عربی، ادبیات
عربی، ادبیات
عربی، ادبیات
عربی، ادبیات
عربی، ادبیات
ادبیاتی که اقوام عرب و غیر عرب به زبان عربی پدید آورده اند. سهم ایرانیان، ترکان و دیگران از هند تا اسپانیا در ادبیات عرب عظیم است. تحول و تکامل این ادبیات در دوره های مختلف صورت پذیرفته است:دورۀ جاهلیت. قبایل عرب، پیش از اسلام، عصبیت را ضامن اصلی بقای اجتماع خود می دانستند و شاعران قبیله در استحکام و دوام این عصبیت نقش مهمی داشتند و از منزلتی والا برخوردار بودند. این شاعران در دفاع از حیثیت قبیلۀ خود اشعاری می سرودند که فخر و حماسه خوانده می شد و در تحقیر دشمنان هجا و هجو می سرودند. در مرگ کسان رثاء یا مرثیه و در تجلیل از بزرگان مدح می گفتند. شعر وصف به توصیف شب و بیابان و دد و دام و صحنه های نبرد و تغزل به شعر عاشقانه گفته می شد. معروف ترین شکل شعر قصیده بود. مورخان و ناقدان شعر دوران جاهلیت را به سبب فصاحت و بلاغت و اصالت کلمات و معانی ستوده اند. معروف ترین قصاید دوران جاهلی را مُعَلّقات می خوانند، از آن رو که به باور بسیاری هفت قصیده از هفت شاعر، که در مورد پنج تن از ایشان (امرؤ القیس، طرفة بن عبد، زهیر بن ابی سلمی، لبید ابن ربیعه، و عمرو بن کلثوم) اتفاق نظر وجود دارد، به سبب نفاست و اهمیت از دیوار کعبه آویخته بود. مجموعۀ مهم دیگر از شاعران جاهلیت المُفَضّلیات، شامل حدود ۱۲۰ قصیده، است که مفضل بن محمد ضبی گرد آورده، و دیگر جَمهرة اشعار العرب، گردآوردۀ ابوزید محمد بن ابی الخطاب قُرَشی، از ادیبان قرن ۳ق. از نثر عرب، پیش از قرآن، اندکی سَجع از کاهنانی چون سَطیح و کاهنه ای به نام زرقاء و قدری امثال قدیم عرب باقی مانده است.
مُخَضْرَمین. شاعرانی بودند که بخشی از عمرشان را در عصر جاهلی و قسمتی را در صدر اسلام سپری کردند. سبک و سیاق اینان دنبالۀ عصر جاهلیت بود، اما معانی و مفاهیم تازه ای ازجمله وقایع صدر اسلام و مدح پیامبر (ص) و بزرگان دینی را به شعر جاهلی افزودند. از مشهورترین این سرایندگان ابید بن ربیعه، ابومحجن ثقفی، عُروة بن حزام و شاعرۀ نامدار خنساء و حَسّان بن ثابت، مداح حضرت محمد (ص)اند.
قرآن. معجزۀ ختمیۀ رسول اکرم (ص) و عالی ترین اثر ادبی و نمایندۀ بالاترین درجۀ فصاحت و بلاغت است. اسلوب قرآن به تمامی نه نثر است و نه نظم و تمایل به سجع در آن مشاهده می شود. قرآن بر تمامی ادبیات عرب، بعد از ظهور اسلام تأثیر و نفوذ فوق العاده داشته و خود منبع پیدایش گونه های مختلف ادبی شده است.
دوران اموی. شعر این دوران دنبالۀ دورۀ جاهلی است، اما مضامین تازه مربوط به اسلام، قرآن و خلافت در آن وارد شده و الفاظ نیز نرم تر و خوش آهنگ تر گردیده، اما عصبیت قبیله ای همچنان باقی است. بزرگ ترین شاعران این دوره عبارت اند از: یزید بن مفرغ حمیری، ابوالاسود دوئلی، که علم نحو به او منسوب است، اخطل، جریر و فرزدق. از خطیبان معروف اموی، حجاج بن یوسف ثقفی، حاکم عراق، و مشهورترین منشی، عبدالحمید کاتب، دبیر مروان حمار و سالم، کاتب هشام بن عبدالملک را می توان یاد کرد.
دورۀ عباسی. در این دوره، شعر از بیابان به شهر نقل مکان کرد و خصوصیات شهرنشینی رنگ و بوی بادیه را به باد داد. وصف شراب و باغ جای توصیف بیابان را گرفت. شاعران مداح و مبالغه گو صله های کلان می گرفتند و غالباً زندگی بی بندوبار داشتند. شاعران غیر عرب، به ویژه ایرانی به سرودن شعر عربی پرداختند. بشار بن برد تخارستانی از این دست سرایندگان بود. ابونواس ایرانی تبار در شعر شیوه ای تازه آورد. دِعبَل خُزایی و ابوتمّام، بُحتُری و ابن معتز، کشاجم هندی نژاد و ابن هانی اندلسی و ابوالعلاء معری در این دوره ظهور کردند. در نثر رشد و تحول بی سابقه پدید آمد و در همۀ زمینه های علم آن روزگار کتاب ها تألیف و ترجمه شد. از بزرگان نثر، ابن مقفع ایرانی آثار پهلوی ازجمله کلیله و دمنه را به عربی ترجمه کرد. جاحظ بزرگ ترین نویسندۀ قدیم عربی، ابواسحاق صابی، بدیع الزمان همدانی، که مقامات نویسی را ابداع کرد، ثعالبی نیشابوری، ابوالفرج اصفهانی و ابن رشیق قیروانی، از نویسندگان بزرگ این دوره اند. در این میان چهار کتاب مهم معروف به «کتب اربعه ادبی» رکن ادب عربی شناخته شده: البیان و التبیین جاحظ، ادب الکاتب ابن قتیبه، عقدالفرید ابن عبدربه، الکامل مبرّد. از قرن ۵ق به بعد ادبیات عرب رونق و شکوه پیشین را تدریجاً از دست داد و به ویژه در نثر تکلّف و تصنّع غالب آمد. از شاعران معروف این دوره طغرایی سرایندۀ قصیدۀ معروف لامیة العجم و از استادان نثر، حریری صاحب مقامات است.
از حملۀ مغول تا دوران عثمانی. با حملۀ مغول به سرزمین های اسلامی، مراکز ادبیات از شرق به غرب منتقل شد و شعر و نثر رو به انحطاط بیشتر رفت. قاهره و دمشق و حلب جای بغداد و ری و نیشابور را گرفت. از ادیبان معروف این عصر می توان از قلقشندی، ابن مالک، سرایندۀ الفیه، فیروزآبادی، مؤلف قاموس اللغه مقریزی، ابن خلدون و علامه حلّی از مؤلفان بزرگ شیعه را نام برد. بعد از فتح مصر به دست سلطان سلیم عثمانی، ادبیات عربی کلاسیک در سراشیب سقوط افتاد، که تا فتح مصر توسط ناپلئون بناپارت ادامه داشت؛ از مؤلفان و شاعران «دورۀ عثمانی» می توان سید مرتضی زبیری مؤلف تاج العروس و حاجی خلیفه، نویسندۀ کشف الظنون را ذکر کرد.
نهضت ادبی. در قرن ۱۳ق/۱۹ نهضت احیای زبان و ادبیات عرب در مصر و لبنان و عراق پدید آمد. در عین حال، اعراب با دنیای غرب آشنا شدند و ترجمۀ کتاب های فرنگی، از طریق مطبوعات مصری و لبنانی در تحول ادب عربی تأثیر گذاشت. از پیشگامان این نهضت و تحول، بطروس بستانی و ابراهیم یازحی بودند. فن داستان نویسی و نمایش نامه نویسی رونق گرفت و اصلاح طلبانی چون محمد عبده، قاسم امین، عبدالرحمان کواکبی و مصطفی لطفی منفلوطی ظهور کردند. قرن ۱۹ قرن ترجمه و تجربه بود؛ اما در قرن ۲۰، ادیبان عرب درصدد پیونددادن میراث قدیم با مفاهیم و موضوعات جدید برآمدند و آثاری نو آفریدند. جبران خلیل جبران و ایلیا ابوماضی، از مؤلفان مهاجر، از بزرگان این دوران اند. نخستین رمان عربی، «زینب» را محمدحسنین هیکل نوشت (۱۹۱۴) و محمود تیمور به نوشتن داستان های کوتاه و نمایش نامه مشهور شد. از ادبای بزرگ این دوره طه حسین، از نقادان معروف عباس محمود عقّاد و از نویسندگان بنام، توفیق الحکیم شایان ذکرند. شاعران معاصر عرب چون بیاتی عراقی، محمود درویش و نزار قبانی و آدونیس سوری تبار شهرت جهانی دارند. اوج شکوه ادبیات معاصر عرب اعطای جایزۀ ادبیات نوبل به نجیب محفوظ در سال ۱۹۸۸ بود.
عربی، ادبیات
عربی، ادبیات
عربی، ادبیات
عربی، ادبیات
ادبیاتی که اقوام عرب و غیر عرب به زبان عربی پدید آورده اند. سهم ایرانیان، ترکان و دیگران از هند تا اسپانیا در ادبیات عرب عظیم است. تحول و تکامل این ادبیات در دوره های مختلف صورت پذیرفته است:دورۀ جاهلیت. قبایل عرب، پیش از اسلام، عصبیت را ضامن اصلی بقای اجتماع خود می دانستند و شاعران قبیله در استحکام و دوام این عصبیت نقش مهمی داشتند و از منزلتی والا برخوردار بودند. این شاعران در دفاع از حیثیت قبیلۀ خود اشعاری می سرودند که فخر و حماسه خوانده می شد و در تحقیر دشمنان هجا و هجو می سرودند. در مرگ کسان رثاء یا مرثیه و در تجلیل از بزرگان مدح می گفتند. شعر وصف به توصیف شب و بیابان و دد و دام و صحنه های نبرد و تغزل به شعر عاشقانه گفته می شد. معروف ترین شکل شعر قصیده بود. مورخان و ناقدان شعر دوران جاهلیت را به سبب فصاحت و بلاغت و اصالت کلمات و معانی ستوده اند. معروف ترین قصاید دوران جاهلی را مُعَلّقات می خوانند، از آن رو که به باور بسیاری هفت قصیده از هفت شاعر، که در مورد پنج تن از ایشان (امرؤ القیس، طرفة بن عبد، زهیر بن ابی سلمی، لبید ابن ربیعه، و عمرو بن کلثوم) اتفاق نظر وجود دارد، به سبب نفاست و اهمیت از دیوار کعبه آویخته بود. مجموعۀ مهم دیگر از شاعران جاهلیت المُفَضّلیات، شامل حدود ۱۲۰ قصیده، است که مفضل بن محمد ضبی گرد آورده، و دیگر جَمهرة اشعار العرب، گردآوردۀ ابوزید محمد بن ابی الخطاب قُرَشی، از ادیبان قرن ۳ق. از نثر عرب، پیش از قرآن، اندکی سَجع از کاهنانی چون سَطیح و کاهنه ای به نام زرقاء و قدری امثال قدیم عرب باقی مانده است.
مُخَضْرَمین. شاعرانی بودند که بخشی از عمرشان را در عصر جاهلی و قسمتی را در صدر اسلام سپری کردند. سبک و سیاق اینان دنبالۀ عصر جاهلیت بود، اما معانی و مفاهیم تازه ای ازجمله وقایع صدر اسلام و مدح پیامبر (ص) و بزرگان دینی را به شعر جاهلی افزودند. از مشهورترین این سرایندگان ابید بن ربیعه، ابومحجن ثقفی، عُروة بن حزام و شاعرۀ نامدار خنساء و حَسّان بن ثابت، مداح حضرت محمد (ص)اند.
قرآن. معجزۀ ختمیۀ رسول اکرم (ص) و عالی ترین اثر ادبی و نمایندۀ بالاترین درجۀ فصاحت و بلاغت است. اسلوب قرآن به تمامی نه نثر است و نه نظم و تمایل به سجع در آن مشاهده می شود. قرآن بر تمامی ادبیات عرب، بعد از ظهور اسلام تأثیر و نفوذ فوق العاده داشته و خود منبع پیدایش گونه های مختلف ادبی شده است.
دوران اموی. شعر این دوران دنبالۀ دورۀ جاهلی است، اما مضامین تازه مربوط به اسلام، قرآن و خلافت در آن وارد شده و الفاظ نیز نرم تر و خوش آهنگ تر گردیده، اما عصبیت قبیله ای همچنان باقی است. بزرگ ترین شاعران این دوره عبارت اند از: یزید بن مفرغ حمیری، ابوالاسود دوئلی، که علم نحو به او منسوب است، اخطل، جریر و فرزدق. از خطیبان معروف اموی، حجاج بن یوسف ثقفی، حاکم عراق، و مشهورترین منشی، عبدالحمید کاتب، دبیر مروان حمار و سالم، کاتب هشام بن عبدالملک را می توان یاد کرد.
دورۀ عباسی. در این دوره، شعر از بیابان به شهر نقل مکان کرد و خصوصیات شهرنشینی رنگ و بوی بادیه را به باد داد. وصف شراب و باغ جای توصیف بیابان را گرفت. شاعران مداح و مبالغه گو صله های کلان می گرفتند و غالباً زندگی بی بندوبار داشتند. شاعران غیر عرب، به ویژه ایرانی به سرودن شعر عربی پرداختند. بشار بن برد تخارستانی از این دست سرایندگان بود. ابونواس ایرانی تبار در شعر شیوه ای تازه آورد. دِعبَل خُزایی و ابوتمّام، بُحتُری و ابن معتز، کشاجم هندی نژاد و ابن هانی اندلسی و ابوالعلاء معری در این دوره ظهور کردند. در نثر رشد و تحول بی سابقه پدید آمد و در همۀ زمینه های علم آن روزگار کتاب ها تألیف و ترجمه شد. از بزرگان نثر، ابن مقفع ایرانی آثار پهلوی ازجمله کلیله و دمنه را به عربی ترجمه کرد. جاحظ بزرگ ترین نویسندۀ قدیم عربی، ابواسحاق صابی، بدیع الزمان همدانی، که مقامات نویسی را ابداع کرد، ثعالبی نیشابوری، ابوالفرج اصفهانی و ابن رشیق قیروانی، از نویسندگان بزرگ این دوره اند. در این میان چهار کتاب مهم معروف به «کتب اربعه ادبی» رکن ادب عربی شناخته شده: البیان و التبیین جاحظ، ادب الکاتب ابن قتیبه، عقدالفرید ابن عبدربه، الکامل مبرّد. از قرن ۵ق به بعد ادبیات عرب رونق و شکوه پیشین را تدریجاً از دست داد و به ویژه در نثر تکلّف و تصنّع غالب آمد. از شاعران معروف این دوره طغرایی سرایندۀ قصیدۀ معروف لامیة العجم و از استادان نثر، حریری صاحب مقامات است.
از حملۀ مغول تا دوران عثمانی. با حملۀ مغول به سرزمین های اسلامی، مراکز ادبیات از شرق به غرب منتقل شد و شعر و نثر رو به انحطاط بیشتر رفت. قاهره و دمشق و حلب جای بغداد و ری و نیشابور را گرفت. از ادیبان معروف این عصر می توان از قلقشندی، ابن مالک، سرایندۀ الفیه، فیروزآبادی، مؤلف قاموس اللغه مقریزی، ابن خلدون و علامه حلّی از مؤلفان بزرگ شیعه را نام برد. بعد از فتح مصر به دست سلطان سلیم عثمانی، ادبیات عربی کلاسیک در سراشیب سقوط افتاد، که تا فتح مصر توسط ناپلئون بناپارت ادامه داشت؛ از مؤلفان و شاعران «دورۀ عثمانی» می توان سید مرتضی زبیری مؤلف تاج العروس و حاجی خلیفه، نویسندۀ کشف الظنون را ذکر کرد.
نهضت ادبی. در قرن ۱۳ق/۱۹ نهضت احیای زبان و ادبیات عرب در مصر و لبنان و عراق پدید آمد. در عین حال، اعراب با دنیای غرب آشنا شدند و ترجمۀ کتاب های فرنگی، از طریق مطبوعات مصری و لبنانی در تحول ادب عربی تأثیر گذاشت. از پیشگامان این نهضت و تحول، بطروس بستانی و ابراهیم یازحی بودند. فن داستان نویسی و نمایش نامه نویسی رونق گرفت و اصلاح طلبانی چون محمد عبده، قاسم امین، عبدالرحمان کواکبی و مصطفی لطفی منفلوطی ظهور کردند. قرن ۱۹ قرن ترجمه و تجربه بود؛ اما در قرن ۲۰، ادیبان عرب درصدد پیونددادن میراث قدیم با مفاهیم و موضوعات جدید برآمدند و آثاری نو آفریدند. جبران خلیل جبران و ایلیا ابوماضی، از مؤلفان مهاجر، از بزرگان این دوران اند. نخستین رمان عربی، «زینب» را محمدحسنین هیکل نوشت (۱۹۱۴) و محمود تیمور به نوشتن داستان های کوتاه و نمایش نامه مشهور شد. از ادبای بزرگ این دوره طه حسین، از نقادان معروف عباس محمود عقّاد و از نویسندگان بنام، توفیق الحکیم شایان ذکرند. شاعران معاصر عرب چون بیاتی عراقی، محمود درویش و نزار قبانی و آدونیس سوری تبار شهرت جهانی دارند. اوج شکوه ادبیات معاصر عرب اعطای جایزۀ ادبیات نوبل به نجیب محفوظ در سال ۱۹۸۸ بود.
wikijoo: عربی،_ادبیات