ضریع

[ویکی الکتاب] معنی ضَرِیعٍ: نام نوعی از تیغها است که به آن شبرق هم میگویند ، و اهل حجاز آن را وقتی خشک شد ضریع مینامند ، و ناگوارترین و تهوعآورترین گیاه است که هیچ حیوانی آن را نمیخورد ، و شاید نامیدن آنچه در آتش است به نام ضریع ، صرفا از نظر شباهت در شکل و خاصیت بوده باشد .
ریشه کلمه:
ضرع (۸ بار)

«ضَریع» از مادّه «ضُرُوع» است و در این که «ضَرِیع» چیست؟ مفسران تفسیرهای گوناگونی دارند; بعضی گفته اند: نوعی خار است که به زمین می چسبد، هنگامی که خشک نبود قریش آن را «شَبْرَق» می نامیدند، و هنگامی که خشک می شد، آن را «ضَرِیع» می گفتند، گیاهی است سمی که هیچ حیوان و چهارپایی به آن نزدیک نمی شود.
«خلیل» از علمای لغت می گوید: «ضَرِیع» «گیاه سبز بدبوئی است که از دریا بیرون می افتد».
«ابن عباس» گفته است: «درختی است از آتش که اگر در دنیا باشد، زمین و هر چه را بر آن است می سوزاند»! ولی، در حدیثی از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله)می خوانیم: «ضریع چیزی است در آتش دوزخ، شبیه خار، تلخ تر از صبر، متعفن تر از مردار، و سوزنده تر از آتش، خداوند آن را ضریع نام نهاده است» (أَلضَّرِیْعُ شَیْءٌ یَکُونُ فِی النّارِ یَشْبَهُ الشَّوْکَ، أَشَدُّ مَرارَةً مِنَ الصَّبْرِ، وَ أَنْتَنُ مِنَ الْجِیْفَةِ، وَ أَحَرُّ مِنَ النّارِ، سَمّاهُ اللّهُ ضَرِیْعاً).
بعضی نیز گفته اند: «ضَرِیع» طعامی است ذلت آفرین که دوزخیان برای رهایی از آن، به درگاه خدا تضرع می کنند (فراموش نکنیم ماده «ضرع» به معنای ضعف و ذلت و خضوع است) این تفسیرها با هم منافاتی ندارد و ممکن است در معنای این واژه جمع باشد.
. ضریع طعام اهل جهنّم است که نه سیر می‏کند و نه فربه می‏گرداند. در نهایه گوید: آن علفی است در حجاز، خارهای بزرگ دارد، به آن شبرق گویند. در مجمع فرموده: علفی است شتر آن را می‏خورد نفع و ضرری ندارد. علت این تسمیه آن است که ضریع به شتر مشتبه می‏شود وآن را علف دیگر می‏داند و اصل مضارعه به معنی مشابهت است جوهری گوید: آن خشکیده علف شبرق است ایضاً در جوامع و الجامع و کشاف آمده: آن خشکیده علف شبرق است و از جنس خار می‏باشد تاتر است شتر آن را می‏چرد و چون خشکید از آن کنار می‏شود، آن سمّ قاتل است. در صحاح و کشاف نقل شده که شاعر گفته است: وَ حُبِسْنَ فی هَزَمِ الضَّریعِ فَکُلُّها حَدْباءُ دامِیَةُ الْیَدَیْنِ حَرُودُ یعنی: شتران در ضریع شکسته حبس شدند در نتیجه، همه آنها پشت خمیده، دستها زخمی و خشمگین اند. باید دانست: ضریع در آیه نکره است. یعنی ضریع به خصوصی است که این صفت دارد که نه از گرسنگی سیر می‏کند و نه لاغری را فربه می‏کند. چنانکه در مجمع از ابن عباس از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم نقل شده: ضریع چیزی است در آتش دوزخ می‏باشد خار مانند تلخ‏تر از صبر، بدبوتر از مردار، سوزان‏تر از آتش خدا آن را ضریع نامیده. مناسب است آیاتی که درباره طعام اهل عذاب آمده در اینجا نقل شود: اول - زقوم:. مشروح آن در «زقوم» گذشت. دوم - غسلین: . شاید غسلین آشامیدنی و صدید باشد که فرموده . سوم - ضریع است که گفته شد. چهارم - طعام گلوگیر . به احتمال قوی این یکی از طعامهای سه گانه فوق یا همه آنهااست. باید دانست: مفهوم آیه ضریع و غسلین نفی طعام دیگر است لذا باید هر دو یکی باشند و یا هر یک مخصوص به گردهی از دوزخیان باشد.

ضَریع (periosteum)
پرده لیفی نازک و محکمی که سطح استخوان ها، جز سطوح مفصلی، را می پوشاند. این پرده از دو لایه تشکیل شده است: لایه بیرونی متراکم است و نقش محافظتی دارد، و لایه درونی سست و حاوی یاخته های استخوان ساز است. تولید بافت استخوانی جدید در لایه درونی ضریع باعث رشد عرضی استخوان ها می شود. لایۀ بیرونی ضریع حاوی پایانه های عصبی و رگ های خونی فراوان است و تغذیه استخوان را برعهده دارد. ازبین رفتن بخشی از ضریع منجر به تخریب استخوان زیر آن می شود. همچنین، ضریع پس از شکستگی ها نقش عمده ای در جوش خوردن استخوان ها دارد. در دورۀ کودکی که استخوان ها در حال رشدند، لایۀ درونی ضریع واضح تر دیده می شود.