[ویکی فقه] کلمه «صدقه» همانند صلات، زکات و کلماتی دیگر در اصطلاح متشرعه، مفهوم خاصی پیدا کرده است. صدقه در اصطلاح متشرعه، تنها بر کمک های مالی مستحبی به فقرا اطلاق می شود و نقطه مقابل زکات واجب مالی است؛ اما در قرآن کریم، مفهومی گسترده تر از صدقات مستحبی دارد؛ یعنی علاوه بر صدقات مستحب بر زکات واجب هم اطلاق می شود.
صدقات در قرآن کریم، مفهومی گسترده تر از صدقات مستحبی دارد؛ یعنی علاوه بر صدقات مستحب بر زکات واجب هم اطلاق می شود.چنان که در آیه ۶۰ سوره توبه آمده است: «اِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ وَ الْعامِلینَ عَلَیها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمینَ وَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبیلِ فَریضَةً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ؛ صدقات، تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدیان آن و کسانی که دلشان به دست آورده می شود و برای بردگان و وامداران و در راه خدا و به در راه مانده اختصاص دارد. به عنوان فریضه از جانب خدا، و خدا دانای حکیم است.»مقصود از صدقات در آیه پیشین، زکات واجب است. در مصادر تاریخی نیز وقتی گفته می شود: پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) عاملان صدقات خویش را به مناطق مختلف اعزام می کرد، مراد از لفظ «صدقات»، بیشتر، صدقات واجب بود. در مباحث پیش رو، منظور از صدقات، بیشتر، همین معنای دوم، یعنی صدقات واجب (زکات) مراد است.
تعریف عاملان صدقات
در تعریف آن گفته اند: «هم السعاة ای السعاة فی اخذ الصدقات و جمعها و حفظها حتی یودیها الی من یقسمها.» «عاملان صدقات کسانی اند که در گرفتن و جمع آوری و حفظ صدقات تا رساندن آن به کسی که آن را تقسیم می کند، تلاش و کوشش دارند.»در تعریفی دیگر آمده است: «هم السعاة فی جبایة الصدقات.» «کسانی که مسئول جمع آوری صدقات اند.»البته باید توجه داشت که عاملان صدقات، علاوه بر اخذ و جمع آوری و حفظ صدقات، گاهی خود، عامل تقسیم زکات نیز بوده اند.
زمان وجوب زکات
شکی نیست که زکات، قبل از هجرت و تقریبا هم زمان با وجوب نماز، واجب شده است. در روایاتی از امام باقر و امام صادق (علیهما السّلام) آمده است: «خداوند، زکات را با نماز واجب کرد.» جعفر بن ابی طالب هم در مجلس نجاشی، زکات را از جمله مواردی برشمرد که خداوند بر مسلمانان واجب کرده است؛ اما در مقابل، روایتی با سند صحیح داریم که مطابق مفاد آن، پس از نزول آیه زکات در سوره توبه که از سوره های مدنی است، پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) دستور داد تا منادی در میان مردم فریاد بزند: «خداوند، زکات را بر شما واجب کرد.» پس از گذشت یک سال دوباره به منادی فرمود اعلام کند: «ای مسلمانان! زکات اموالتان را بپردازید تا نمازتان قبول شود.» سپس عاملان صدقات را برای جمع آوری زکات به اطراف فرستاد. آیات زیادی از قرآن کریم داریم که در مکه نازل شده اند و بر وجوب زکات دلالت دارند؛ مثل آیه ۴ سوره مؤمنون، آیه ۴ سوره لقمان، آیه ۷ سوره فصلت، آیه ۷۳ سوره انبیاء و آیات ۳۱و ۵۵ سوره مریم؛ چون همه این آیات را بر استحباب و یا زکات فطره نمی توان حمل کرد، باید بگوییم زکات قبلاً تشریع شده بود؛ اما پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) تا نزول آیه ۶۰ سوره توبه، عاملان صدقات را برای جمع آوری آن نفرستاده بود. احتمال دیگر این است که زکات در مکه واجب شده باشد؛ اما گرفتن و لزوم پرداخت آن در مدینه بوده است.
عاملان صدقات
...
صدقات در قرآن کریم، مفهومی گسترده تر از صدقات مستحبی دارد؛ یعنی علاوه بر صدقات مستحب بر زکات واجب هم اطلاق می شود.چنان که در آیه ۶۰ سوره توبه آمده است: «اِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ وَ الْعامِلینَ عَلَیها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمینَ وَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبیلِ فَریضَةً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ؛ صدقات، تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدیان آن و کسانی که دلشان به دست آورده می شود و برای بردگان و وامداران و در راه خدا و به در راه مانده اختصاص دارد. به عنوان فریضه از جانب خدا، و خدا دانای حکیم است.»مقصود از صدقات در آیه پیشین، زکات واجب است. در مصادر تاریخی نیز وقتی گفته می شود: پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) عاملان صدقات خویش را به مناطق مختلف اعزام می کرد، مراد از لفظ «صدقات»، بیشتر، صدقات واجب بود. در مباحث پیش رو، منظور از صدقات، بیشتر، همین معنای دوم، یعنی صدقات واجب (زکات) مراد است.
تعریف عاملان صدقات
در تعریف آن گفته اند: «هم السعاة ای السعاة فی اخذ الصدقات و جمعها و حفظها حتی یودیها الی من یقسمها.» «عاملان صدقات کسانی اند که در گرفتن و جمع آوری و حفظ صدقات تا رساندن آن به کسی که آن را تقسیم می کند، تلاش و کوشش دارند.»در تعریفی دیگر آمده است: «هم السعاة فی جبایة الصدقات.» «کسانی که مسئول جمع آوری صدقات اند.»البته باید توجه داشت که عاملان صدقات، علاوه بر اخذ و جمع آوری و حفظ صدقات، گاهی خود، عامل تقسیم زکات نیز بوده اند.
زمان وجوب زکات
شکی نیست که زکات، قبل از هجرت و تقریبا هم زمان با وجوب نماز، واجب شده است. در روایاتی از امام باقر و امام صادق (علیهما السّلام) آمده است: «خداوند، زکات را با نماز واجب کرد.» جعفر بن ابی طالب هم در مجلس نجاشی، زکات را از جمله مواردی برشمرد که خداوند بر مسلمانان واجب کرده است؛ اما در مقابل، روایتی با سند صحیح داریم که مطابق مفاد آن، پس از نزول آیه زکات در سوره توبه که از سوره های مدنی است، پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) دستور داد تا منادی در میان مردم فریاد بزند: «خداوند، زکات را بر شما واجب کرد.» پس از گذشت یک سال دوباره به منادی فرمود اعلام کند: «ای مسلمانان! زکات اموالتان را بپردازید تا نمازتان قبول شود.» سپس عاملان صدقات را برای جمع آوری زکات به اطراف فرستاد. آیات زیادی از قرآن کریم داریم که در مکه نازل شده اند و بر وجوب زکات دلالت دارند؛ مثل آیه ۴ سوره مؤمنون، آیه ۴ سوره لقمان، آیه ۷ سوره فصلت، آیه ۷۳ سوره انبیاء و آیات ۳۱و ۵۵ سوره مریم؛ چون همه این آیات را بر استحباب و یا زکات فطره نمی توان حمل کرد، باید بگوییم زکات قبلاً تشریع شده بود؛ اما پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) تا نزول آیه ۶۰ سوره توبه، عاملان صدقات را برای جمع آوری آن نفرستاده بود. احتمال دیگر این است که زکات در مکه واجب شده باشد؛ اما گرفتن و لزوم پرداخت آن در مدینه بوده است.
عاملان صدقات
...
wikifeqh: عاملان_صدقات_پیامبر