جوینی ملقب به علائ الدین بن بهائ الدین محمد برادر شمس الدین محمد صاحب دیوان از رجال و مورخان معروف اوایل دوره مغول ( و. ۶۲۳ - ف. ۶۸۱ ه.ق . ) وی از آغاز جوانی وارد کارهای دیوانی شد و از عمال امیر ارغون آقا حکمران خراسان گردید . عطا ملک چند بار در خدمت امیر ارغون به قراقروم پایتخت مغولستان سفر کرد و در ضمن همین سفرها درباره احوال مغول و یورتهای اصلی ایشان اطلاع کافی بدست آورد و برای نوشتن تاریخ خود مواد لازم را فراهم کرد . وی در سال ۶۵۴ بتوسط امیر ارغون به هلاکو معرفی شد و نزد او تقرب یافت . پس از فوت هلاگو وی و برادرش صاحب دیوان سبب رونق دولت اباقا بودند و عطا ملکحکومت بغداد و عراق یافت . مجدالملک مکرراز عطا ملک نزد خان مغول سعایت میکرد و موجب مزاحمت او و دیگر افراد خاندان جوینی را فراهم میساخت و در نتیجه عطا ملک بحبس افتاد ولی با وساطت شاهزادگان و خوانین مغول در ۶۸٠ از حبس نجات یافت و مورد نوازش اباقا قرار گرفت . دشمنان خاندان جوینی باز از پای ننشستند ولی نتیجه نبردند . چون تگودار بسلطنت رسید حکومت بغداد و عراق را کمافی السابق بعطا ملک واگذاشت . وی مولف تاریخ [ جهانگشای جوینی ] است . عطا ملک این تاریخ را در سال ۶۵۵ ه.ق .- یعنی مقارن تاریخ فتح قلاع اسماعیلیه بدست هلاگو بانجام رسانید. غالب وقایعی را که جوینی راجع بدوره چنگیزی در کتاب خود آورده از معمرانی که با آن ایام همعصر بوده اند شنیده و ضبط نموده و از معتبران مغول نیز کسب اطلاع میکرده و گویا از بعضی از نوشته های مغول هم استفاده کرده است . تاریخ جهانگشا چنانکه خود مولف تقسیم کرده شامل سه جلد است : جلد اول تاریخ شروع کار چنگیز خان و یاساهای چنگیزی در ماورائ النهر و خراسان و انقراض سلسله خوارزمشاهسان و سلطنت اگتای و گیوک و احوال جوجی و جغتای جلد دوم در تاریخ سلاطین خوارزمشاهی و قراختاییان و حکام مغول ایران جلد سوم در تاریخ منگوقا آن وارد و کشی هلاگو بایران و شرح تاریخ اسماعیلیه تا سال ۶۵۵ که بیشتر قسمت اخیر مقتبس از کتاب [ سرگذشت سیدنا]است و شرحی که در باب فتح بغداد منسوب بخواجه نصیر طوسی است غالبا بعنوان ذیل جلد سوم باخر نسخه های جهانگشا الحاق شده . انشائ کتاب مزبور بلیغ و از لحاظ احتوابر اطلاعات نفیس کم نظیر است.
