عصب بویایی

عصب بویایی ( به انگلیسی: Olfactory nerve ) اولین زوج از میان دوازده زوج عصب مغزی است. این عصب جزئی از دستگاه بویایی است. عصب بویایی فاقد هسته بوده و مسیر کوتاهی در دستگاه عصبی مرکزی دارد؛ گیرنده های حسی بویایی در غشاء مخاط بویایی که یک ناحیه اختصاصی به وسعت ۵/۲ سانتی متر در هر غشاء مخاط بینی است، قرار دارند. [ ۱] این گیرنده ها به رایحه های مختلف، پاسخ های گوناگون می دهند. پیام های بویایی برخلاف اطلاعات حسی دیگر از تالاموس عبور نمی کنند. عصب بویایی رابطه مستقیمی با ناحیه عصب بینایی دارد، وهمینطور بخش تکامل خاطرات. بدین ترتیب که آن هنگام که رایحه ای به مشام برسد ومنشا رایحه دیده نشودبلافاصله تصویر منشارایحه ساخته و به محل مورد نظر در مغز تفهیم می شود. طبق آزمایشاتی که روی ۱۰ داوطلب انجام شدمشخص شد مشام آن ها می تواند رایحه هایی را در نظر بیاورد که قبلاً دیده ولمسشان کرده اندویا با آن منشأ خاطراتی داشتنه اند. سلول های اعصاب بویایی و همچنین شکنج دندانه ای هیپوکامپ، تنها بخشی از دستگاه عصبی هستند که در کل طول عمر رشد و تکثیر پیوستهٔ سلول ها را دارند. [ ۲]
نورون های بویایی از اپی تلیوم بویایی واقع در قسمت فوقانی حفره بینی شروع می شوند. این نورون ها دوقطبی بوده که در میان اپی تلیوم بویایی انتشار می یابند و حاوی گیرنده های حساس بویایی هستند. آکسون های نورون های دو قطبی، عصب بویایی را می سازند. رشته ها ( آکسون ها ) ی عصب بویایی[ ۳] در پیاز بویایی[ ۴] خاتمه می یابند. دو پیاز بویایی به وسیلهٔ رابط پیشین ( قدامی ) با یکدیگر نیز ارتباط دارند. آکسون های عصب بویایی از طریق صفحه غربالی استخوان پرویزنی ( Ethmoid ) به حفره جمجمه وارد شده که در پیاز بویایی پایان می یابند. پیاز بویایی یک توده عصبی بیضی شکل به طول ۱۲ میلی متر و عرض ۵ میلی متر است که بر روی تیغه غربالی استخوان پرویزنی تکیه کرده و آکسون های عصب بویایی به سطح تحتانی آن وارد می شوند. [ ۵] دو پیاز بویایی که در ارتباط با زوج یکم مغزی هستند، در کف لوب پیشانی[ ۶] قرار می گیرند.
آکسون های عصب بویایی فاقد میلین هستند. نورون های اولیه بویایی در حال نابودی و جایگزینی مداوم بوده و توسط سلول های پیش ساز اپی تلیوم بویایی جایگزین می شوند و این درحالی است که هیچ یک از نورون های دیگر در دستگاه عصبی توسط سلول های پیش ساز جایگزین نمی شوند. [ ۷]