عباس بن علی

کشته شدن قهرمانانهٔ عباس در نبرد کربلا باعث ایجاد شخصیتی افسانه وار در میان شیعه و سنی گشته که کشف حقیقت تاریخی را کاری بسیار سخت کرده است. مشکل اصلی از آنجا ناشی می شود که منابع اصلی وقایع کربلا—طبری و بلاذری—اشاره ای به جزئیات مرگ عباس نکرده اند. روند تکامل اولیهٔ این داستان را نمی توان به روشنی مشخص کرد، ولی لقب «سقا» در کتاب الاختصاص شیخ مفید اولین بار دیده شده است. داستان های بعدی که دربارهٔ نحوهٔ کشته شدن عباس شکل گرفتند را می توان به محافل فُتُوّت در اواخر دورهٔ عباسی نسبت داد. شخصیت نیمه افسانه ای عباس حاصل ترکیب مجموعه داستان ها و حماسه های مختلفی بوده است. داستان مرگ او در زمان آوردن آب از رود فرات جهت رفع تشنگی اهل بیت اولین بار در اثری از ابن طوس طوسی پدیدار شده است. مراسم یادبود کشته شدن وی در روز نهم محرم ( تاسوعا ) برگزار می شود.
در یادگار زریران، سوگنامه ای از عهد اشکانی در ایران، گرامی کرد پسر جاماسب در حین نبرد دست هایش قطع می شود و درفش ( پرچم ) را به دندان می گیرد که روایت کتب مقتل از دست های قطع شدهٔ عباس بن علی و گرفتن مشک آب توسط او تداعی می شود. رفتار شمر در داستان کربلا هم بی شباهت به بیدرفش جادو در یادگار زریران نیست. به نظر می آید که بعید نباشد روایت های حماسی - دینی این سوگنامه در مایه ور ساختنِ ذهنِ تعزیه خوانان و نویسندگانِ کتاب هایِ روضة الشهدا و تصویرگران تراژدی کربلا مؤثر افتاده باشد.
کنیه اش ابوالفضل است و به او القاب دیگر مانند «قمر بنی هاشم»، «سقای کربلا»، «علمدار حسین» و قمر منیر بنی هاشم و غیره نیز داده اند. طبق روایات شیعه او جوانی دلاور، زیبا و بلند قد بوده است، در جنگ های صفین و نهروان در کنار پدرش علی بن ابی طالب جنگیده است و او یکی از چند نفری است که در بین شیعیان به باب الحوایج معروفند.