عرض مفارق
فرهنگ فارسی
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] عرض مفارق، یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای محمول عَرَضی قابل انفکاک از معروض خود است.
محمولات عرضی، به هر دو قسم آن (عرض عام و عرض خاص) به اعتبار لزوم یا عدم لزوم نسبت به معروض دارای دو قسم است: عرض لازم و عرض مفارق. عرض لازم، از موضوع و معروض خود قابل انفکاک نیست و لازم ذات و ماهیتِ معروض است، ولی عرض مفارق، محمولی است که از موضوع و معروض خود قابل زوال و انفکاک است.
تقسیمات عرض مفارق
عرض مفارق به لحاظ دوام و عدم دوام بر دو قسم است: الف) عرض مفارق دائم: عرضی که همواره با معروض بوده و جدایی آن از معروض محقق نشده است، اگر چه انفکاک و زوال آن از معروض امکان داشته باشد و از فرض زوال، محالی لازم نمی آید؛ مثل کبودی برای چشم کبود و حرکت زمین به دور خورشید. فرق این قسم با عرض لازم در امکان یا عدم امکان انفکاک از معروض است. ب) عرض مفارق زایل (غیر دائم): عرضی که گاهی با معروض بوده و جدایی آن از معروض محقق شده است؛ مثل قیام و قعود و صحت و مرض نسبت به انسان.
اقسام عرض مفارق زایل
عرض مفارق زایل دارای تقسیماتی است: الف) تقسیم به لحاظ سرعت یا کندی زوال از معروض؛۱. عرض مفارق سریع الزوال: عرضی که به سرعت از معروض زایل می شود. ۲. عرض مفارق بطیء الزوال: عرضی که با کندی از معروض زایل می شود. ب) تقسیم به لحاظ سهولت یا دشواری زوال از معروض؛۱. عرض مفارق سهل الزوال: عرضی که به آسانی و سهولت از معروض زایل می شود. ۲. عرض مفارق عسر الزوال: عرضی که به سختی و دشواری از معروض زایل می شود. از تداخل اقسام این دو تقسیم، چهار قسم پدید می آید: ۱. عرض مفارق بطیء دشوار: عرضی که با کندی و به سختی زایل می شود؛ مثل زوال جنون از شخص مجنون. ۲. عرض مفارق بطیء سهل: عرضی که با کندی، ولی به آسانی زایل می شود؛ مثل زوال طفولیت، نوجوانی و جوانی از طفل، نوجوان و جوان. ۳. عرض مفارق سریع دشوار: عرضی که با سرعت ولی به سختی زایل می شود؛ مثل زوال حالت غشّ از کسی که غش کرده است. ۴. عرض مفارق سریع سهل: عرضی که با سرعت و به آسانی زایل می شود؛ مثل زوال سرخی چهره شخص خجول و زردی چهره شخص ترسیده.
مستندات مقاله
...
محمولات عرضی، به هر دو قسم آن (عرض عام و عرض خاص) به اعتبار لزوم یا عدم لزوم نسبت به معروض دارای دو قسم است: عرض لازم و عرض مفارق. عرض لازم، از موضوع و معروض خود قابل انفکاک نیست و لازم ذات و ماهیتِ معروض است، ولی عرض مفارق، محمولی است که از موضوع و معروض خود قابل زوال و انفکاک است.
تقسیمات عرض مفارق
عرض مفارق به لحاظ دوام و عدم دوام بر دو قسم است: الف) عرض مفارق دائم: عرضی که همواره با معروض بوده و جدایی آن از معروض محقق نشده است، اگر چه انفکاک و زوال آن از معروض امکان داشته باشد و از فرض زوال، محالی لازم نمی آید؛ مثل کبودی برای چشم کبود و حرکت زمین به دور خورشید. فرق این قسم با عرض لازم در امکان یا عدم امکان انفکاک از معروض است. ب) عرض مفارق زایل (غیر دائم): عرضی که گاهی با معروض بوده و جدایی آن از معروض محقق شده است؛ مثل قیام و قعود و صحت و مرض نسبت به انسان.
اقسام عرض مفارق زایل
عرض مفارق زایل دارای تقسیماتی است: الف) تقسیم به لحاظ سرعت یا کندی زوال از معروض؛۱. عرض مفارق سریع الزوال: عرضی که به سرعت از معروض زایل می شود. ۲. عرض مفارق بطیء الزوال: عرضی که با کندی از معروض زایل می شود. ب) تقسیم به لحاظ سهولت یا دشواری زوال از معروض؛۱. عرض مفارق سهل الزوال: عرضی که به آسانی و سهولت از معروض زایل می شود. ۲. عرض مفارق عسر الزوال: عرضی که به سختی و دشواری از معروض زایل می شود. از تداخل اقسام این دو تقسیم، چهار قسم پدید می آید: ۱. عرض مفارق بطیء دشوار: عرضی که با کندی و به سختی زایل می شود؛ مثل زوال جنون از شخص مجنون. ۲. عرض مفارق بطیء سهل: عرضی که با کندی، ولی به آسانی زایل می شود؛ مثل زوال طفولیت، نوجوانی و جوانی از طفل، نوجوان و جوان. ۳. عرض مفارق سریع دشوار: عرضی که با سرعت ولی به سختی زایل می شود؛ مثل زوال حالت غشّ از کسی که غش کرده است. ۴. عرض مفارق سریع سهل: عرضی که با سرعت و به آسانی زایل می شود؛ مثل زوال سرخی چهره شخص خجول و زردی چهره شخص ترسیده.
مستندات مقاله
...
wikifeqh: عرض_مفارق
پیشنهاد کاربران
توضیحات دکتر محمد خوانساری ، کتاب منطق صوری ، جلد یک ، مبحث کلیات خمس
