بررسی مناسبات سیاسی و اجتماعی میان توشمال خمیس ملکشاهی و توشمال میرمظفر ارکوازی بر پایه اسناد دوره پهلوی اول و زندیه
چکیده:
این پژوهش به بررسی رابطه تاریخی میان دو شخصیت برجسته ی ایلات غرب ایران، توشمال خمیس ملکشاهی و توشمال میرمظفر ارکوازی، می پردازد. هدف اصلی، تحلیل پیوندهای استراتژیک و اجتماعی آنان با اتکا به اسناد باقی مانده از دوره پهلوی اول و منابع محلی و آرشیوی است. این مناسبات در تقویت ثبات منطقه ای، مدیریت کوچ های ایلی و تعامل با حکومت مرکزی نقش مؤثری ایفا کرده اند.
... [مشاهده متن کامل]
واژگان کلیدی: توشمال، ملکشاهی، ارکوازی، ایلات، اسناد تاریخی، پهلوی اول
مقدمه
تاریخ ایلات غرب ایران سرشار از چهره های برجسته ای است که در تعامل با یکدیگر، نقش اساسی در مدیریت منطقه ای و پیوند با حکومت مرکزی ایفا نموده اند. از جمله این افراد می توان به توشمال خمیس ملکشاهی و توشمال میرمظفر ارکوازی اشاره کرد که هر دو از رهبران بانفوذ ایلات بزرگ لک تبار و کردتبار در منطقه ایلام، مهران و ارکواز محسوب می شوند.
1. جایگاه توشمال خمیس ملکشاهی در ساختار ایلی
براساس گزارش های اداره کل امور عشایر در دهه ١١٠٠ ه. ق و روایت های شفاهی ثبت شده در کتاب های تاریخ شفاهی ایلام، توشمال خمیس یکی از چهره های مهم ایل ملکشاهی بوده که در مدیریت کوچ ها، برقراری عدالت ایلی، و ارتباط با مقامات دولتی عملکردی مقتدرانه از خود نشان داده است.
2. توشمال میرمظفر ارکوازی: رهبر مؤثر در ایل ارکوازی
میرمظفر ارکوازی نیز از رهبران متنفذ ایل ارکوازی در منطقه ارکواز ملکشاهی به شمار می رفت. وی در تعامل با حکومت رضاشاه، سیاستی دوگانه و هوشمندانه اتخاذ کرد که از یک سو بر حفظ استقلال نسبی ایلی تأکید داشت و از سوی دیگر، مانع بروز تنش های مکرر با نیروهای دولتی می شد.
3. بررسی اسناد ارتباطی میان دو توشمال
در بایگانی های مربوط به وزارت داخله و اداره امور عشایر کشور ( ١١٧١–١١٨٥ هـ. ق ) ، چندین نامه، مراسله و گزارش میدانی موجود است که به شکل گیری ائتلافی راهبردی میان دو توشمال اشاره دارد. برخی از اسناد قابل استناد عبارت اند از:
نامه شماره ۴۷۵ مورخ ١١٧١ هجری شمسی: در این نامه که از سوی توشمال خمیس به میرمظفر ارکوازی ارسال شده، به توافق طرفین بر سر مرزهای چراگاهی، زمان بندی کوچ، و تعهد به عدم دخالت در قلمرو یکدیگر اشاره شده است.
گزارش اداره نظامی منطقه غرب کشور، سال ١١١١: در این سند آمده است:
�ائتلاف دو تن از سران ایلات موجب کاهش جدی درگیری های محلی، تقویت نظارت دولت بر کوچ ها، و همکاری قابل تحسین در خلع سلاح ایلات بوده است. �
4. پیامدهای سیاسی و اجتماعی اتحاد
همگرایی میان این دو رهبر، موجب ثبات منطقه ای در غرب کشور، به ویژه در مناطق مرزی با عراق گردید. به علاوه، این اتحاد به عنوان الگویی موفق برای سایر ایلات همجوار شناخته شد. بسیاری از اختلافات دیرینه میان طوایف لک و کرد در سایه رهبری توشمال ها به مصالحه انجامید.
نتیجه گیری
مطالعه موردی ارتباط میان توشمال خمیس ملکشاهی و میرمظفر ارکوازی نشان می دهد که اتحادهای محلی، در قالب هم پیمانی های ایلی، نقش کلیدی در مدیریت بحران ها، تعامل با دولت و ایجاد نظم اجتماعی ایفا کرده اند. مستندسازی این روابط می تواند چشم اندازی نو به فهم تاریخ ایلات ایران ارائه دهد.
منابع
آرشیو اسناد ملی ایران، پوشه وزارت داخله، سال های ۱۳۰۷–۱۳۱۲.
بایگانی اداره امور عشایر ایلام.
جعفری، علی محمد. ایلات و عشایر غرب ایران. انتشارات مرکز مطالعات عشایری، ۱۳۹۱.
گفتگوهای شفاهی با کهنسالان ایل ملکشاهی و ارکوازی، گردآوری شده توسط مرکز تاریخ شفاهی ایلام، ۱۳۹۸.
حدیقه امرای ماداکتو دکتر شهلا مظفری کانون نویسندگان ۳ جلدی اول ۱۴۰۰ نشر نگاه
چکیده:
این پژوهش به بررسی رابطه تاریخی میان دو شخصیت برجسته ی ایلات غرب ایران، توشمال خمیس ملکشاهی و توشمال میرمظفر ارکوازی، می پردازد. هدف اصلی، تحلیل پیوندهای استراتژیک و اجتماعی آنان با اتکا به اسناد باقی مانده از دوره پهلوی اول و منابع محلی و آرشیوی است. این مناسبات در تقویت ثبات منطقه ای، مدیریت کوچ های ایلی و تعامل با حکومت مرکزی نقش مؤثری ایفا کرده اند.
... [مشاهده متن کامل]
واژگان کلیدی: توشمال، ملکشاهی، ارکوازی، ایلات، اسناد تاریخی، پهلوی اول
مقدمه
تاریخ ایلات غرب ایران سرشار از چهره های برجسته ای است که در تعامل با یکدیگر، نقش اساسی در مدیریت منطقه ای و پیوند با حکومت مرکزی ایفا نموده اند. از جمله این افراد می توان به توشمال خمیس ملکشاهی و توشمال میرمظفر ارکوازی اشاره کرد که هر دو از رهبران بانفوذ ایلات بزرگ لک تبار و کردتبار در منطقه ایلام، مهران و ارکواز محسوب می شوند.
1. جایگاه توشمال خمیس ملکشاهی در ساختار ایلی
براساس گزارش های اداره کل امور عشایر در دهه ١١٠٠ ه. ق و روایت های شفاهی ثبت شده در کتاب های تاریخ شفاهی ایلام، توشمال خمیس یکی از چهره های مهم ایل ملکشاهی بوده که در مدیریت کوچ ها، برقراری عدالت ایلی، و ارتباط با مقامات دولتی عملکردی مقتدرانه از خود نشان داده است.
2. توشمال میرمظفر ارکوازی: رهبر مؤثر در ایل ارکوازی
میرمظفر ارکوازی نیز از رهبران متنفذ ایل ارکوازی در منطقه ارکواز ملکشاهی به شمار می رفت. وی در تعامل با حکومت رضاشاه، سیاستی دوگانه و هوشمندانه اتخاذ کرد که از یک سو بر حفظ استقلال نسبی ایلی تأکید داشت و از سوی دیگر، مانع بروز تنش های مکرر با نیروهای دولتی می شد.
3. بررسی اسناد ارتباطی میان دو توشمال
در بایگانی های مربوط به وزارت داخله و اداره امور عشایر کشور ( ١١٧١–١١٨٥ هـ. ق ) ، چندین نامه، مراسله و گزارش میدانی موجود است که به شکل گیری ائتلافی راهبردی میان دو توشمال اشاره دارد. برخی از اسناد قابل استناد عبارت اند از:
نامه شماره ۴۷۵ مورخ ١١٧١ هجری شمسی: در این نامه که از سوی توشمال خمیس به میرمظفر ارکوازی ارسال شده، به توافق طرفین بر سر مرزهای چراگاهی، زمان بندی کوچ، و تعهد به عدم دخالت در قلمرو یکدیگر اشاره شده است.
گزارش اداره نظامی منطقه غرب کشور، سال ١١١١: در این سند آمده است:
�ائتلاف دو تن از سران ایلات موجب کاهش جدی درگیری های محلی، تقویت نظارت دولت بر کوچ ها، و همکاری قابل تحسین در خلع سلاح ایلات بوده است. �
4. پیامدهای سیاسی و اجتماعی اتحاد
همگرایی میان این دو رهبر، موجب ثبات منطقه ای در غرب کشور، به ویژه در مناطق مرزی با عراق گردید. به علاوه، این اتحاد به عنوان الگویی موفق برای سایر ایلات همجوار شناخته شد. بسیاری از اختلافات دیرینه میان طوایف لک و کرد در سایه رهبری توشمال ها به مصالحه انجامید.
نتیجه گیری
مطالعه موردی ارتباط میان توشمال خمیس ملکشاهی و میرمظفر ارکوازی نشان می دهد که اتحادهای محلی، در قالب هم پیمانی های ایلی، نقش کلیدی در مدیریت بحران ها، تعامل با دولت و ایجاد نظم اجتماعی ایفا کرده اند. مستندسازی این روابط می تواند چشم اندازی نو به فهم تاریخ ایلات ایران ارائه دهد.
منابع
آرشیو اسناد ملی ایران، پوشه وزارت داخله، سال های ۱۳۰۷–۱۳۱۲.
بایگانی اداره امور عشایر ایلام.
جعفری، علی محمد. ایلات و عشایر غرب ایران. انتشارات مرکز مطالعات عشایری، ۱۳۹۱.
گفتگوهای شفاهی با کهنسالان ایل ملکشاهی و ارکوازی، گردآوری شده توسط مرکز تاریخ شفاهی ایلام، ۱۳۹۸.
حدیقه امرای ماداکتو دکتر شهلا مظفری کانون نویسندگان ۳ جلدی اول ۱۴۰۰ نشر نگاه
۱۸ - طایفه میر: میرها از پرچمعیت ترین طوایف ارکوازی می باشند. و اصالت دیرینه ای در ارکوازی دارند، . در اصل آنها از نسل شاهوردیخان واپسین اتابک زاگرس هستند. سر تشمال عالیجاه میر مظفر اول ارکوازی و پسر و نوه ایشان عالیجاهان تشمال میر مظفر دوم و میر اصغر و میر فرامرز روسای کل ایل ارکوازی از زمان افشاریه تا قاجار از این طایفه بوده اند. که میتوان به زنده یاد اکبر مظفری در عهد پهلوی و شهلا مظفری از مشاهیر ادبی استان در عصر معاصر از تیره میرهای روستای چگا اشاره کرد و از بزرگان و تشمالان ایل ارکوازی می توان به تشمال حجی حاجی، تشمال میرنصور، تشمال میرمیفر و . . . از نیای میرمنصوربیگ ولد میرمظفر دوم اشاره کرد و هم اکنون تشمال ابراهیم مظفری بزرگ ایل ارکوازی است. در مجمع اغلب میرهای پشتکوه از نسل میرمظفرهزاره میباشند، [۴]طایفه میر شامل ۱۴ تخمه بوده از اولاد ۳ برادر ( داراب بیگ_ میرمظفر دوم - میرحسن بیگ ) میباشد که هر یک از اولاد آنها سرسلسله آغازگر تیره های فعلی میباشند . اولاد میرمظفر دوم تشکیل دهنده ۱۲ تخمه شامل: طمرخان، ولدبیگ، اسماعیل بیگ، میثم بیگ، شهباز بیگ، جانی بیگ، جعفر بیگ، مهدی بگ، سلطان بیگ، محمدرضا بیگ، منصوربیگ و . . . سلسله داراب بیگ شامل: قمربیگ. داوود بیگ، نیابیگ و . . . . تیره میرحسن بیگ که بنا به نزاع با سربازان والی از پشتکوه کوچانده شده اند که به میرهای تشکیل دهنده طایفه ( علی ) که به سرداران کاکاوند نیز معروفند و میتوان به شهمرادخان ایلبگیر از چهره های نامی و جنگاور زاگرس اشاره کرد، ضمنا اکنون در میان تبار میرداراب بیگ تعداد پراکنده ای از اولاد شفیع خان و قمربیگ در میان میرها هستند [۵]اشاره کرد. سلسله ای از اولا میرتیمور فرزند ارشد عالیجاه میرمظفر که به نایبان و سرخیلان اقلیم کنون زیستیشان در ادوارها پیش یاد کرد که اکنون در روستاهای تابعه بخش ( کشماهور ) و شهرستان ماهیدشت ساکن اند و آنهارا به میرتیموریهای تنگِ گرمه میشناسند، اشاره کرد. "3"
... [مشاهده متن کامل]
یکی از قدیمی ترین تصاویر ایل ارکوازی نقاشی نگاره سر تشمال میر میرمظفر اول است و همچنین تشکیل ارتش هزار نفره در اواسط حکومت صفوی را توسط عالیجاه میر مظفر دانست تا ایل ارکوازی را ایل هزاره نیز بنامند. ( امرای ماداکتو )
تیره های آن: ۱ - میرچگا تیره تشمال حجی حاجی وتشمال ابراهیم مظفری۲ - میر چنان تیره کدخدا میرزاخان ۳ - میر چم سارد تیره شفیع خان ۴ - میر بانسرو تیره میر باوه و میر نوروز ۵ - میر راه سفید تیره خانلر ۶ - میر تنگ حمام حیدر بگ و میرفرامرز و خانواده های مظفری. همچنین قسمت دیگری از میر ها در شهرستان دره شهر ( خانواده هاشمی ) و همچنین در ( جعفر اباد ) میشخاص و قسمت دیگری از میر ها برای جنگ ترکمن به استان گلستان فرستاده شده بودند و هم اکنون در نیشابور ساکن هستند. سه تخاره از تیره های اسماعیل بگ و دارابگ و ولدبگ از سال ۱۳۱۱ به شهرستان گیلانغرب کوچ کرده و در منطقه ویژنان شهرستان گیلانغرب سکنی گزیده اند که مرحوم ساده میر بگ مظفری از بزرگان آنها می باشد. [۶] و تعداد زیادی از اولاد تیرهای جانی بگ اکنون ساکن روستاهای ماهیدشت که به خاندان میرپور شهرت دارند و چندین خانواده دیگر نیز در میان مردم ایوانغرب ساکن هستند. [۷]
... [مشاهده متن کامل]
یکی از قدیمی ترین تصاویر ایل ارکوازی نقاشی نگاره سر تشمال میر میرمظفر اول است و همچنین تشکیل ارتش هزار نفره در اواسط حکومت صفوی را توسط عالیجاه میر مظفر دانست تا ایل ارکوازی را ایل هزاره نیز بنامند. ( امرای ماداکتو )
تیره های آن: ۱ - میرچگا تیره تشمال حجی حاجی وتشمال ابراهیم مظفری۲ - میر چنان تیره کدخدا میرزاخان ۳ - میر چم سارد تیره شفیع خان ۴ - میر بانسرو تیره میر باوه و میر نوروز ۵ - میر راه سفید تیره خانلر ۶ - میر تنگ حمام حیدر بگ و میرفرامرز و خانواده های مظفری. همچنین قسمت دیگری از میر ها در شهرستان دره شهر ( خانواده هاشمی ) و همچنین در ( جعفر اباد ) میشخاص و قسمت دیگری از میر ها برای جنگ ترکمن به استان گلستان فرستاده شده بودند و هم اکنون در نیشابور ساکن هستند. سه تخاره از تیره های اسماعیل بگ و دارابگ و ولدبگ از سال ۱۳۱۱ به شهرستان گیلانغرب کوچ کرده و در منطقه ویژنان شهرستان گیلانغرب سکنی گزیده اند که مرحوم ساده میر بگ مظفری از بزرگان آنها می باشد. [۶] و تعداد زیادی از اولاد تیرهای جانی بگ اکنون ساکن روستاهای ماهیدشت که به خاندان میرپور شهرت دارند و چندین خانواده دیگر نیز در میان مردم ایوانغرب ساکن هستند. [۷]