانی بسیار مورد اعتماد و صالح است»، ولی عده ای او را متهم کرده اند که در سال های واپسین عمرش دچار تخلیط شده بود؛ لذا او را تنها در مورد احادیث پیشینش توثیق کرده اند! یحیی بن سعید می گوید: «من از کسی نشنیده ام که درباره احادیث پیشین او سخنی بگوید». چرا چنین تحولی درباره او رخ داده است؟ ابو قطن از شعبه نقل می کند که گفت: «از سه نفر در درون من تردیدی وجود دارد: عطاء بن سائب، یزید بن ابی زیاد و یک نفر دیگر». سبب این تردید چیست؟
دیدگاه شیعه
استاد ما مرحوم آیت اللّه خویی (رحمةاللّه علیه) ابتدا روایت او از امام علی بن الحسین (علیه السّلام) را درباره مساله قضا و قدر آورده و آن گاه فرموده است: «این روایت دلالت بر تشیع او دارد و توثیقاتی که از او درباره احادیث پیشین او رسیده و اینکه سپس در هم آمیخته و تغییر کرده است، شاید از آن جهت باشد که او ابتدا از عامه محسوب می شد و سپس به مکتب اهل بیت پیوست»، ولی به نظر می رسد او از ابتدای امر از خاصه بوده است؛ زیرا کوفی است و در محضر افرادی هم چون ابن جبیر، مجاهد، عکرمه، سلمی و امثال آنان تربیت یافته است؛ اما علت اینکه برخی او را مختلط دانسته اند شاید از آن جهت باشد که از او نشانه هایی از ولایت بروز گردیده بود که تحمل آن بر بسیاری دشوار بود؛ لذا چنین گمانی درباره او بردند.روایتی که در گفتار مرحوم خویی به آن اشارت رفت، حدیثی است که مرحوم صدوق از عطاء بن سائب از امام علی بن الحسین (علیه السّلام) روایت کرده است. حضرت فرمود: «اگر در میان ائمه جور و ستم قرار گرفتید، بر مبنای احکام آنان قضاوت کنید و عقیده خود را آشکار نسازید؛ چون کشته خواهید شد؛ و اگر به احکام ما عمل کردید، البته برای شما بهتر است». مرحوم صدوق هم او را از مشایخ شمرده است.
دلیل دیگر بر تشیع این سائب
وفات امام سجاد (علیه السّلام) در سال ۹۵ (سال فقهاء) اتفاق افتاد و ابن سائب پس از آن، حدود چهل سال زیست. چون وفات او در سال ۱۳۶ بود. بدین جهت این روایت اگر دلالتی بر تشیع او داشته باشد- که دارد- تشیع او را در سال های اول حیاتش اثبات می کند. او یک روایت دیگر هم از زاذان، ابو عمره فارسی کوفی (متوفای ۸۲) درباره ماجرای یک قضاوت که امیر مؤمنان (علیه السّلام) در زمان خلافت عمر انجام داد، نقل کرده است؛ این قضاوت درباره امانتی بود که دو نفر نزد زنی به ودیعت گذارده بودند... روایت را حریز بن عبداللّه سجستانی از عطاء بن سائب از زاذان نقل کرده است.
wikifeqh: عطاء_بن_سائب