عثمانی، امپراتوری
قلمرو حکومتی سلسله ای از ۳۷ سلطان و خلیفۀ ترک، به بنیادگذاری عثمان اول. این اصطلاح به امارت، سلطنت، امپراتوری، خلافت و تمدن منسوب به این سلسله و نیز قلمرو آن از آغاز تا پایان (۱۲۹۹ م ـ ۱۹۲۴ م/۶۹۹ ـ ۱۳۴۳ ق) اطلاق می گردد. واگذاری منطقه ای در بیتونیای قدیم، بخشی از شمال شرقی آسیای صغیر یا آناتولی به اَرطُغرُل، رئیس طایفه ای از قبیلۀ قایی، از ترکان غُز، از سوی سلجوقیان روم در ازاء خدمات او، مقدمۀ تشکیل دولت عثمانی شد. با تزلزل دولت سلجوقی در حملۀ مغول، عثمان بیگ، پسر ارطغرل امارت مستقل کوچکی تأسیس کرد و اِسکی شهیر (شهر قدیم)، بیلیجیک، یار حصار و یِنی شهیر (شهر جدید) را از چنگ بیزانس در آورد. او بعداً به عثمان اول معروف، و سرسلسلۀ خاندان عثمان اوغلو (آلِ عثمان) شد. اورخان، پسر عثمان، قلمرو پدر را گسترش داد، شهر بورسه را گرفت و این شهر نخستین پایتخت عثمانی شد. مُراد اول، پسر اورخان دامنۀ فتوحات پدر را به اروپا گسترد. بایزید اول، قسطنطنیه را محاصره کرد؛ اما با حملۀ تیمور، در جنگ شکست خورد، اسیر شد و در اسارت درگذشت. از وقایع مهم دوران بایزید جنگ او با اروپاییان است، که با پیروزی مسلمانان به پایان رسید (۱۳۹۶م/۷۹۹ق) و لقب سُلطان برای بایزید در جهان اسلام مسجل شد. با شکست بایزید از تیمور، قدرت عثمانی متزلزل گشت و دورۀ معروف به فترت آغاز شد که تا تثبیت قدرت در دست محمد اول (۱۴۱۳م/۸۱۶ق) به درازا کشید. رسم برادرکشی که بایزید بنا نهاده بود، ادامه یافت. دو جنگ صلیبی دیگر در عهد سلطان مراد دوم، پسر محمد اول روی داد. مراد دوم، لادیسلاو سوم لهستانی را در وارنا مغلوب کرد. پسر مراد دوم، ملقب به فاتح که مردی دلاور و هوشمند و ادب پرور بود، با فتح قسطنطنیه (۱۴۵۳م/۸۵۷ق) به عمر امپراتوری بیزانس پایان داد و سینوپ و ترابوزان را هم به تصرف خود درآورد. فتح قسطنطنیه چنان اهمیتی داشت که اروپائیان آن را پایان قرون میانه و آغاز «قرون جدید» شمرده اند. نام قسطنطنیه به استانبول تغییر کرد و این شهر پایتخت دولت عثمانی تا زوال این دولت و تأسیس جمهوری ترکیه بود. نخستین جنگ ایران و عثمانی در زمان سلطان محمد فاتح روی داد که به شکست اوزون حسن انجامید. اولین برخورد بین عثمانی و ممالیک مصر نیز در زمان سلطان محمد فاتح واقع شد. بعد از محمد دوم پسرش بایزید دوم و پس از وی سلیم اول بر تخت نشستند. در عهد سلیم اول، دولت صفوی در ایران ظهور کرد و جنگ مشهور چالدران بین ایران و عثمانی به شکست شاه اسماعیل صفوی منجر شد. غلبۀ عثمانی بر ممالیک مصر و فتح جهان عرب از مهم ترین وقایع این دوره است. با فتح شبه جزیرۀ عربی یا جزیرة العرب سلطان عثمانی خادم و متولی حرمین شد و اولین سلطان غیر عرب بود که عنوان خلیفۀ مسلمین گرفت. این عنوان تا ۱۹۲۴ همچنان برقرار بود. اوج گسترش قلمرو عثمانی دورۀ سلطنت سلیمان قانونی است، که ترکان تا پشت دروازه های وین پیش رفتند، اما ضعف و انحطاط دولت عثمانی نیز در واقع از همان زمان آغاز شد. سلطان سلیمان با تدوین مقررات دقیق ادارۀ امور لشکری، کشوری و مذهبی، به سلیمان قانونی معروف شد؛ ولی اروپائیان به او عنوان سلیمان باشکوه داده اند. ازجمله کارهای سلیمان قانونی برقراری کاپیتولاسیون بود، که آثار سوء بعدی برجای گذاشت. بعد از سلیمان قانونی امپراتوری عثمانی رو به ضعف نهاد. جنگ های پی درپی، قیام های متعدد، رقابت خونین با صفویه، ظهور روسیه به عنوان قدرتی جدید و ضعف بنیۀ اقتصادی و فرسودگی نظام اداری توان امپراتوری را به تحلیل برد. شکست لپانتو (۱۵۷۱) اولین ضربۀ نظامی بزرگ به عثمانی بود، که دل دشمنانش را شاد و روحیۀ آنان را تقویت کرد. در دورۀ احمد سوم امپراتوری در صلحی گذرا و استانبول در رفاه و اشرافیتی پرزرق و برق غرقه بود. این دوره به عهد لاله (لاله دوری) معروف است. اندک اندک مظاهر تمدن غرب به دربار و جامعۀ عثمانی نفوذ می کرد. سلطان محمود دوم دست به اصلاحاتی جدی زد و رویکردی غربی اتخاذ کرد. با صدور فرمان «گُلخانه» (۱۸۳۹/۱۲۹۳ق) دورۀ اصلاحات موسوم به تنظیمات آغاز شد که به تدوین و اعلام قانون اساسی در اوایل سلطنت عبدالحمید دوم انجامید. در دورۀ نسبتاً طولانی عبدالحمید گرایش های سیاسی متعدد و گاه متضاد، ازجمله پان اسلامیسم، عثمانیان جوان، پان ترکیسم و ترک های جوان پیدا شدند. عبدالحمید با کودتای نظامی معروف به «حرکت اُردوسی» (ارتش اقدام) برکنار و برادرش محمد پنجم جانشین او شد (۱۹۰۹/۱۳۲۷ق) ولی قدرت در دست کمیتۀ اتحاد و ترقی و سه ژنرال (طلعت پاشا، جمال پاشا و انور پاشا) قرار داشت. این کمیته عثمانی را تحت عنوانی «جهاد» به جنگ اول جهانی وارد کرد و با پایان این جنگ در حقیقت عمر دولت عثمانی به آخر رسید. (در اول اکتبر ۱۹۲۲/۱۳۴۱ق) مجلس کبیر ملی به رهبری مصطفی کمال پاشا (آتاتورک) سلطنت را ملغی و سلطان وحیدالدین را برکنار کرد و آخرین خلیفۀ عثمانی، عبدالمجید دوم در مقام خلافت، منهای سلطنت بر تخت نشست. سرانجام قانون لغو خلافت (در سوم مارس ۱۹۲۴/۱۳۴۳ق) به دولت درازمدت عثمانی پایان داد. امپراتوری عثمانی وسیع ترین و بادوام ترین ممالکی است که در دوران اسلامی به وسیلۀ مردمی ترک زبان تشکیل یافته و در عین حال وسیع ترین مملکت اسلامی در ادوار متأخر تاریخ اسلام است. امپراتوری عثمانی در اوج قدرت خود علاوه بر شبه جزیرۀ آناتولی بر قسمت های وسیعی از اروپا، شمال افریقا و خاورمیانۀ عربی مسلط بود. سپاه معروف «یِنی چری» نیروی وحشتناکی بود که عثمانیان ایجاد کرده بودند، اما سرانجام خطراتی که این سپاه برای دولت عثمانی به وجود آورده بود، سبب کشتار آنان به دست سلطان محمود دوم، در ۱۸۲۶ و انحلال این سپاه شد. تمدن عثمانی که در اصل تحت تأثیر فرهنگ و تمدن ایران و بیزانس قرار داشت. به تدریج شکل ویژه ای یافت که به تمدن عثمانی معروف شد. قصرها، مساجد، پل ها و بناهای عظیم و تفریحات و سرگرمی های خاص، از عناصر تمدن عثمانی بودند.
قلمرو حکومتی سلسله ای از ۳۷ سلطان و خلیفۀ ترک، به بنیادگذاری عثمان اول. این اصطلاح به امارت، سلطنت، امپراتوری، خلافت و تمدن منسوب به این سلسله و نیز قلمرو آن از آغاز تا پایان (۱۲۹۹ م ـ ۱۹۲۴ م/۶۹۹ ـ ۱۳۴۳ ق) اطلاق می گردد. واگذاری منطقه ای در بیتونیای قدیم، بخشی از شمال شرقی آسیای صغیر یا آناتولی به اَرطُغرُل، رئیس طایفه ای از قبیلۀ قایی، از ترکان غُز، از سوی سلجوقیان روم در ازاء خدمات او، مقدمۀ تشکیل دولت عثمانی شد. با تزلزل دولت سلجوقی در حملۀ مغول، عثمان بیگ، پسر ارطغرل امارت مستقل کوچکی تأسیس کرد و اِسکی شهیر (شهر قدیم)، بیلیجیک، یار حصار و یِنی شهیر (شهر جدید) را از چنگ بیزانس در آورد. او بعداً به عثمان اول معروف، و سرسلسلۀ خاندان عثمان اوغلو (آلِ عثمان) شد. اورخان، پسر عثمان، قلمرو پدر را گسترش داد، شهر بورسه را گرفت و این شهر نخستین پایتخت عثمانی شد. مُراد اول، پسر اورخان دامنۀ فتوحات پدر را به اروپا گسترد. بایزید اول، قسطنطنیه را محاصره کرد؛ اما با حملۀ تیمور، در جنگ شکست خورد، اسیر شد و در اسارت درگذشت. از وقایع مهم دوران بایزید جنگ او با اروپاییان است، که با پیروزی مسلمانان به پایان رسید (۱۳۹۶م/۷۹۹ق) و لقب سُلطان برای بایزید در جهان اسلام مسجل شد. با شکست بایزید از تیمور، قدرت عثمانی متزلزل گشت و دورۀ معروف به فترت آغاز شد که تا تثبیت قدرت در دست محمد اول (۱۴۱۳م/۸۱۶ق) به درازا کشید. رسم برادرکشی که بایزید بنا نهاده بود، ادامه یافت. دو جنگ صلیبی دیگر در عهد سلطان مراد دوم، پسر محمد اول روی داد. مراد دوم، لادیسلاو سوم لهستانی را در وارنا مغلوب کرد. پسر مراد دوم، ملقب به فاتح که مردی دلاور و هوشمند و ادب پرور بود، با فتح قسطنطنیه (۱۴۵۳م/۸۵۷ق) به عمر امپراتوری بیزانس پایان داد و سینوپ و ترابوزان را هم به تصرف خود درآورد. فتح قسطنطنیه چنان اهمیتی داشت که اروپائیان آن را پایان قرون میانه و آغاز «قرون جدید» شمرده اند. نام قسطنطنیه به استانبول تغییر کرد و این شهر پایتخت دولت عثمانی تا زوال این دولت و تأسیس جمهوری ترکیه بود. نخستین جنگ ایران و عثمانی در زمان سلطان محمد فاتح روی داد که به شکست اوزون حسن انجامید. اولین برخورد بین عثمانی و ممالیک مصر نیز در زمان سلطان محمد فاتح واقع شد. بعد از محمد دوم پسرش بایزید دوم و پس از وی سلیم اول بر تخت نشستند. در عهد سلیم اول، دولت صفوی در ایران ظهور کرد و جنگ مشهور چالدران بین ایران و عثمانی به شکست شاه اسماعیل صفوی منجر شد. غلبۀ عثمانی بر ممالیک مصر و فتح جهان عرب از مهم ترین وقایع این دوره است. با فتح شبه جزیرۀ عربی یا جزیرة العرب سلطان عثمانی خادم و متولی حرمین شد و اولین سلطان غیر عرب بود که عنوان خلیفۀ مسلمین گرفت. این عنوان تا ۱۹۲۴ همچنان برقرار بود. اوج گسترش قلمرو عثمانی دورۀ سلطنت سلیمان قانونی است، که ترکان تا پشت دروازه های وین پیش رفتند، اما ضعف و انحطاط دولت عثمانی نیز در واقع از همان زمان آغاز شد. سلطان سلیمان با تدوین مقررات دقیق ادارۀ امور لشکری، کشوری و مذهبی، به سلیمان قانونی معروف شد؛ ولی اروپائیان به او عنوان سلیمان باشکوه داده اند. ازجمله کارهای سلیمان قانونی برقراری کاپیتولاسیون بود، که آثار سوء بعدی برجای گذاشت. بعد از سلیمان قانونی امپراتوری عثمانی رو به ضعف نهاد. جنگ های پی درپی، قیام های متعدد، رقابت خونین با صفویه، ظهور روسیه به عنوان قدرتی جدید و ضعف بنیۀ اقتصادی و فرسودگی نظام اداری توان امپراتوری را به تحلیل برد. شکست لپانتو (۱۵۷۱) اولین ضربۀ نظامی بزرگ به عثمانی بود، که دل دشمنانش را شاد و روحیۀ آنان را تقویت کرد. در دورۀ احمد سوم امپراتوری در صلحی گذرا و استانبول در رفاه و اشرافیتی پرزرق و برق غرقه بود. این دوره به عهد لاله (لاله دوری) معروف است. اندک اندک مظاهر تمدن غرب به دربار و جامعۀ عثمانی نفوذ می کرد. سلطان محمود دوم دست به اصلاحاتی جدی زد و رویکردی غربی اتخاذ کرد. با صدور فرمان «گُلخانه» (۱۸۳۹/۱۲۹۳ق) دورۀ اصلاحات موسوم به تنظیمات آغاز شد که به تدوین و اعلام قانون اساسی در اوایل سلطنت عبدالحمید دوم انجامید. در دورۀ نسبتاً طولانی عبدالحمید گرایش های سیاسی متعدد و گاه متضاد، ازجمله پان اسلامیسم، عثمانیان جوان، پان ترکیسم و ترک های جوان پیدا شدند. عبدالحمید با کودتای نظامی معروف به «حرکت اُردوسی» (ارتش اقدام) برکنار و برادرش محمد پنجم جانشین او شد (۱۹۰۹/۱۳۲۷ق) ولی قدرت در دست کمیتۀ اتحاد و ترقی و سه ژنرال (طلعت پاشا، جمال پاشا و انور پاشا) قرار داشت. این کمیته عثمانی را تحت عنوانی «جهاد» به جنگ اول جهانی وارد کرد و با پایان این جنگ در حقیقت عمر دولت عثمانی به آخر رسید. (در اول اکتبر ۱۹۲۲/۱۳۴۱ق) مجلس کبیر ملی به رهبری مصطفی کمال پاشا (آتاتورک) سلطنت را ملغی و سلطان وحیدالدین را برکنار کرد و آخرین خلیفۀ عثمانی، عبدالمجید دوم در مقام خلافت، منهای سلطنت بر تخت نشست. سرانجام قانون لغو خلافت (در سوم مارس ۱۹۲۴/۱۳۴۳ق) به دولت درازمدت عثمانی پایان داد. امپراتوری عثمانی وسیع ترین و بادوام ترین ممالکی است که در دوران اسلامی به وسیلۀ مردمی ترک زبان تشکیل یافته و در عین حال وسیع ترین مملکت اسلامی در ادوار متأخر تاریخ اسلام است. امپراتوری عثمانی در اوج قدرت خود علاوه بر شبه جزیرۀ آناتولی بر قسمت های وسیعی از اروپا، شمال افریقا و خاورمیانۀ عربی مسلط بود. سپاه معروف «یِنی چری» نیروی وحشتناکی بود که عثمانیان ایجاد کرده بودند، اما سرانجام خطراتی که این سپاه برای دولت عثمانی به وجود آورده بود، سبب کشتار آنان به دست سلطان محمود دوم، در ۱۸۲۶ و انحلال این سپاه شد. تمدن عثمانی که در اصل تحت تأثیر فرهنگ و تمدن ایران و بیزانس قرار داشت. به تدریج شکل ویژه ای یافت که به تمدن عثمانی معروف شد. قصرها، مساجد، پل ها و بناهای عظیم و تفریحات و سرگرمی های خاص، از عناصر تمدن عثمانی بودند.
wikijoo: عثمانی،_امپراتوری