[ویکی فقه] ضروب شکل سوم مختلطات، به معنای صور مختلف شکل سوم قیاسِ متشکل از قضایای موجّهه است.
حالت کیفی و کمّی که برای دو مقدمه نسبت به یکدیگر موجود است «ضرب» نامیده می شود و هر یک از اشکال چهارگانه قیاس به لحاظ ذکر شدن یا نشدن جهت در آن به مختلطات و مطلقات تقسیم می شود. «شکل سوم» آن است که حد وسط در هر دو مقدمه آن، موضوع باشد؛ پس منظور از «ضروب شکل سوم مختلطات» حالت ها و کیفیت ایجاب و سلب و کلی و جزئی بودنِ دو مقدمه نسبت به یکدیگر در قیاس شکل سومِ مرکب از قضایای موجهه است.
ضروب شکل سوم
هر یک از دو مقدمه قیاس شکل سوم ممکن است به یکی از اصناف جهات (اعم از مرکب و بسیط) موجَّه شود؛ پس برای هر ضربی از شکلی، به تعداد حاصل ضرب اقسام موجهات در خودش، اختلاط متصور است؛ مثلاً اگر تعداد جهات، چنان که معمول است، سیزده عدد، اعتبار شود حاصل ضرب عدد سیزده در خودش (که ۱۶۹ باشد) مجموع مختلطات این شکل است؛ ولی شرایطی که در این شکل به لحاظ جهت، اعتبار شده است عده ای از اختلاطات متصور را خارج می سازد. شکل سوم چون از لحاظ جهت، مثل شکل اول، مشروط به ایجاب صغراست، عدد اختلاطات منتجه آن نیز به اندازه عدد اختلاطات شکل اول، یعنی ۱۴۳ صورت است که از ضرب یازده صورت صغرا در سیزده صورت کبرا حاصل می شود. اشتراط فعلیت صغرا، ۲۶ صورت از اختلاطات ممکنة الانعقاد را ساقط می کند. ۲۶ ضربی که ساقط می شود صغرای ممکنه عامه و ممکنه خاصه است. شکل سوم که در صغرا با شکل اول شریک است نتایج موجهه آن مانند شکل اول در ۹۹ مورد، تابع کبرا و در ۴۴ صورت فی الجمله تابع عکس صغراست. ضروب شکل سوم مختلطات به ضروب عقیم شکل سوم مختلطات و ضروب منتج شکل سوم مختلطات تقسیم می شود.
قواعد تعیین جهت در شکل سوم
۱. هر گاه کبرا یکی از قضایای غیر وصفیه (غیر از مشروطه عامه، مشروطه خاصه، عرفیه عامه و عرفیه خاصه) باشد، نتیجه از لحاظ جهت، تابع کبراست، اما اگر کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد نتیجه فی الجمله تابع عکس صغراست و سه حالت مختلف پیدا می کند که در ضمن سه قاعده بعدی بیان می شود. ۲. هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد و عکس صغرا به لا دوام مقیّد نباشد جهتی که در عکس صغرا موجود است عیناً به نتیجه منتقل می شود. ۳. هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد و عکس صغرا به لا دوام مقیّد باشد قید لا دوام از عکس صغرا حذف، و بقیه جهت به نتیجه منتقل می شود. ۴. هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد و کبرا به لا دوام مقیّد باشد جهتی که در عکس صغرا موجود است با قید لا دوامِ کبرا ترکیب می شود و جهت برای نتیجه قرار می گیرد. موارد مذکور گاهی با یکدیگر تداخل پیدا می کند و باید دو قاعده از قواعدی که ذکر شد در یک مورد اجرا شود.
مستندات مقاله
...
حالت کیفی و کمّی که برای دو مقدمه نسبت به یکدیگر موجود است «ضرب» نامیده می شود و هر یک از اشکال چهارگانه قیاس به لحاظ ذکر شدن یا نشدن جهت در آن به مختلطات و مطلقات تقسیم می شود. «شکل سوم» آن است که حد وسط در هر دو مقدمه آن، موضوع باشد؛ پس منظور از «ضروب شکل سوم مختلطات» حالت ها و کیفیت ایجاب و سلب و کلی و جزئی بودنِ دو مقدمه نسبت به یکدیگر در قیاس شکل سومِ مرکب از قضایای موجهه است.
ضروب شکل سوم
هر یک از دو مقدمه قیاس شکل سوم ممکن است به یکی از اصناف جهات (اعم از مرکب و بسیط) موجَّه شود؛ پس برای هر ضربی از شکلی، به تعداد حاصل ضرب اقسام موجهات در خودش، اختلاط متصور است؛ مثلاً اگر تعداد جهات، چنان که معمول است، سیزده عدد، اعتبار شود حاصل ضرب عدد سیزده در خودش (که ۱۶۹ باشد) مجموع مختلطات این شکل است؛ ولی شرایطی که در این شکل به لحاظ جهت، اعتبار شده است عده ای از اختلاطات متصور را خارج می سازد. شکل سوم چون از لحاظ جهت، مثل شکل اول، مشروط به ایجاب صغراست، عدد اختلاطات منتجه آن نیز به اندازه عدد اختلاطات شکل اول، یعنی ۱۴۳ صورت است که از ضرب یازده صورت صغرا در سیزده صورت کبرا حاصل می شود. اشتراط فعلیت صغرا، ۲۶ صورت از اختلاطات ممکنة الانعقاد را ساقط می کند. ۲۶ ضربی که ساقط می شود صغرای ممکنه عامه و ممکنه خاصه است. شکل سوم که در صغرا با شکل اول شریک است نتایج موجهه آن مانند شکل اول در ۹۹ مورد، تابع کبرا و در ۴۴ صورت فی الجمله تابع عکس صغراست. ضروب شکل سوم مختلطات به ضروب عقیم شکل سوم مختلطات و ضروب منتج شکل سوم مختلطات تقسیم می شود.
قواعد تعیین جهت در شکل سوم
۱. هر گاه کبرا یکی از قضایای غیر وصفیه (غیر از مشروطه عامه، مشروطه خاصه، عرفیه عامه و عرفیه خاصه) باشد، نتیجه از لحاظ جهت، تابع کبراست، اما اگر کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد نتیجه فی الجمله تابع عکس صغراست و سه حالت مختلف پیدا می کند که در ضمن سه قاعده بعدی بیان می شود. ۲. هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد و عکس صغرا به لا دوام مقیّد نباشد جهتی که در عکس صغرا موجود است عیناً به نتیجه منتقل می شود. ۳. هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد و عکس صغرا به لا دوام مقیّد باشد قید لا دوام از عکس صغرا حذف، و بقیه جهت به نتیجه منتقل می شود. ۴. هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد و کبرا به لا دوام مقیّد باشد جهتی که در عکس صغرا موجود است با قید لا دوامِ کبرا ترکیب می شود و جهت برای نتیجه قرار می گیرد. موارد مذکور گاهی با یکدیگر تداخل پیدا می کند و باید دو قاعده از قواعدی که ذکر شد در یک مورد اجرا شود.
مستندات مقاله
...
wikifeqh: ضروب_شکل_سوم_مختلطات