طاق کلنبو

طاق کُلَنبو یا کُلَمبو از ساختارهای بسیار پرکاربرد طاق در ایران است که به ویژه به خاطر توانایی و تاوش فراوان در برابر انواع تنش ها و فشارهای باربری رواج گسترده ای در سازه های گوناگون از ساده گرفته تا پیچیده و هنرمندانه در جغرافیای فرهنگی ایران ییدا کرده است، این طاق به ویژه به دلیل تاوش خوب در برابر زمین لرزه شناخته شده است. این طاق در یک نگاه کلی هندسی همواره «گنبدسان» است، این گونه که نیم کره ای است که به گنبدی کوچک و کم خیز می ماند و روی یک زمینه «چارگوش» می نشیند. این زمینه چارگوش که همواره یا مربع است یا مستطیل نزدیک به مربع به دو روش آ ) ستون باربر و ب ) دیوار باربر تکیه گاه بایسته را برای «طاق» فراهم می آورد. در روش «ستون باربر» طاق بر روی چهار تویزه که فاصله میان دهانه را پر کرده اند ساخته می شود، به این روش «روش تویزه ای» گفته می شود که خود از روزن گوشه سازی به انواع گوناگون چون «تویزه ای» و «دُمغازه ای» تقسیم می شود. در روش دوم طاق بر روی چهار دیوار می نشیند که از آنجا که بار «طاق» بر یک سطح تماس وسیع پخش می شود دیوارها می توانند با ستبرا و به اصطلاح جرز بسیار کمتری برای نمونه از آنچه در طاق آهنگ لازم است بالا بیایند. در شیوه «طاق کلنبو بر دیوار باربر» معمولاً «گوشه سازی» با روش به اصطلاح گوشواره انجام می شود. «طاق کلنبو» از آنجا که می تواند به روش چهارستون ساخته شود برای پوشش فضاهای گسترده مانند شبستان های مساجد کارایی بسزایی دارد. همچنین از آنجا که به روش چهار دیوار هم اجرا شدنی ست برای پوشش فضاهای محدود مانند خانه های ساده شهری یا روستایی بسیار کاربردی است. چه در فضاهای ساده از آنجا که فضاهای پوشش باید اتاق دار باشد به همین خاطر دیوار بهتر است یکپارچگی بیشتری با طاق داشته باشد تا توزین بار هرچه بهتر انجام شود. این «همترازی» و تعادل بار که در یکپارچگی کل سازه تأثیرگذار است به بهترین وجهی در مقایسه با هر طاق دیگر با «طاق کلنبو» بدست می آید. این «یکپارچگی» برای نمونه در طاق تاژ که تنها بر چهار ستون اجرا می شود و از این رو برای پوشش فضای ستون ها نیاز به «دیوار اِسپر» دارد که خود از یکپارچگی دیوار با آسمانه کاسته و موجب ضعف دیوارها می شود سنجیدنی ست. همچنین در طاق آهنگ که تنها دو دیوار جنبه باربری داشته و دیوارهای دیگر باید «اِسپر» ( ناباربر ) باشند همین نکته قابل مشاهده است. با این حال ضعف «طاق کلنبو» در «اشکوب» ( طبقه ) زدن است که چون طاق گنبدسان و برجسته است برای «اشکوب» زدن نیاز به «کنوشکنی» و تسطیح بام است که خود آوار زیادی را بر «طاق» سربار می کند. از این رو اگر نیاز به «اشکوب» باشد معمولاً از طاق تاژ بهره گرفته می شود. همچنین «طاق کلنبو» در پوشش زمینه های مستطیل با مقداری محدودیت همراه است که در این مورد نیز «طاق تاژ» و «طاق آهنگ» دست پیش دارند. [ ۱] [ ۲]