[ویکی فقه] جمال الدین عبدالرحیم بن عمربن ابی بکر جوبری دمشقی ، جهانگرد و نویسنده کم شناخته شده کتاب المختار فی کشف الاسرار در نیمه قرن هفتم می باشد.
از نسبت جوبری دمشقی پیداست که خاندان او اهل قریه جوبَر در باغستان های اطراف دمشق بودند. اطلاعاتی که محققان درباره وی داده اند، بر تنها کتاب باقی مانده از او مبتنی است و ازاین رو مراجعه به آنها، با در دست داشتن این کتاب ، چندان سودمند نخواهد بود.جوبری ، بنا بر مقدمه کتابش ، کیمیا ، طب ، گیاه شناسی ، علم الحیل ، رمل و تنجیم را بدون استاد و فقط با مطالعه کتاب های پیشینیان آموخت . او ادعا کرده که صدها کتاب در علوم گوناگون را خوانده و از برخی از آن ها در مقدمه کتاب خود یاد کرده است . جوبری به علوم غریبه علاقه ای ویژه و به روشنی به تأثیر و نیروی رمل و احکام نجوم و امکان ساختن طلا با استفاده از شیوه های کیمیاگری باور داشت . جوبری گفته است که تبحر او در این علوم بدان پایه بود که کتابی به نام السیره المستقیم فی علم الروحانیه و صناعه التنجیم و رساله ای کوتاه در علم الرمل نگاشت ، لیکن ما هنوز نشانی از این کتاب ها به دست نیاورده ایم .
زمینه فعالیت جوبری
جوبری در واقع جهانگرد بوده است . وی ، بنا بر اظهارات خودش ، بخش هایی از عمر خود را در مصر ( قاهره ، بندر عَیذاب در کنار دریای سرخ ، بَهنَسا و المحله )، حَرّان ، انطاکیه ، رُها، قونیه ، آمِد، سیواس ، صَرخَد، قبرس ، حجاز ، یمن ، هند و مغرب گذرانده و در سرزمین های مختلف مدتها با اصناف گوناگونِ شیادان و شعبده بازان به سر برده تا حیله ها و ترفندهای نهانی و اعمال مشکوک آنان را کشف کند. او البته در عین هم نشینی با این گروه های عمدتاً بدنامِ اجتماعی ، گاه با برخی دولتمردان عصر خود نیز در ارتباط بوده و در کتاب خود از ملاقاتش با عزالدین ابومنصور ایبَک معظمی (حک در دمشق : ۵۹۷ ـ ۶۱۵)، سیف الدین قلیچ (متوفی ۶۴۳)، امیرایوبی و نیز از حضور خود در دربار ملک مسعود رکن الدین مودود (حک: ۶۱۹ ـ ۶۲۹)، امیر ترکمان حِصنِ کیفا و آمد (دیاربکر) از اُرتُقیان ، سخن گفته و ظاهراً همین امیر از وی درخواست کرده است که رساله ای بنگارد و حیله گری های همه اصناف شیادان و دغل کاران را، با شرح و تفصیل دقیق ، افشا کند. جوبری نیز در پاسخ ، کتاب المختار را در سی فصل (هر فصل درباره یکی از اصناف شیادان ) نگاشت تا برای مردمان هشدار و تحذیری باشد که در دام نیرنگ بازان و حیله گران به ویژه دغل کاران بنوساسان ، گرفتار نشوند.
گروه بندی جوبری از حیله گران
تقسیم بندی سی گانه جوبری از نیرنگ بازانِ اصناف و مشاغل ، با شاخ و برگ های ریزترِ آن ، چندان منظم و بسامان نیست ولی در یک طبقه بندی موضوعی می توان هفت گروه عمده را بازشناخت :۱) نیرنگ بازان دینی یا دین بازان که از دین برای گدایی و سرکیسه کردن مخاطبان ساده لوح و خوش باور استفاده می کنند، از جمله پیامبران دروغینی که با کارهای ظاهراً معجزه آسا ادعای نبوت می کنند، شیوخ صوفی متقلب و ریاکاری که می توانند چهل شبانه روز بی طعام سرکنند، واعظان ، رهبانانِ مسیحی ، احبار یهود و همچنین برخی زعمای مجوس که با مالیدن روغن های مخصوص بر بدنِ خود می توانند از آتش به سلامت بگذرند. ۲) درمانگران دروغین ، از جمله شیادان دوره گردی که با فروش داروها و روغن های طبی تقلبی امرار معاش می کنند، دندان پزشکان قلابی که با ترفندی وانمود می کنند کرم دندان بیماران را بیرون می کشند و چشم پزشکان متقلب که مدعی اند برای امراض چشمی درمان های سودمند در اختیار دارند. ۳) بازرگانان و فروشندگان کلاهبردار بازار، که امثال آنان در هر صنفی وجود دارد. مثلاً، عطاران و داروفروشانی که داروهای گران قیمت یا عطرهای کمیاب را با مواد بی ارزش مخلوط می کنند، صرافانی که ترازوهای خود را دستکاری می کنند، کاتبانی که برای نگارش و امضای اسناد از مرکب های جادویی استفاده می کنند و مدتی بعد آن نوشته یا امضا از سند زایل و محو می شود، یا فروشندگان چهارپایان که به شیوه های متقلبانه ای اسب را رنگ می کنند یا سن آن را کمتر نشان می دهند.. ۴) مدعیانِ در اختیار داشتنِ قوای ماوراء طبیعی ، همچون منجمانی که در طالع بینی و تعیین زایچه و نگاشتن تعاویذ و طلسمات تبحر دارند، جنّ گیرانی که ظاهراً قادرند با بیرون راندن ارواح خبیثه از بدن بیماران صرعی ، آنان را درمان کنند، گنج یابانی که برای نشان دادن تبحر ویژه خود در تشخیص محل دفینه ها، چیزهایی را از پیش در جایی نهان می دارند و خود از آن خبر می دهند و نیز کیمیاگرانی که مدعی اند می توانند با اکسیری مخصوص ، طلا بسازند. ۵) طبقات مختلف دزدان و راهزنان ، از جمله دزدانی که با شیوه های ماهرانه از خالی بودن منازل موردنظر خود اطمینان می یابند، شب روانی که با نقب زدن از خانه ها و مغازه ها سرقت می کنند یا دزدانی که به قربانیان خود داروهای خواب آور یا بیهوش کننده می خورانند و مال ایشان را می برند. ۶) ولگردها، از جمله فقیران و درویشان ، تربیت کنندگان دوره گرد حیوانات ، کسانی که نقص عضو خود را به نمایش می گذارند، نابینایان ، مبتلایان به جذام یا استسقا و نیز شعبده بازان و تردستان . ۷) کسانی که گرایش های جنسی انحراف آمیز دارند، از جمله مردانی که به منظور شاهدبازی ترفندهای وقیحانه می زدند یا زنان نیرنگ بازی که در خفا آن کار دیگر می کردند.
ویژگی های کتاب
...
از نسبت جوبری دمشقی پیداست که خاندان او اهل قریه جوبَر در باغستان های اطراف دمشق بودند. اطلاعاتی که محققان درباره وی داده اند، بر تنها کتاب باقی مانده از او مبتنی است و ازاین رو مراجعه به آنها، با در دست داشتن این کتاب ، چندان سودمند نخواهد بود.جوبری ، بنا بر مقدمه کتابش ، کیمیا ، طب ، گیاه شناسی ، علم الحیل ، رمل و تنجیم را بدون استاد و فقط با مطالعه کتاب های پیشینیان آموخت . او ادعا کرده که صدها کتاب در علوم گوناگون را خوانده و از برخی از آن ها در مقدمه کتاب خود یاد کرده است . جوبری به علوم غریبه علاقه ای ویژه و به روشنی به تأثیر و نیروی رمل و احکام نجوم و امکان ساختن طلا با استفاده از شیوه های کیمیاگری باور داشت . جوبری گفته است که تبحر او در این علوم بدان پایه بود که کتابی به نام السیره المستقیم فی علم الروحانیه و صناعه التنجیم و رساله ای کوتاه در علم الرمل نگاشت ، لیکن ما هنوز نشانی از این کتاب ها به دست نیاورده ایم .
زمینه فعالیت جوبری
جوبری در واقع جهانگرد بوده است . وی ، بنا بر اظهارات خودش ، بخش هایی از عمر خود را در مصر ( قاهره ، بندر عَیذاب در کنار دریای سرخ ، بَهنَسا و المحله )، حَرّان ، انطاکیه ، رُها، قونیه ، آمِد، سیواس ، صَرخَد، قبرس ، حجاز ، یمن ، هند و مغرب گذرانده و در سرزمین های مختلف مدتها با اصناف گوناگونِ شیادان و شعبده بازان به سر برده تا حیله ها و ترفندهای نهانی و اعمال مشکوک آنان را کشف کند. او البته در عین هم نشینی با این گروه های عمدتاً بدنامِ اجتماعی ، گاه با برخی دولتمردان عصر خود نیز در ارتباط بوده و در کتاب خود از ملاقاتش با عزالدین ابومنصور ایبَک معظمی (حک در دمشق : ۵۹۷ ـ ۶۱۵)، سیف الدین قلیچ (متوفی ۶۴۳)، امیرایوبی و نیز از حضور خود در دربار ملک مسعود رکن الدین مودود (حک: ۶۱۹ ـ ۶۲۹)، امیر ترکمان حِصنِ کیفا و آمد (دیاربکر) از اُرتُقیان ، سخن گفته و ظاهراً همین امیر از وی درخواست کرده است که رساله ای بنگارد و حیله گری های همه اصناف شیادان و دغل کاران را، با شرح و تفصیل دقیق ، افشا کند. جوبری نیز در پاسخ ، کتاب المختار را در سی فصل (هر فصل درباره یکی از اصناف شیادان ) نگاشت تا برای مردمان هشدار و تحذیری باشد که در دام نیرنگ بازان و حیله گران به ویژه دغل کاران بنوساسان ، گرفتار نشوند.
گروه بندی جوبری از حیله گران
تقسیم بندی سی گانه جوبری از نیرنگ بازانِ اصناف و مشاغل ، با شاخ و برگ های ریزترِ آن ، چندان منظم و بسامان نیست ولی در یک طبقه بندی موضوعی می توان هفت گروه عمده را بازشناخت :۱) نیرنگ بازان دینی یا دین بازان که از دین برای گدایی و سرکیسه کردن مخاطبان ساده لوح و خوش باور استفاده می کنند، از جمله پیامبران دروغینی که با کارهای ظاهراً معجزه آسا ادعای نبوت می کنند، شیوخ صوفی متقلب و ریاکاری که می توانند چهل شبانه روز بی طعام سرکنند، واعظان ، رهبانانِ مسیحی ، احبار یهود و همچنین برخی زعمای مجوس که با مالیدن روغن های مخصوص بر بدنِ خود می توانند از آتش به سلامت بگذرند. ۲) درمانگران دروغین ، از جمله شیادان دوره گردی که با فروش داروها و روغن های طبی تقلبی امرار معاش می کنند، دندان پزشکان قلابی که با ترفندی وانمود می کنند کرم دندان بیماران را بیرون می کشند و چشم پزشکان متقلب که مدعی اند برای امراض چشمی درمان های سودمند در اختیار دارند. ۳) بازرگانان و فروشندگان کلاهبردار بازار، که امثال آنان در هر صنفی وجود دارد. مثلاً، عطاران و داروفروشانی که داروهای گران قیمت یا عطرهای کمیاب را با مواد بی ارزش مخلوط می کنند، صرافانی که ترازوهای خود را دستکاری می کنند، کاتبانی که برای نگارش و امضای اسناد از مرکب های جادویی استفاده می کنند و مدتی بعد آن نوشته یا امضا از سند زایل و محو می شود، یا فروشندگان چهارپایان که به شیوه های متقلبانه ای اسب را رنگ می کنند یا سن آن را کمتر نشان می دهند.. ۴) مدعیانِ در اختیار داشتنِ قوای ماوراء طبیعی ، همچون منجمانی که در طالع بینی و تعیین زایچه و نگاشتن تعاویذ و طلسمات تبحر دارند، جنّ گیرانی که ظاهراً قادرند با بیرون راندن ارواح خبیثه از بدن بیماران صرعی ، آنان را درمان کنند، گنج یابانی که برای نشان دادن تبحر ویژه خود در تشخیص محل دفینه ها، چیزهایی را از پیش در جایی نهان می دارند و خود از آن خبر می دهند و نیز کیمیاگرانی که مدعی اند می توانند با اکسیری مخصوص ، طلا بسازند. ۵) طبقات مختلف دزدان و راهزنان ، از جمله دزدانی که با شیوه های ماهرانه از خالی بودن منازل موردنظر خود اطمینان می یابند، شب روانی که با نقب زدن از خانه ها و مغازه ها سرقت می کنند یا دزدانی که به قربانیان خود داروهای خواب آور یا بیهوش کننده می خورانند و مال ایشان را می برند. ۶) ولگردها، از جمله فقیران و درویشان ، تربیت کنندگان دوره گرد حیوانات ، کسانی که نقص عضو خود را به نمایش می گذارند، نابینایان ، مبتلایان به جذام یا استسقا و نیز شعبده بازان و تردستان . ۷) کسانی که گرایش های جنسی انحراف آمیز دارند، از جمله مردانی که به منظور شاهدبازی ترفندهای وقیحانه می زدند یا زنان نیرنگ بازی که در خفا آن کار دیگر می کردند.
ویژگی های کتاب
...
wikifeqh: عبدالرحیم_بن_عمر_جوبری